Rusya, Ukrayna'nın Karadeniz'deki limanlarından tahıl ihraç edilmesini sağlayan ve Birleşmiş Milletler ile Türkiye'nin himayesinde varılan anlaşmanın süresinin sadece 60 günlüğüne yenilenmesi önerisi getirdi.
Ukrayna bu öneriyi reddederken, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar da anlaşmanın 60 gün yerine 120 gün uzatılması için taraflarla görüştüklerini söyledi.
Bu ayın sonunda süresi dolacak olan tahıl koridoru anlaşması, daha önce 120 günlüğüne uzatılmıştı. Uzatma süresinin daha kısa olmasının lojistik sorunlar doğuracağına ilişkin kaygılar var.
Geçen yıl Temmuz ayında varılan anlaşma, korunaklı bir deniz transit koridoru oluşturmuştu. Küresel gıda sıkıntısını hafifletmek için tasarlanan anlaşma, dünyanın en büyük tahıl ve ayçiçek üreticilerinden biri olan Ukrayna'nın üç limanından tahıl ihracatının başlamasını sağlamıştı. Peki anlaşma, küresel gıda krizine çözüm getirmede ne kadar etkili oldu?
Şimdiye kadar hangi ürünler ihraç edildi?
Güvenli deniz nakliyatı kanalı açmak için oluşturulan anlaşma kapsamında şimdiye kadar 12,2 milyon tonu mısır olmak üzere toplan 24,6 milyon ton tarım ürünü ihraç edildi.
Buğday ihracatı 6,7 milyon tona ulaştı. Ukrayna limanlarından ihraç edilen tarım ürünleri arasında kanola tohumu, ayçiçek yağı, ayçiçek unu ve arpa da bulunuyor.
Çin, Ukrayna'nın Karadeniz tahıl koridorundan ihraç ettiği tarım ürünlerinin 5,4 milyon tonunu, İspanya 4,3 milyon tonunu, Türkiye ise 2,7 milyon tonunu aldı.
Anlaşma nasıl değişebilir?
Tahıl anlaşmasına getirilebilecek başlıca olası değişiklik, anlaşmanın süresinin 120 gün yerine 60 günlüğüne uzatılması olabilir. Bu değişikliği Rusya destekliyor, ancak Ukrayna karşı çıkıyor.
Anlaşmanın süresinin kısa tutulması, bozulabileceği olasılığı nedeniyle anlaşma süresinin dolmasına yakın dönemde nakliyenin yavaşlaması nedeniyle önemli.
Anlaşmanın bozulması durumunda bölgede mahsur kalan gemi sayısı yüksek olabilir.
Deniz taşımacılığı sektörü kaynaklarına göre Rusya'nın Ukrayna'yı işgal ettiği 2022 yılı Şubat ayında Ukrayna limanlarında çoğu gıda yüklü 90'dan fazla gemi mahsur kalmıştı. Bugün hala bu limanlarda mahsur kalmış olan 60 kadar ticari gemi bulunuyor.
Anlaşma süresinin kısa tutulması, taşımacılık şirketlerinin gemilerin mahsur kalması olasılığını göz önünde bulundurması nedeniyle Ukrayna'dan daha az sayıda tahıl ve tohum yüklü gemi kalması anlamına gelebilir.
Kaynaklar, deniz taşımacılığı şirketlerinin, anlaşma süresinin uzatılmasına ilişkin mevcut görüşmelerin sonucu hakkında daha fazla bilgi edinene kadar faaliyetlerini ertelediğini kaydediyor.
Ukrayna, anlaşmanın süresinin en az bir yıl daha uzatılmasını ve anlaşma kapsamına Mikolayiv limanının da ilave edilmesini istiyor.
Anlaşma kapsamındaki üç liman, Odesa, Çornomorsk ve Pivdenyi'den ayda toplam 3 milyon ton tahıl ihraç ediliyor.
2021 yılına ait deniz taşımacılığı verilerine göre Mikolayiv, Ukrayna'nın ikinci en büyük tahıl terminali. Bu nedenle Mikolayiv'in anlaşma kapsamına alınması, ihraç edilecek tahıl ve tohum hacminin artması anlamına geliyor.
Rusya, tahıl ürünleri ihraç etmesinin önündeki engellerin kaldırılması için somut adımlar atılana kadar anlaşmanın kapsamının genişletilmesine karşı olduğunu kaydediyor.
Tarım ürünü ihracatı, doğrudan yaptırım kapsamında bulunmuyor. Ancak Moskova, ödeme, lojistik ve sigorta sektörlerine yönelik engellerin tahıl ve gübre ihracatı önünde bariyer oluşturduğunu vurguluyor.
