ABD, Afganistan’dan çekilirken geride bir boşluk bıraktı. Dünya Afganistan’daki duruma sınır komşusu Çin’in yanıtının ne olacağını merakla izliyor. İki ülke bir sınırı paylaşmalarının yanı sıra 11 Eylül saldırılarından öncesine dayanan çalkantılı ilişkilere sahip.
Afganistan’daki güç dengesi hızla değişmeden çok önce Çin Taleban’la diyaloğun yolunu açmaya çalışıyordu. Çin Dışişleri Bakanı 28 Temmuz’da Tiençin kentinde üst düzey Taleban yetkilileriyle biraraya geldi.
Rajaratnam Uluslararası Araştırmalar Enstitüsü'nden Raffaello Pantucci, ‘‘Çin Cumhurbaşkanı Xi bundan önceki hafta Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’yi arayarak kendisiyle görüşmüş, Afgan hükümetine desteğini iletmişti. Yani Çin, Afganistan’la ilgili riskleri dengelemeye çalışıyordu’’ şeklinde konuşuyor.
Bazı Orta Asya uzmanları Afganistan’ın hızla Taleban kontroluna girmesinde Çin’in de etkili olduğu görüşünde.
Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi'nden Seth Jones, ‘‘Afgan güvenlik güçleri Taleban’ın Çin, Rusya, Pakistan ve İran ile, Hindistan hariç, bölgenin diğer büyük güçlerinin desteğini aldığının farkına vardı. Bu nedenle moralleri altüst oldu’’ diyor.
Bazı uzmanlar, Çin’in çıkarlarının Afganistan’daki maden yatakları ve Çin’in Avrupa üzerindeki siyasi ve ekonomik etkisini yatırım ve altyapı projeleri aracılığıyla genişletmeyi umduğu ‘Bir Kuşak, Bir Yol’ girişimine dayandığı görüşünde.
Amerika’nın Afganistan’da bıraktığı boşluk Çin için bir fırsat olabilir. Uzmanlar Pekin’in yine de temkinli olacağını söylüyor.
Alman Marshall Fonu'ndan Andrew Small, ‘‘Çin hala Afganistan’ı takıntılı imparatorluklar mezarlığı olarak görüyor. Burada takılıp kalmak istemiyorlar. Bunun bir risk olduğu görüşündeler. Bunu tuzak olarak görüyorlar’’ diyor.
Çin’in en büyük kaygısı güvenlik.
Andrew Small, ‘‘Çin, her şeyden önce ekonomik, siyasi ve stratejik çıkarları olan bu bölgeye; özellikle Orta Asya ve Pakistan’da olduğu gibi Afganistan’daki güvenlik tehditlerinin sıçramadığından emin olmak istiyor’’ şeklinde konuşuyor.
Pakistan’dan geçen yatırım ve ulaştırma yolları nedeniyle Çin ve Pakistan istikrar ihtiyacını paylaşıyor.
Pakistanlı senatör Müşaid Hüseyin Sayid, ‘‘Öncelikle Afganistan toprakları Çin’e karşı kullanılmamalı. Çin Afganistan’la 80 kilometrelik bir sınır paylaşıyor’’ diypr.
Siyasi olarak Çin, Afganistan’daki durumu ABD’yi eleştirmek için kullandı.
Çin Dışişleri Bakanlığı'ndan Hua Chunying, ‘‘ABD ordusunun ülkeden ayrılırken geride büyük bir kaos bıraktığını gördük. Aileler dağıldı, çocuklar yetim kaldı’’ şeklinde konuştu.
Afganistan, Çin için bir halkla ilişkiler başarısı olarak görünse de uzmanlar gerçeğin farklı olduğuna dikkat çekiyor.
Raffaello Pantucci, ‘‘Bence Çin’in en büyük kaygılarından biri Afganistan’ın Uygur militanlarla muhaliflerin örgütlenerek Çin’de sorunlara neden oldukları bir yer haline gelmesi’’ diyor.
Çin, Uygur Müslümanlar’ı bir tehdit ve teröre karşı savaşının bir parçası olarak görürken insan hakları örgütleri Çin’in Uygur Müslümanları’na zulmü ve muamelesini yakından izliyor. Taleban’ın Uygurlar’a sempati duymamasının bir nedeninin de din olabileceği sanılıyor.
Lahor Üniversitesi'nden Hasan Karrar, ‘‘Bu iki bölgede İslam’ın rolü ve algılanma biçimi çok çok farklı’’ diyor.
Uzmanlar Afganistan’da durum belirginleşirken Çin’in ‘‘bekle ve gör’’ politikası izleyeceği görüşünde.
