Ukrayna’nın Karadeniz’deki limanlarından tahıl ihraç etmesini sağlayan anlaşma 17 Temmuz’da sona eriyor.
Rusya, Türkiye ve Birleşmiş Milletler’in aracılık ettiği Tahıl Koridoru anlaşmasını yenilemek için bir gerekçe görmediğini söylüyor. Peki bu anlaşma neden önemli?
Ukrayna, dünyadaki önemli tahıl ve yağlı tohum üreticilerinden biri.
Ülkedeki savaş ile birlikte tahıl ihracatının kesintiye uğraması, dünya genelinde gıda fiyatlarında rekor seviyede artışa sebep oldu.
Geçen yıl Temmuz ayında kabul edilen anlaşmayla birlikte, fiyatlar nispeten düştü ve küresel gıda krizi sorunu hafifletildi.
Tahıl Koridoru anlaşması sayesinde BM Dünya Gıda Programı (WFP) Etiyopya, Somali, Yemen gibi ülkelere 725 bin 200 ton tahıl yardımı yaptı.
Anlaşma sonlanırsa ne olacak?
Anlaşma sonlandığı takdirde bazı temel gıda fiyatları artabilir.
Öte yandan Rusya ve Brezilya gibi diğer üreticilerin tahıl tedariği, savaşın yeni başladığı aylara kıyasla iyi.
Ekmeğin ana maddesi buğdayın fiyatı bu sene yüzde 17 düşerken mısır yüzde 26 düştü.
Ancak mevcut küresel gıda krizinde son yakın zamanda görünmüyor.
WFP geçen ay, gıda konusunda çok sayıda acil durumun yaşandığını ve bunların birleşerek son 70 yıldan uzun süredir ilk defa en karmaşık açlık ve insani krize neden olduğunu söyledi.
WFP'nin yıllık değerlendirmelerinden birinde, 2022'de 349 milyon insanın rekor düzeyde şiddetli açlık yaşadığı ve 772 bin kişinin ise kıtlığın eşiğinde olduğu belirtildi.
Küresel gıda arzında durum ne?
Küresel mısır stokları 2021/22 sezonuna son altı yılın en düşük seviyesinde başlamıştı.
Rusya'nın dünyanın en büyük mısır ihracatçılarından biri olan Ukrayna'yı işgal etmesi, mısır fiyatlarında önemli bir artışa neden oldu.
Brezilya’dan ihracatın artması ve Tahıl Koridoru’ndan 17 milyon tonluk mısır ihracatı, arzın artmasını sağladı.
ABD Tarım Bakanlığı, 2023/24 sezonunun sonunda küresel mısır stoklarının son beş yılın en yüksek seviyesinde olacağını tahmin ediyor.
Bakanlığın verilerine göre, küresel buğday stokları daha az.
2022/23 sezonunun sonunda yedi yılın en düşük seviyesinde olan buğdayda 2023/24 sezonunda biraz artış bekleniyor.
Anlaşmanın bitişi WFP için ne anlama gelir?
WFP her yıl birkaç milyon ton gıda ürünü satın alıyor ve bunun yaklaşık yüzde 75'ini tahıl oluşturuyor.
2021'de WFP satın alımları toplam 4,4 milyon tona ulaştı. Bunların en büyük kaynağı Ukrayna oldu. Ukrayna’dan alınan gıdalar, toplam satın alımların yüzde 20'sini oluşturdu.
Ukrayna genelde buğday ve kurutulmuş bezelye tedarik ediyor.
Yiyeceklerin çoğu, Yemen gibi Batı Asya'daki bazı ülkelerle birlikte Afrika'ya gidiyor. Bu nedenle WFP, çoğu tedariği, Kuzey veya Güney Amerika'daki büyük üreticilerdense daha yakın olan Doğu Avrupa'dan sağlama eğiliminde.
WFP, koridor aracılığıyla Ukrayna’dan 725 bin 200 ton gıda sevk etti. Koridorun kapanması programı başka bir ülkeden muhtemelen daha pahalıya gıda temin etmeye zorlayacak.
Halihazırda bir finansman açığı WFP’yi bazı ülkelerde operasyonlarını sonlandırmaya zorladı.
Neler ihraç edildi?
Ukrayna anlaşma sayesinde 16,8 milyon tonu mısır ve 8,9 milyon tonu buğday olmak üzere 32,8 milyon ton tarım ürününü güvenli bir şekilde ihraç edebildi.
