Sudan'daki çatışmalar komşu ülkeleri de sarsarken ABD ve başka birçok ülke, Nil Nehri sularının paylaşımından petrol boru hatlarına, Sudan'da yeni bir hükümetin oluşumundan ortaya çıkan son insani krize birçok konu nedeniyle kaygılı.
Dış yardımlarla ayakta duran Sudan, çatışmalara yabancı değil. Ancak bu sefer çatışmalar, ülkenin ücra bir köşesini değil, Kızıldeniz, Sahel bölgesi ve Afrika Boynuzu'nun sınırındaki istikrarsız bölgede yer alan başkent Hartum'u vurdu.
Sudan'ın yedi komşusundan beşi, yani Etiyopya, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Libya ve Güney Sudan, son yıllarda siyasi çalkantılar ya da çatışmalarla mücadele etmek durumunda kaldı.
Sudan ordusu ve paramiliter grup Hızlı Destek Güçleri (RSF) arasında 15 Nisan'da Hartum'da patlak veren çatışmalar, 2019 yılında devrilen Ömer El Beşir'den sonra ülkeyi sivil yönetime geçirmek için hazırlanan ve uluslararası arenada desteklenen planı raydan çıkardı.
Sudan'ın İslamcı eski cumhurbaşkanı Ömer El Beşir de 1989 yılında darbe yaparak ülkenin iktidarını ele geçirmişti.
Çatışmalar, Sudan ordusuna komuta eden iktidardaki konseyin başkanı General Abdülfettah El Burhan ve RSF'nin başında bulunan ve Hemedti olarak tanınan General Muhammed Hamdan Dagalo'yu karşı karşıya getirdi.
Sudan'daki çatışmalar bölge ülkeleri için ne anlama geliyor?
Mısır: Güçlü bir orduya ve Arap dünyasında en çok nüfusa sahip olan Mısır ve Sudan, siyaset, ticaret, kültür ve Nil Nehri sularının paylaşımı nedeniyle birbiriyle yakın ilişki içinde.
Kahire, 2019'da El Beşir'i deviren ayaklanmalardan bu yana güney komşusundaki siyasi çalkantılardan tedirgin. Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah El Sisi'nin Sudan ordusuna komuta eden General Abdülfettah El Burhan'la yakın olduğu biliniyor.
Sudanlılar, Mısır'daki en büyük yabancı toplumu oluşturuyor. Mısır'da 60 bin mülteci ve sığınmacı dahil 4 milyon Sudanlı olduğu sanılıyor.
İçme suyu kaynağı olarak Nil Nehri'ne bağımlı olan Mısır ve Sudan, Mavi Nil üzerindeki Büyük Etiyopya Rönesans Barajı projesinin su arzını tehdit etmesinden ötürü kaygılı.
İki ülke, Etiyopya'nın baraj işletimini düzenlemek için bastırıyor. Hartum ve Kahire arasında yaşanacak herhangi bir anlaşmazlık ise Etiyopya'yla anlaşmaya varma çabalarını sekteye uğratabilir.
Libya: Sudanlı paralı askerler ve milisler, 2011'den sonra Libya'yı bölen iç çatışmanın her iki tarafında da aktif rol oynadı. Son yıllarda çok sayıda Sudanlı savaşçı Sudan'a geri döndü ve ülkenin batısındaki Darfur bölgesindeki gerginlikleri tırmandırdı.
Sudan ayrıca Libya üzerinden Avrupa'ya ulaşmak isteyen göçmenler için yola çıkış noktası ve transit rotası oluşturuyor. İnsan kaçakçıları, ülkedeki çatışmaları ve siyasi karmaşayı kendi avantajına kullanmaya çalışıyor.
Çad: Sudan'ın batıdaki yoksul komşusu Çad, daha önceki çatışmalarda ülkelerini terk eden 400 bin Sudanlı'ya ev sahipliği yapıyor. Birleşmiş Milletler'e göre son patlak veren çatışmalardan sonraysa 20 bin Sudanlı daha Çad'a kaçtı.
Çad, Sudan'daki krizin sınırı aşarak çoğu Darfur'dan gelen mültecilerin bulunduğu bölgelere sıçramasından korkuyor. Darfur krizi sırasında Çad, Sudan'ın Arap milislerinin sınırötesi baskınlarıyla karşı karşıya kalmıştı.
Cancavid olarak bilinen bu milis güçleri, RSF'ye dönüştü. Darfur'daki mültecilere ve Çadlı köylülere saldıran akıncı milisler, çiftlik hayvanlarını ele geçiriyor, buna karşı çıkanları öldürüyordu.
