Corona virüsünün yayılmasını önlemek amacıyla alınan tedbirler arasında birçok işyerinin kapatılması da vardı. Önce bar, pavyon, diskotek ve gece kulüpleri, hemen ardından tiyatro, sinema, nişan, düğün, konser salonları, kafeler, gazinolar, kahvehaneler, çay bahçeleri, nargile ve oyun salonları, hamam, sauna, lunapark gibi işyerleri İçişleri Bakanlığı kararıyla kapatıldı. Bakanlığın açıklamasına göre kapatılan işyerlerinin sayısı 149 bin 382 idi. 21 Mart’ta yayınlanan yeni genelgeyle berber, kuaför ve güzellik merkezleri de kapatılan işyerleri arasına alındı. Uygulamanın ne zaman biteceği ve bu işyerlerinin ne zaman açılacağıysa henüz belli değil.
Ekmek teknelerinin kapatılması doğal olarak esnafı da zora soktu. Hükümet bu sıkıntıları azaltmaya yönelik çeşitli önlemler açıklasa da İzmir Berberler Esnaf ve Sanatkarlar Odası Başkanı Şükrü Bilgin, işyerleri kapanan berberlerin geçim sıkıntısı yaşadığını söyledi. VOA Türkçe’nin sorularını cevaplayan Bilgin, “Biz zaten günlük kazanıp günü geçiren esnafız. Şimdi babasından harçlık isteyeni, komşusundan para isteyeni duyuyorum. Gelip benden borç isteyen oldu. Hatta bana ‘işyerimizi sen kapattırdın’ diye beddua edenler var. Tabii ki virüs başladığında kapanması için tüm üyelerimizle hemfikir olarak biz başvurduk. Ama ekonomik sonuçlarını görünce fatura bana patladı,” dedi.
Hükümetin aldığı önlemler arasında, Halkbank’a olan kredi borçlarının 3 ay süreyle faizsiz ertelenmesi, işyerleri kapanan sektörlerde devlete ödenecek vergilerin ve SGK primlerinin ertelenmesi, bankalar yoluyla sosyal kredi imkanı sağlanması, Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında gecikmeye düşen firmaların kredi sicilinin mücbir sebep notu düşülerek etkilenmemesi ve kısa çalışma ödeneği ile faaliyetini durduran işyerlerindeki işçilere gelir desteği sağlanırken, işverenlerin de maliyetinin azaltılması gibi önlemler yer alıyor.
Kamu bankaları da bu önlemler kapsamında esnafa yönelik bir dizi ekonomik paket açıkladı. Örneğin, Halkbank’ın Esnaf Destek Paketi ile 6 ay ödemesiz, 25 bin liraya kadar kredi çekilebiliyor. 36 ay vadeli bu kredinin faizi yüzde 4,5.
“Bankalar kredide zorluk çıkarıyor”
Önlemlerin uygulanmasında sorunlarla karşılaştıklarını söyleyen Bilgin, “Bizim esnafımızın beklentisi kredi kolaylığı değildi. Zaten kredi alamaz durumda. Kredi sicili bozuk esnafımız çok fazla. Bankaların her şubesinde farklı uygulama var. Birbirlerinden farklı belgeler isteyip işi yokuşa sürüyorlar,” dedi.
Sadece berberler değil, kahveciler de zor durumda. İzmir Kahveciler Esnaf Odası Başkanı İsmail Hakkı Kırdı, esnafın bu kredileri almakta zorluk yaşadığını söyleyerek, “İşyerini kapatan esnafımızın zaten işleri bozuktu, çok da borcu vardı. Banka kredisi zaten borçlu esnafa bir çare olmasa da bankalar, kredi almak isteyenlerin önüne geçmiş vergi borçlarını, SGK’ya olan borçları çıkarıyor ve kredi vermiyor. Kredileri esnaf ve sanatkar kooperatiflerinin üstüne yıkmak istiyorlar. Esnafımız bankanın neden kredi vermediğini sözlü olarak değil, yazılı bir belgeyle alırsa gerekirse şikayette de bulunacağız,” dedi.
