Başkan Donald Trump’ın yarın ya da önümüzdeki günlerde İran’la nükleer anlaşmayı artık onaylamadığını açıklaması bekleniyor. Bu durumda Kongre’nin, Tahran’a yönelik Amerikan yaptırımlarını tekrar yürürlüğe koyup koymamaya karar vermek üzere 60 gün süresi olacak. Yasalar gereği başkanın, 2015 tarihli anlaşmaya İran’ın uyduğunu tasdik edip etmeme 15 Ekim’e kadar karar vermesi gerekiyor, ancak Beyaz Saray kaynakları bu kararın daha önce açıklanabileceğini belirtiyor.
“Başkan genel İran stratejisi konusunda bir karara vardı” diyen Beyaz Saray Sözcüsü Sarah Huckabee Sanders, Trump’ın İran konusunda daha kapsamlı bir Amerikan politikasının olmasını istediğini söyledi.
Trump geçen ay BM Genel Kurulu’na hitabında kararının işaretini vermişti. Başkan Trump, İran anlaşmasını Amerika’nın taraf olduğu “en kötü ve en tek taraflı anlaşmalardan biri” olarak nitelemişti.
Anlaşmayı “Amerika için bir utanç” olarak tanımlayan Trump, “Henüz bununla ilgili son sözü duyduğunuzu düşünmüyorum” demişti.
Anlaşmayı tasdik etmeme yönünde bir karar, İran’ın nükleer programını askıya almak için ABD ve diğer dünya güçleriyle imzaladığı anlaşmayı geçersiz hale getirmeyecek. Önceki yaptırımlar da otomatik olarak tekrar yürürlüğe girmeyecek. Ancak birçok uzman, böyle bir kararın, yaptırımların yeniden yürürlüğe konması ve anlaşmanın iptali yönünde bir süreç başlatabileceğine dikkat çekiyor.
İngiltere Başbakanı Theresa May dahil Avrupalı liderler, anlaşmadan çekilmemesi için Trump’ı iknaya çalışıyor. May’in dün Trump’ı arayarak, “ülkesinin Avrupalı ortaklarıyla birlikte anlaşmaya güçlü bağlılığını ve bölgesel güvenlik açısından taşıdığı hayati önemi vurguladığı” belirtildi.
İngiltere başbakanlığından yapılan açıklamada, May ve Trump’ın İngiltere, ABD ve diğer tarafların İran’ın bölgedeki istikrar bozucu faaliyetlerine karşı çıkmak için birlikte çalışma ihtiyacını ele aldıkları kaydedildi.
Beyaz Saray’ın açıklamasındaysa, iki liderin İran’ın bir nükleer silaha “tüm erişim yollarının” reddedilmesi üzerinde konuştukları bildirildi.
Açıklamada, “Başkan Trump, İran rejimini kötü ve istikrar bozucu faaliyetlerinden, özellikle de teröre desteği ve tehdit edici füzeler geliştirmekten sorumlu tutmak için birlikte çalışma ihtiyacının altını çizdi” ifadesi kullanıldı.
Çok sayıda uzman ve eski yetkili ise, Amerika’nın güvenilirliği ve dürüstlüğünün tehlikede olduğu uyarısında bulunuyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı’nın eski müsteşarı Wendy Sherman, New York Times’a yaptığı açıklamada, İran’ın anlaşmaya uyduğunu tasdik etmeme yönünde bir kararın “felaket sonuçlar” doğurabileceği görüşünü dile getirdi.
Sherman, “(Böyle bir karar) ABD ve Avrupa’nın arasını açacak, kritik önemdeki trans-Atlantik ilişkisini zayıflatacak ve İran, Rusya ve Çin’in etkisini artıracak” diye konuştu.
Sherman, “İran’ın Ortadoğu’daki kötü niyetli davranışlarının kınanması ya da Kuzey Kore üzerindeki baskının artırılması gibi, ülkelerin bir şeyi kabul etmesini istediğimizde Washington’ın güvenilirliği zarar görecek” değerlendirmesinde bulundu.
Wendy Sherman, bunun ayrıca Tahran’a, anlaşmayı sona erdirenin kendileri değil Washington deme imkanı tanıyacağını savundu.
İran’ın nükleer kurumunun başkanı Ali Salihi, Washington’ı anlaşmayı baltalamamaya çağırarak, bunun nükleer silahlardan arınma konusunda uluslararası çabalara ve Washington’ın dünyadaki konumuna zarar vereceği uyarısında bulundu.
Roma’da nükleer güvenlik konusunda bir uluslararası konferansta konuşan Salihi, İran’ın anlaşmanın çökmesini istemediğini vurguladı.
Amerika’nın Sesi’ne konuşan Rovner, “İran’ın faaliyetleri hakkında çok miktarda değerli istihbaratı kaybetme riski bulunuyor” dedi.
Rovyer, “Anlaşmanın özellikle sevdiğim yanlarından biri, Uluslararası Atom Enerjisi Dairesi’ni etkin hale getirerek, uluslararası toplumun belki başka şeylerle ilgilenmesi fırsatını doğurması” ifadesini kullandı.
“Anlaşmanın sonu anlamına gelmez”
Ortadoğu Enstitüsü adlı düşünce kuruluşunun İran uzmanı Alex Vatanka ise, Amerika’nın Sesi muhabirine yaptığı değerlendirmede, Trump anlaşmayı tasdik etmese de bunun nükleer anlaşmanın sonu anlamına gelmeyeceğini söyledi.
Vatanka, “Beyaz Saray anlaşmayı tasdik etmeme kararı alsa dahi anlaşma hala canlı kalmaya devam edecek. Avrupalılar anlaşmaya sadık kalmaya devam edecek, Ruslar, Çinliler bir şekilde sadık kalmaya devam edecek. Dolayısıyla (Trump’ın kararının) buna bir etkisi yok” diye konuştu.
İranlıların Amerikan yaptırımlarına aldırmadığını, sadece uluslararası yaptırımları önemsediğini ifade eden Vatanka, Amerika’nın anlaşmayı tasdik etmemesi durumunda bile, bunun Uluslararası Atom Enerji Dairesi’nin İran’ın anlaşmayı ihlal etmediğini söylediği müddetçe uluslararası yaptırımların geri geleceği anlamına gelmeyeceğini kaydetti.
“İranlılar Boeing uçağı alamazsa, Airbus uçağı alır, iPhone alamazsa, Samsung alır” diyen Vatanka, Amerika’nın İran’ın bölgede izlediği politikalara öfkelenmekte haklı olduğunu ancak bunun nükleer anlaşmadan ayrı bir konu olduğunu belirtti.
Vatanka, “İşte sorun da burada, Beyaz Saray’ın net bir alternatif olmadan iki konuyu birbirine karıştırmaya çalışması” dedi.
