Associated Press haber ajansının elde ettiği uydu görüntüleri, İran'ın yeraltı nükleer tesisi Ferda'da inşaat çalışmalarına başladığını gösteriyor. Bu gelişme, Washington ve Tahran arasında İran'ın nükleer programıyla ilgili gerginliklerin tırmandığı zamana denk geldi.
İran, Ferda tesisinde yeni inşaata başlandığını henüz açıklamadı. Batılı ülkelerin 2009 yılında varlığından haberdar olduğu Ferda nükleer tesisi, 2015 nükleer anlaşması imzalanmadan önce İran'la Batı'yı karşı karşıya getirmişti.
İnşaatın amacı netlik kazanmış olmasa da Ferda’da herhangi bir faaliyet, Trump yönetiminin son günlerini yaşadığı, seçilmiş başkan Joe Biden'ın ise görevi devralmaya hazırlandığı bu dönemde endişeleri körükleyebilir. İran, Tahran hükümetinin sabotaj saldırısı olarak nitelediği Temmuz ayında esrarengiz bir patlamadan sonra Natanz nükleer tesislerinde de inşaatı sürdürüyor.
Middlebury Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü bünyesindeki James Martin Silahların Yayılmasını Önleme Çalışmaları'ndan uzman Jeffrey Lewis, "Bu tesisteki herhangi bir değişiklik, İran'ın nükleer programının ne yönde ilerlediğine ilişkin bir işaret olarak dikkatle takip edilecek" dedi.
İran'ın Birleşmiş Milletler Temsilcisi, açıklama taleplerine henüz yanıt vermedi. Nükleer anlaşma şartları uyarınca İran'da bulunan Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu denetçileri de açıklama yapmayı reddetti. Kurum, Ferda nükleer tesisindeki inşaata başlandığı konusunda İran tarafından haberdar edilip-edilmediğini henüz açıklamadı.
Ferda tesisindeki inşaat, Eylül ayı sonunda başladı. Associated Press’in Maxar Technologies firmasından edindiği uydu görüntüleri, inşaatın tesisin kuzeybatı köşesinde sürdüğünü gösteriyor. Bu nokta, Tahran'ın 90 kilometre güneybatısında bulunan kutsal Kum kenti yakınlarında bulunuyor.
11 Aralık'ta çekilen bir uydu fotoğrafı, bir bina temeli için kazılan çukuru ve çok sayıda kolonu gösteriyor. Bu tür kolonlar, deprem bölgelerinde inşa edilen binaları desteklemek için kullanılıyor.
İnşaat sahası, olası hava saldırılarından korunması için bir dağın içinde inşa edilen Ferda yeraltı tesisinin kuzeybatısında bulunuyor. Saha, Ferda'daki diğer destek ve araştırma-geliştirme binalarının yanında yer alıyor.
Bu binalardan biri, İran'ın Ulusal Vakum Teknolojisi Merkezi. Vakum teknolojisi, İran'ın uranyum zenginleştirilen uranyum-gaz santrifüjlerinin önemli parçalarından biri.
İlk uydu fotoğrafı Twitter’da yayınlandı
Observer IL adlı Twitter hesabı, bu hafta başında, Ferda tesisine ait olan ve inşaatı gösteren bir fotoğraf yayınladı. Fotoğrafın kaynağı olarak Güney Kore'deki Havacılık ve Uzay Araştırmaları Enstitüsü gösterildi.
Twitter hesabını araştıran Associated Press, kullanıcının inşaat mühendisi olan, İsrail Savunma Güçleri'nden emekli bir asker olduğunu belirledi. Bu kişi, internette daha önce aldığı tehditler nedeniyle adının açıklanmaması talebinde bulundu. Kore Havacılık ve Uzay Araştırmaları Enstitüsü ise uydu fotoğrafını çektiğini doğruladı.
Başkan Trump 2018 yılında ABD’yi, Tahran'ın ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında uranyum zenginleştirme faaliyetlerini kısıtlama taahhüdünde bulunduğu İran nükleer anlaşmasından çıkarmıştı. Trump, buna gerekçe olarak, İran'ın balistik füze programını, bölgesel politikalarını ve diğer meseleleri göstermişti. Oysa anlaşma, sadece Tahran'ın nükleer programına odaklanıyordu.
ABD yaptrımları arttırmaya başlayınca İran, anlaşma şartlarını adım adım geride bıraktığını açıklamaya başladı. İki ülke, 2020 yılı başında savaşın eşiğine geldi. Gerginlikler hala sürüyor.
İran, 2015 anlaşması uyarınca Ferda’daki uranyum zenginleştirme faaliyetini sonlandıracak ve tesisi 'nükleer, fizik ve teknoloji merkezi' heline getirecekti.
İran uzmanı Jeffrey Lewis, bu tesisin "İran nükleer anlaşmasına uzanan müzakerelerin önündeki en büyük engellerden biri" olduğunu, Ferda'nın kapanması için ABD’nin ısrar ettiğini, İran'ın dini liderininse tesisin açık kalmasının kırmızı çizgi olduğunu söylediğini hatırlattı.
Tesis 3.000 santrifüj kapasiteli
İran, anlaşmanın çöküşünden bu yana Ferda'da uranyum zenginleştirme faaliyetlerine yeniden başladı.
Dağların etrafında kalkan oluşturduğu tesis, uçaksavarlar ve diğer savunma sistemleriyle de korunuyor. Bir futbol sahası büyüklüğündeki tesis, 3 bin santrifüj barındıracak kapasiteye sahip.
İran, şu anda yüzde 4,5 oranında uranyum zenginleştiriyor. Bu oran, nükleer anlaşmanın getirdiği yüzde 3,67’lik oranı ihlal ediyor. İran Meclisi, uranyum zenginleştirme oranının yüzde 20'ye çıkarılması ve Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu denetçilerinin ülkeden çıkarılması için hazırlanan yasa tasarısını onaylamıştı.
Yasa tasarısı, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin itirazlarına rağmen Anayasa Koruma Konseyi’nce değiştirilerek kabul edilmişti. Yasanın amacı, ekonomiyi felce uğratan Amerikan yaptırımlarının etkisini azaltmak için Avrupa ülkelerine baskı yapmak.
Uzmanlara göre İran şu anda en az iki nükleer silah yapımında kullanılabilecek miktarda düşük düzeyde zenginleştirilmiş uranyuma sahip.
