Osmanlı döneminden beri Diyarbakır’ın önemli ürünlerinden olan ipek, hala 700 ailenin geçim kaynağı. Türkiye'de ipek kozasının yüzde 60'ı, ipek ihtiyacını ise yüzde 10’u Diyarbakır’ın Kulp ilçesinden karşılanıyor.
İpek böceğinin üst dudağından çıkan salgıyla başlayan ipek üretimi 4 bin yılı aşkın süredir, oldukça geniş coğrafyanın gelir kaynağı durumunda. Milattan önce Çin’den Dünya’ya yayılan ipek, Anadolu’ya ise kimine göre Bizans döneminde kimine göre daha önce geldi. Osmanlı döneminde ise önemli ipekçilik merkezleri arasında Diyarbakır ilk sıralarda yer alıyordu.
Diyarbakır’da ise ipekçilik sadece Kulp ilçesinde yapılıyor. Cumhuriyetin kuruluşundan 1990’lı yıllara kadar aralıksız süren ipek kozası üretimi, bölgedeki çatışmalar nedeniyle bir süre yapılamadı. Ancak ipek kozası üretimi bugünlerde yine revaçta.
İpek böceği önce kozanın dış kısmını sonra kendi vücudunun etrafını örerek, görünmez oluyor. Eğer ipek böceği kendi haline bırakılırsa iki üç hafta içinde kelebek haline gelerek ördüğü kozayı parçalayarak dışarı çıkıyor. Bu yüzden kozayı parçalamadan kozalar sıcak suya atılır veya sıcak su buharına tutularak tırtıl öldürülür. Böylece ipek kozaları elde edilir. Bu kozalardan da tel şeklindeki ipek lifleri çıkarılıp ham ipek üretilir.
Bu üretimin yapıldığı yerlerden biri de Kulp’un Ağaçlı Köyündeki fabrika. Koza üretimi bahar aylarında yapılsa da, ipek üretimi bu aylarda da sürüyor. Depolarda tutulan kozalar, işlemlerden geçirilerek ipek elde ediliyor. Fabrika bölgede özellikle kadınlar için önemli bir gelir kapısı.
Pandemi döneminde birçok kişi işini kaybedince, bu fabrikada çalışan kadınlar ailelerinin umudu oldu. VOA Türkçe’ye konuşan iki çocuk annesi Songül Tunç, fabrikanın hayatına katkısının fazla olduğunu söyledi. Tunç, “Burası bana çok şey kattı. Bir kozadan ne kadar güzel şeyler üretiyoruz, dünyanın en güzel işini yapıyoruz. Herkesin desteğini buraya bekliyoruz. İki çocuk annesiyim evimin gelirini sağlamaya çalışıyorum. Pandemiden dolayı çok büyük sıkıntı çekiyoruz. Evde hasta çocuğu bırakıp buraya gelebildiysek demek ya bize bir şey katıyor” dedi.
9 yıldır ipek üretimi yapan Tahire Tunç ise evinin gelirinin fabrikaya bağlı olduğunu söyledi. VOA Türkçe’ye konuşan Tunç, “9 yıldır burada çalışıyorum. Pandemiden dolayı bütün gençlerimiz evde oturuyor. Biz eve bakıyoruz, evi geçindiriyoruz. 4 5 ay çalışıp, sonra evde oturmak istemiyoruz, çalışmak istiyoruz. Bize de destek olunmasını istiyoruz. Burayı evimin bir köşesi yüzü olarak görüyorum, çünkü buradan ekmek kazanıyorum” diye konuştu.
Türkiye’nin koza üretiminin yüzde 60’ı Kulp’tan sağlanıyor. İlçede üretilen ipek ise Türkiye’nin ihtiyacının yüzde 10’unu karşılıyor. VOA Türkçe’ye konuşan fabrika koordinatörü Zeyreddin Kaya, ilçedeki 700 ailenin geçimini ipekten sağladığını söyledi. Kaya, “Şu anda ipek işiyle uğraşmaktayız. Ülkemizde en belirgin ürün olan ipekböcekçiliği Türkiye genelinde yüzde 60'ını biz üretiyoruz. Burada kurulan fabrikada, ipliğe dönüştürüp piyasaya sürüyoruz. İpek üretimi Türkiye'de çok az, hammaddesi çok az. Türkiye'de tek bir fabrika var. Halıcılık ve ipek kumaş dokumacılığı çok fazla, bu hammadde yetersiz kalıyor. Türkiye'nin ipek ihtiyacının yüzde 10’unu karşılıyoruz, geri kalan kısmı dışarıdan geliyor. Yaklaşık 700 aile bundan istifade etmektedir. Getirisi paket başı 3 bin lira dolayındadır. Fabrikada çalışanlar var. 26 kişi istihdam edilmekte ve çoğu bayanlardan oluşuyor. Onun için ilçeye bir gelir kaynağı oluyor” şeklinde konuştu.
Kaya’nın sözünü ettiği ailelerden bir de Nazmi Şeker. Ağaçlı Köyünde yaşayan Şeker, ipekböcekçiliği sayesinde başka şehre çalışmaya gitmediklerini söyledi. VOA Türkçe’ye konuşan Şeker, “Bu bize babamızdan kalma bir meslektir. Bize tohum geliyor, tohumu uyandırıyoruz, yaprak veriyoruz, böcek oluyor. Kırk gün beslemesi oluyor sonra koza oluyor, ayıklıyoruz. Bizim geçim kaynağımızdır, dışarı çıkmamak için bir sebeptir. Ben bunları fabrikaya satıyorum, idare ediyoruz. Bu olmasa batıya inşaatlarda çalışmaya giderdik” dedi.
TÜİK verilerine göre Türkiye genelinde 662 köyde bin 965 aile geçimini ipek böcekçiliğyle sağlıyor. 2020 yılında 90 ton koza üretildi.
