Gözleri bağlı olan Celal Nofal, sağlık sorunlarını anlatan ve tavsiye isteyen hapishane gardiyanını göremiyordu.
Suriyeli psikiyatr, uzun zamandır hapisteydi. Nofal önce şaşırıyor, ancak gardiyanın rahatsızlıklarını ve kilo verememe sorununu dinliyor. İkili arasındaki konuşma, bir hastanın doktoruna danışması gibi geliyor kulağa. Henüz dayak yemiş, gözleri bağlı bir tutuklu doktor ve gardiyan arasında bir konuşma gibi değil.
Nofal ve gardiyan arasındaki bu konuşma 1980’lı yıllarda, Nofal’ın tıp eğitimini sekteye uğratan sekiz yıllık hapishane hayatı sırasında yaşanıyor. O zamanlar Suriye’de iktidarda Hafız Esat var.
Babasının yaptığı yetmiyormuş gibi bugün iktidarda olan oğlu Beşar Esat da Celal Nofal’ı diktatörlük karşıtı muhalif tavırları nedeniyle dört kez tutuklatmış. Nofal, 2012‘de Suriye hava kuvvetleri istihbaratına ait ıslahevinde tutukluluğu sırasında ağır işkence görmüş.
Nofal, kilo sorunu olan gardiyana neler yapması gerektiğini anlattığını hatırlıyor. Birkaç gün sonra Nofal’ın haftalık banyosuna gözleri açık olarak gitmesine izin veriliyor. Nofal, banyoya götürüldüğü sırada gördüğü aşırı şişman gardiyanın kendisine akıl danışan gardiyan olduğunu anlıyor. Nofal, gardiyana iki ilaç tavsiye ettiğini, ancak daha sonra ilaçların ters etkileşim yapabileceğinin farkına varınca, aynı anda almaması için gardiyanı uyardığını söylüyor.
Gardiyanın, “Sağlığım senin umurunda mı ki?” sorusuna Nofal, “Elbette, çünkü sen artık benim hastamsın” yanıtını veriyor. Suriyeli psikiyatr, diğer gardiyanların da kendisine başvurmasıyla, çok az olsa da hapishane koşullarının iyileştiğini söylüyor.
Hapishane deneyimiyle başkalarına yardım etmek
Uzun yıllar hapis yatan, işkence gören ve binlerce insanın ölümüne yol açan bir savaşın ülkesini paramparça ettiğine tanık olan 53 yaşındaki Celal Nofal, şaşırtıcı biçimde umudunu koruyor. Uzman doktor, korkunç olaylara tanık olan acılı insanlara yardım elini uzatmaya devam ediyor. Şu anda Gaziantep’te bulunan Nofal, savaştan kaçmayı başaran ancak psikiyatrik sorunlarla mücadele eden insanları tedavi etmeye çalışıyor.
Nofal, Türkiye’ye Aralık 2014’te kaçmış. Esat rejiminin kendisini terörist olmakla suçlayacağını ve bunun belki de bir daha hapisten hiç çıkamamak anlamına geleceğinin farkına varınca kaçmaya karar verdiğini söylüyor. Nofal, ”Suriye’de kalarak yapıcı hiçbir adım atamayacaktım çünkü insanlar kendilerinin de tutuklanabilecekleri korkusuyla benden uzak durmak isteyecekti. Hiçbir şey yapmadığım halde tutuklanacağımı anladım. Bu durumda Suriye’de niye kalacaktım ki?” diyor. Eşi de ondan 1 yıl önce güvenlik güçleri peşindeyken Suriye’yi terk etmeyi başarmış.
Celal Nofal, tutuklu bulundukları sırada tecavüze uğrayan, katliamlardan sağ kurtulan, eşlerinin ve yakınlarının bombalı saldırılarda parçalandıklarına tanık olan insanları Türkiye’de tedavi ediyor. Bir süredir de Rakka’da IŞİD militanlarının idam ettiği tutukluların kesilmiş kafalarıyla futbol oynayan arkadaşlarını izleyen üç çocuğun akıl sağlığını takip ediyor.
Nofal’ın yakından izlediği hastalar arasında eşinin mi yoksa bir yabancının mı cenazesini kaldırdığından emin olamayan bir kadın var.
Kadının katliamdan sonra üç ceset bulduğunu, üçünün de tanınmaz halde olduğunu söyleyen Nofal, kadının eşinin cesedini tahminen teşhis ettiğini ancak şimdi kuşku ve suçluluk duygusunun ağırlığı altında ezildiğini anlatıyor.
Psikiyatri uzmanı olmanın kendisine hapishane yıllarında işe yaradığını söyleyen Nofal, deneyimlerini şimdi de başkalarına yardım etmek için kullanıyor.
Esat rejiminin hapishanelerinde yatan tutuklular, Ortaçağ işkencelerine maruz kalmaktan ve dövülmekten sağ çıksa da psikolojik sorunların üzerinden gelemeyebiliyor. Hapishanelerden çıkmayı başaranlar, kimilerinin pes ettiğini, yemek yemeyi reddettiğini ve hücrelerinde öldüğünü anlatıyor. Psikiyatri bilgisinin kendisine, tutukluluk ve işkencenin yarattığı zihinsel sorunlarla başa çıkmada yardımcı olduğunu söyleyen Nofal’ın amacı, bildiklerini başka tutuklulara da aktarmak.
İnsan davranışlarına ilişkin bildikleri, gardiyanları, sorgucuları ve bu insanların üstünlük hislerini korumaları için gereken psikolojik ihtiyaçları anlamasını da sağlamış. Nofal’ın bu konudaki önerileri şöyle: ”Gardiyanlara bilgi vermeyin, sadece önemli olduklarını hissettirin. Bilgi verirseniz de sadece kendinizle ilgisi olsun, başkalarını tehlikeye atmayın. Sanki pes ettiğiniz hissini uyandırın.”
Travma sonrası stres bozukluğu
Nofal, Gaziantep’te yaşayan 15 yaşındaki Suriyeli bir kıza rehberlik ve psikolojik danışmanlık da yapıyor. Genç kız hem anne hem de babasını savaşta yitirmiş.
“Kardeşlerine hem anne hem babalık yapıyor. Kardeşlerinin kendisinden daha iyi hayat standartlarına sahip olmasını istiyor. Sadece 15 yaşında olmasına rağmen 70 yaşındaki bir insan gibi konuşuyor ama çok dirençli ve tek amacı 2 kız kardeşine bakmak. Pes etmemiş, ailesimi kaybetmiş olmaktan ya da okula gidememekten yakınmıyor” diye anlatıyor Nofal genç kızı.
Nofal, yaşadıkları hayatın mültecilere yardımcı olmadığının da farkında. Kendilerini güvende hissetmiyorlar, bu da endişe ve depresyona yol açıyor. O kadar olağandışı deneyimler yaşamışlar ki, bunları kafalarında normalleştirmişler. Nofal’ın amacı, bunu onlara göstermek, mültecilere kendilerine iyi bakmayı öğretmek ve onları güçlendirmek.
Nofal’in tek umudu Suriye’deki insanların direnci ve sosyal bağlarının kuvveti. Tedavi ettiği Suriyeliler pes edenler değil, hayatta kalma mücadelesi verenler. Hapse girmemiş olanlar ama hayatta kalmayı başaranlar.