Çad ayrıca Rus paralı asker grubu Wagner'in komşu ülke Orta Afrika Cumhuriyeti'nde RSF'yle yakın bağları olan askeri taşeronlarının, hükümeti tehdit eden Çadlı isyancıları destekleme olasılığından da korkuyor.
Wagner ise Sudan'da faaliyetleri olduğu iddialarını reddediyor.
Körfez Arap ülkeleri: Zengin petrol üreticileri Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri uzun zamandır Sudan'daki olayları şekillendirmeye çalışıyor. İki ülke de Beşir iktidarı sonrasındaki geçiş sürecini İslamcı etkiyi azaltmak ve bölgeye istikrar kazandırmak için fırsat olarak görüyor.
Hem Suudi Arabistan hem de BAE, Sudan'da tarım projelerinden Kızıldeniz kıyısındaki stratejik limanlara birçok alanda yatırımlar yaptı.
Güney Sudan: Sudan'dan 2011'de bağımsızlığını ilan eden Güney Sudan, kuzey komşusundan geçen boru hattı üzerinden günde 170 bin varil petrol ihraç ediyor.
Uzmanlara göre Sudan'daki anlaşmazlığın taraflarının, petrol akışını sekteye uğratmak gibi bir niyeti yok. Ancak Güney Sudan hükümeti, çatışmaların şimdiden lojistiği ve petrol yataklarıyla Sudan Limanı arasındaki ulaşım hattını olumsuz etkilediğini kaydetti.
Etiyopya: Sudan ve Etiyopya arasındaki sınır boyunca düzenli olarak çatışmalar patlak veriyor. Uzmanlar, her iki tarafın da kendi emellerini dayatmak için Sudan'daki çalkantıdan fayda sağlamaya çalışabileceği görüşünde.
Etiyopya'nın kuzeyindeki Tigray'da 2020'de savaş çıktığında 50 binden fazla Etiyopyalı mülteci, Sudan'ın yoksul doğu kesimlerine akın etmişti.
Etiyopya ayrıca 4 milyar dolarlık Büyük Etiyopya Rönesans Barajı projesinin neden olduğu gerginlikleri de yakından izliyor. Sudan, Etiyopya'nın projesinin, kendi barajları ve vatandaşları açısından bir tehdit unsuru oluşturduğunu kaydediyor.
Dünya güçlerinin kaygıları neler?
Rusya: Donanması için sıcak denizlerde uzun zamandır kendine liman arayan Moskova, Sudan'da bir donanma üssü kurmak için El Beşir'le anlaşmıştı.
Sudanlı askeri liderler, anlaşmanın hala değerlendirildiğini söylüyor. Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin 2020'de, nükleer enerjiyle işleyen gemilerin Sudan'da demirlemesini sağlayacak kapasiteye sahip bir Rus donanma üssü kurulmasını onaylamıştı.
Hartum'daki Batılı diplomatlar, 2022'de, Rus Wagner grubunun Sudan'da yasadışı altın madenciliği işine girdiğini ve dezenformasyon faaliyetleri yürüttüğünü kaydetmişti.
Bundan iki yıl önceyse Amerika, Sudan'da faaliyet gösteren ve Wagner'in kurucusu Yevgeni Prigojin'le bağlantılı olan iki şirkete yaptırım uygulamaya başlamıştı.
Wagner, 19 Nisan'da yayınladığı açıklamada Sudan'da faaliyet gösterdiğini reddetti ve elemanlarının iki yıldan uzun süredir Sudan'da bulunmadığını, son çatışmalarda hiçbir rol oynamadıklarını bildirdi.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Şubat ayında düzenlediği Afrika turu kapsamında Sudan'da yetkililerle görüştü. Görüşmeler, Batılı ülkelerin Moskova'yı tecrit etmeyi amaçlayan yaptırımları karşısında Moskova'nın nüfuz alanını genişletme hedefinin bir parçasıydı.
ABD ve Batılı ülkeler: Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından Darfur'daki çatışmalarda soykırımla ve savaş suçu işlemekle sorumlu tutulan El Beşir'in iktidardan uzaklaşmasından Batı memnundu.
Ancak kimileri, Washington'un Sudan'da El Beşir sonrasında seçimlere yönelik geçiş sürecini destekleme konusunda ağır davrandığını düşünüyor. Burhan ve Hemedti'nin 2021'deki darbesi sonrasında Sudanlılar'ın demokrasi umutları suya düşmüştü.
Sudan'daki son çatışmaların, Hartum'daki iki rakibin taviz vermeye hazır olmadığının görüldüğü ülkede sivil yönetime geçişi zorlaştırması bekleniyor.