“Kayıtdışı çalışanların durumu daha vahim”
Ekonomik sıkıntılar sadece işveren esnafa değil, yanlarında çalışanlara da yansıdı. Alınan önlemler arasında, işyerleri kısa çalışma süresine geçen veya geçici olarak kapananlar için kısa çalışma ödeneği devreye sokulmuştu. Bu kapsamda çalışanların ücreti İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanırken işverenin çalışanını çıkarmasının önüne geçilmesi amaçlanıyor.
Ancak Bilgin’e göre, işyerleri kapanan bazı esnafın çalışanlarını bu ödenekten faydalandırmasının önünde engeller var. Bilgin, “Ödenek almak için İŞKUR’a başvururken, çalışma süresinin azaltıldığını veya tamamen durdurulduğunu belgeleyen şeyler gerekiyor. Mesela, puantaj kaydı, izin defteri. Bazı berberlerimiz bunları bile tutmuyor,” diye konuştu.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre, Türkiye’de 9,6 milyon kişi kayıtdışı ve güvencesiz çalışıyor. Bilgin buna dikkat çekerek, “Bizim esnafta esas sıkıntı kayıtdışı çalışanlar. Hükümet bunu çok iyi biliyor. İşveren kendi Bağkur’unu ödeyemiyor, nasıl elemanının sigortasını ödesin? Onların geçim sıkıntısı şu an daha vahim,” dedi.
“Devlet kiraların ödenmesine yardım etmeli”
Torba yasayla işyeri kiralarının ödenmesine de erteleme getirildi. Buna göre 1 Mart-30 Haziran tarihleri arasında işyeri kirasının ödenmemesi tahliye nedeni sayılmayacak. İşyeri sahipleri bu tarihten sonra ödemediği kiraların borcundan sorumlu olacak. Mülk sahipleri ise bu dönemde ödenmemiş biriken kiralarını temerrüt faiziyle birlikte talep edebilecek.
Esnafın bu noktada beklentisi ise nakdi yardım. Devletin kiraların ödenmesine yardım etmesini isteyen Kırdı, “En büyük sorun bu kiraların gelecekte karşımıza çıkacak olması. Esnafın toparlanması birkaç sene bile sürebilir. Mart ayında dükkanlarımız kapandı. Ama Mart’ta hepimiz Şubat ayından kalan vergileri ödedik, sigortayı, kirayı ödedik. ‘Mart ayının ortasında işyerleri kapanmış, geliri yok, bu esnaf nasıl bunları öder’ denmedi,” diye konuştu.
Türkiye genelinde 1 Nisan’da ilk etapta 2 milyon 111 bin aileye verilecek olan 1000 TL nakdi sosyal yardım desteğinin kendilerine de verilmesini isteyen Bilgin, “Şu anda bazı berberler virüs bile kapmaya razı yeter ki dükkanımı açayım, ekmek paramı kazanayım diye telefon eden var bana. Nakdi yardım bekliyoruz. Hayat damarlarımız kesildi bizim,” dedi.
“Özel bankalar da esnafa destek olmalı”
Corona virüsü yüzünden sokağa çıkanların azalmasıyla birlikte alışverişler de azaldı. Sadece işyerleri kapanan kahveciler ve berberler değil, işyeri açık olan esnaf da ekonomik olarak sıkıntı yaşıyor. VOA Türkçe’nin sorularını cevaplayan, İzmir Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanı Zekeriya Mutlu “Çarşılar, sokaklar boş. Kahvehaneler, kafeler, internet-nargile kafeler, hamamlar, çay bahçelerinin çalışmaları bir süre durduruldu. Taksiler, minibüsler boş dolaşıyor. Esnaf ve sanatkarların işleri düştü, gelirleri dip seviyeye geldi,” diye konuştu.
Mutlu, kamu bankalarının esnaf için verdiği desteğe benzer desteği özel bankaların da vermesini isteyerek, “İçinde bulunduğumuz dönemde ekonominin çarkları adeta durdu. Özel bankaların da sorumluluk alarak ticari işletmelere destek vermesi gerekiyor. Tabii ki durumun ne kadar süreceği belirsizken, tüm işletmelere destek olunmalı. Ancak sınırlı sermaye yapısı ile dayanma gücünü zorlayan, durumu oldukça kritik olan esnaf sanatkarlara da öncelik verilmeli, özel bankalar da üyelerimize kolaylıklar getirmelidir,” dedi.