Savaştan önce Ukrayna, çoğu Karadeniz yoluyla yılda yaklaşık 25 ila 30 milyon ton mısır ve 16 ila 21 milyon ton buğday ihraç ediyordu.
Anlaşma, Karadeniz’den sadece üç liman aracılığıyla tahıl ihracına izin veriyordu.
Rusya neden çekilmek istiyor?
Rusya defalarca anlaşmayı uzatmak için bir neden görmediğini söyledi. Moskova, Rusya'nın gıda ve gübre ihracatının önündeki engelleri kaldırmak için verilen taahhütlerin yerine getirilmediğini savunuyor.
Moskova'nın talepleri arasında Rusya Tarım Bankası'nın (Rosselkhozbank) SWIFT ödeme sistemine yeniden dahil edilmesi yer alıyor.
Diğer talepler arasında tarım makineleri ve parçalarının tedariğinin yeniden başlatılması, sigorta ve reasürans üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması, Togliatti-Odesa amonyak boru hattının yeniden başlatılması ve gıda ve gübre ihracatı yapan Rus şirketlerinin varlıkları ve hesapları üzerindeki blokenin kaldırılması yer alıyor.
Koridor Rusya’nın onayı olmadan işleyebilir mi?
Anlaşma öncesi Ukrayna’nın limanları Rusya tarafından engelleniyordu. Rusya'nın anlaşmadan çekilmesi halinde limanlardan tahıl sevkıyatının mümkün olup olmayacağı belli değil.
Anlaşma sonlanırsa Karadeniz bölgesine girerken alınan ek savaş riski sigortası primleri yükselecek. Armatörler, gemilerinin Rusya'nın onayı olmadan savaş bölgesine girmesine izin verme konusunda isteksiz davranabilir.
Sigorta sektörü kaynakları, koşulların hızla değişebilmesine rağmen teminat düzenlemelerinde şimdilik bir değişiklik olmadığını söylüyor. Binlerce dolara mal olan gemiler için savaş riski sigortası poliçelerinin yedi günde bir yenilenmesi gerekiyor.
Ukrayna’da hasat azalırsa koridora gerek kalır mı?
Savaşta çiftçilerin daha az mısır ve buğday ekmesi nedeniyle Ukrayna’nın tahıl ihracatının 2023/24 sezonunda düşeceği tahmin ediliyor.
ABD Tarım Bakanlığı, önceki sezonda 27 milyon ton olan mısır ihracatının 19 milyon tona düşeceğini düşünüyor. Bakanlık, bu sezon ihraç rakamlarının dünya ticaretinin yüzde 17'sini oluşturduğu 2018/19 sezonunda ihraç edilen rekor 30,3 milyonun oldukça altına düşeceğini tahmin ediyor.
Önceki sezonda 16 milyon ton olan buğday ihracatının da 10,5 milyon tona gerilemesi ve 2019/20'de dünya ticaretinin yüzde 11'ine denk gelen 21 milyonluk rekorun oldukça altına düşmesi bekleniyor.
Ayrıca daha düşük hacimli tahılları Avrupa Birliği’nin doğu ülkeleri üzerinden ihraç etmek, Ukrayna'nın doğu bölgelerinde yetişen mahsuller için lojistik açıdan zor ve pahalı olacak.
AB üzerinden daha fazla tahıl ihracatı mümkün mü?
Ukrayna, çatışma başladığından beri AB’nin doğu ülkeleri aracılığıyla önemli miktarda tahıl ihraç ediyor. Öte yandan bu yolda birçok lojistik zorluk yaşandı.
Ayrıca, Ukrayna tahılının AB'nin doğu ülkeleri yoluyla ihracatı, yerel arzı azalttığını, fabrikalar tarafından satın alındığını ve onları mahsulleri için bir pazardan mahrum bıraktığını söyleyen bölgedeki çiftçiler arasında huzursuzluğa neden oluyor.
Sonuç olarak AB, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya’ya Ukrayna buğdayı, mısır, kolza tohumu ve ayçiçeği tohumlarının yurtiçi satışını yasaklama izni verdi. Ancak bu izin, Eylül ortasına kadar aşamalı olarak kaldırılacak.
Bu yaz Doğu AB ülkelerinde daha büyük hasatlar bekleniyor. Romanya'daki Köstence gibi önemli limanların, muhtemel tahıl hacmini karşılamakta zorlanarak sıkışıklığa ve nakliye gecikmelerine yol açması bekleniyor.
Forum