Rusya'nın taleplerinden birinin, Batılı ülkelerin tarım sektörüne kredi sağlayan devlet bankası Rosselhozbank'a yönelik yaptırımlarının gevşetilmesi olduğu sanılıyor.
Anlaşma gıda krizini hafifletebildi mi?
Dünyanın en büyük tarım ürünü ihracatçılarından Ukrayna'nın ihracatındaki azalma, küresel gıda fiyatlarındaki krizde önemli rol oynadı.
COVID-19 pandemisi ve iklim değişikliği de tarım üretimini olumsuz yönde etkilemeye devam ediyor. Arjantin ve Amerika'daki kuraklığın da gıda krizinin bileşenlerinden olduğu biliniyor.
Tahıl koridorunun açılması, Ukrayna'nın tarım ürünü ihracatının kısmen toparlanmasını sağlasa da ihraç edilen ürün miktarı, Rusya'nın işgali öncesine kıyasla çok daha düşük. İhracatın yakın gelecekte toparlanmasıysa beklenmiyor.
Tahıl ürünlerini limandan limana nakletmek, zor ve yüksek maliyetli bir süreç. Ukraynalı çiftçiler, ülke içinde fiyatların çok düşük olması nedeniyle geçen yılın ürününü maliyetin altına satarak zarar etmiş, bu nedenle buğday ve mısır gibi ürünlerin ekimini azaltmıştı.
Tahıl koridoru küresel buğday fiyatlarını düşürdü mü?
Buğday fiyatları, Rusya'nın 24 Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgali üzerine Chicago Ticaret Borsası'nda hızla artmıştı.
Ukrayna'nın tahıl koridoru sayesinde milyonlarca ton buğday ihraç etmesi, fiyatların gerileyerek işgal öncesi seviyeye inmesine olanak sağladı.
Buğday fiyatlarının gerilemesine katkıda bulunan diğer etkenlerse Rusya'nın geçen yıl rekor seviyede buğday rekoltesi elde etmesi, küresel ekonomik görünümün olumsuzluğu ve doların güçlü olması.
Chicago Ticaret Borsası'ndaki gerilemeye rağmen ekmek ve makarna gibi buğday bazlı gıda ürünlerin fiyatı halen birçok gelişmekte olan ülkede işgal öncesi seviyenin üzerinde seyrediyor. Bu ülkelerin para birimlerinin değer kaybetmesi ve enerji maliyetlerinin yükselmesi, nakliye ve paketleme gibi işlemlerin de maliyetleri arttırdı.
Sigorta cephesinde neler oluyor?
Merkezi İstanbul'da bulunan ve anlaşmanın işlemesini sağlayan Müşterek Koordinasyon Merkezi'nde Rus, Türk, Ukraynalı yetkililerle Birleşmiş Milletler yetkilileri bulunuyor. Merkez, geçen Ağustos ayında sigorta şirketlerinin ve armatörlerin kaygılarını ele almak amacıyla tahıl koridorunun işleyişine ilişkin prosedürler belirledi.
Sigorta şirketleri, uluslararası donanma refakatçileri ayarlanması ve deniz mayınlarıyla ilgili net bir strateji ortaya koyulması durumunda tahıl yüklü gemileri sigortalayacaklarını belirtmişti.
Şirketler, gemilerin sigorta poliçelerinin geçersiz kılınması risk almamaları için seyahat sırasında koridor dahilinde kalmaları gibi bazı koşullar getirdi.
22 Temmuz anlaşmasını takiben İngiliz sigorta şirketi Lloyd's of London bünyesindeki Ascot ve Amerikan sigorta brokeri Marsh, Ukrayna'nın Karadeniz limanlarından kalkan ve gıda ürünü taşıyan gemiler için deniz kargo ve savaş sigortası oluşturdu. Sigorta, her bir gemi seyahatini 50 milyon dolara kadar sigortalıyor.
Ukrayna limanları istikametinde ilerleyen gemilerin sigorta maliyetleri ise ayrı bir poliçe gerektiyor ve fiyatlar yüksek seyretmeye devam ediyor.
Gemi kiralayan firmalar, tahıl koridoru anlaşması kapsamındaki üç Ukrayna limanından birine giden gemilere ilave savaş primi ödemesi yapma zorunluluğu uyguluyor. Savaş priminin her yedi günde bir yenilenmesi, binlerce dolara mal oluyor. Tahıl koridoru anlaşmasının süresinin sadece 60 günlüğüne uzatılması, maliyetlerin yüksek olması ve limanda mahsur kalma riski nedeniyle armatörlerin gemilerini kiralamaktan vazgeçmesine yol açabilir.
