İran’ın füze malzemesi taşıdığından şüphelenilen ikinci gemisi Çin'den ayrıldı

VOA'nın özel analizine göre, Batı basınının İran’ın Çin'den füze itici maddesi ithal etme planının bir parçası olarak işaret ettiği ikinci bir İran gemisi büyük bir kargo yüküyle İran'a doğru yola çıktı.

Gemi takip siteleri İran bandıralı “Jairan” adlı kargo gemisinin Pazartesi günü Çin'den ayrıldığını gösteriyor. Konuyla ilgili çıkan haberlerin birinde kalkışın bir ay önce olacağı beklentisi yer alıyordu.

Jairan, Ocak ve Şubat aylarında Financial Times, Wall Street Journal ve CNN tarafından yayımlanan makalelerde, Tahran'ın Çin'den 1000 ton sodyum perklorat ithal etmek için kullandığı iki İran kargo gemisinden biri olarak adlandırılmıştı. Bu üç haber kaynağı, ismi açıklanmayan Batılı istihbarat kaynaklarına dayanarak, söz konusu sevkiyatın 260 adet orta menzilli İran füzesi üretmeye yetecek kadar katı yakıt itici bileşeni amonyum perklorata dönüştürülebileceğini iddia etmişti.

Haberlerde adı geçen diğer İran kargo gemisi Golbon ise 13 Şubat'ta Çin'in doğusundan İran'ın Bandar Abbas limanına yaptığı 19 günlük yolculuğu tamamladı. Gemi takip sitesi MarineTraffic'e göre, gemi yolculuk sırasında güney Çin'in Zhuhai Gaolan limanında iki gün mola verdi ve İran'a bilinmeyen bir kargo teslim etti.

Hem Golbon hem de Jairan, devlete ait İran İslam Cumhuriyeti Denizcilik Hatları tarafından işletilen gemiler olarak ABD Hazine Bakanlığı tarafından yaptırımlara tabi. İran İslam Cumhuriyeti Denizcilik Hatları’nın kendisi de ABD Dışişleri Bakanlığı'nın “İran'ın silahlarını çoğaltan ve tedarik kurumları için tercih edilen denizcilik hattı” olduğu gerekçesiyle yaptırımlar dahilinde.

Golbon, Ocak sonu ve Şubat başında Çin'den İran'a doğru yola çıkarken, Jairan'ın uluslararası zorunlu takip sisteminin bir parçası olarak konum ve diğer verileri ileten “transponder cihazı” olarak bilinen otomatik tanımlama sistemi, geminin Çin'in doğusundaki Liuheng Adası'na demirlediğini bildirdi.

VOA ve EOS Risk Group'tan Dubai merkezli istihbarat analisti Martin Kelly, Jairan'ın MarineTraffic ve diğer gemi takip sitesi Seasearcher'daki AIS verilerinin ortak bir incelemesinde, Jairan'ın Liuheng Adası'nda Şubat ayı boyunca ve Mart ayı başlarında demirliyken önemli bir su çekimi değişikliği bildirmediğini tespit etti. Bu da İran gemisinin geçen yılın sonlarında Çin'in doğusuna vardığında suda neredeyse aynı derinlikte durduğu anlamına geliyordu. Yani o zamandan beri gemiye önemli bir kargo yüklenmediğini gösteriyordu.

Jairan 3 Mart'a kadar Liuheng Adası'nda kaldıktan sonra güneye, Zhuhai Gaolan'a yöneldi ve 8 Mart'ta limana yanaştı. İki gün sonra Jairan yola çıktı ve varış noktasını Bandar Abbas olarak bildirdi. Varış tarihinin 26 Mart olması bekleniyordu.

Kelly, VOA'ya yaptığı açıklamada, İran gemisinin Zhuhai Gaolan'dan ayrıldıktan sonra önemli bir su çekimi değişikliği bildirdiğini, suda yaklaşık 2 metre daha derinde oturduğunu gösteren veriler ilettiğini ve bunun da gemiye limanda büyük bir yük yüklendiğini gösterdiğini belirtti.

Jairan, Cuma günü yerel saatle Endonezya'nın Riau Takımadaları sularında, Singapur Boğazı'na doğru güneybatı yönünde ilerliyordu.

VOA'nın ulaştığı ABD Dışişleri Bakanlığı, Jairan'ın Çin'den ayrılmasıyla ilgili herhangi bir yorumda bulunmadı. İran'ın New York'taki BM misyonu da VOA'nın Salı günü e-posta ile gönderdiği benzer bir yorum talebine yanıt vermedi.

Dışişleri Bakanlığı, geçen ay VOA'ya İran'ın Golbon ve Jairan'ı Çin'den sodyum perklorat ithal etmek için kullandığına dair Ocak ayında Financial Times ve Wall Street Journal'da çıkan haberlerden haberdar olduğunu ifade etmişti.

Bir sözcü, Dışişleri Bakanlığı'nın istihbarat konularında yorum yapmadığını, ancak “İran'ın füze veya diğer silah programlarına fayda sağlayabilecek ürün, ekipman ve teknolojinin yayılmasını önlemeye odaklandığını ve İran'ı yaptırımlar yoluyla sorumlu tutmaya devam ettiğini” söylemişti.

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning de 23 Ocak'ta düzenlediği basın brifinginde haberlere yanıt vererek Çin'in kendi ihracat kontrollerine ve uluslararası yükümlülüklerine uyduğunu ve diğer ülkelerin Pekin'in yasadışı olarak gördüğü tek taraflı yaptırımları uygulamasını reddettiğini belirtmişti.

VOA Çince Servisi tarafından yapılan bir incelemeye göre, geçen ay Çin devlet medyası Jairan'a hiç atıfta bulunmazken, Çin'in sosyal medya platformlarında da İran gemisi hakkında gözlemlenebilir bir yazışma olmadı.

Financial Times gazetesi, 22 Ocak tarihli haberinde “iki Batılı ülkedeki güvenlik yetkililerinin” Jairan'ın Şubat ayı başında Çin'den ayrılacağını söylediklerini aktarmıştı ancak gemi 10 Mart'a kadar ayrılmadı.

New York merkezli siyasi risk danışmanlık şirketi Eurasia Group'ta kıdemli İran analisti olan Gregory Brew, İran'ın Jairan'ı göndermeden önce Golbon'un Çin'den yapacağı yolculuğu engellenmeden tamamlayıp tamamlayamayacağını görmek istemiş olabileceğini söyledi.

Brew, “ABD yaptırımları altında olan İran'ın füze endüstrisiyle ilgili son derece hassas malzemeler taşıyan gemiler durdurulma riski altında ve İranlılar muhtemelen bunun bilincinde” dedi.

Jim Risch ve Pete Ricketts'in başını çektiği sekiz Cumhuriyetçi ABD senatörü, Dışişleri Bakanı Marco Rubio'ya 4 Şubat tarihli bir mektup göndererek, basında çıkan haberlerin doğru çıkması halinde “şu anda devam etmekte olan sevkiyatları durdurmak ve engellemek için” ABD'nin küresel ortaklarıyla birlikte çalışması çağrısında bulundu.

Golbon'un Çin'den İran'a yaptığı son seferde durdurulduğuna dair herhangi bir işaret yoktu.

VOA'nın ilgili sorusunu yanıtlayan ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan bir basın yetkilisi, “Kongre yazışmaları hakkında yorum yapmıyoruz” dedi. Ricketts'in ofisi de VOA'nın Rubio'nun senatörlerin mektubuna yanıt verip vermediğine ilişkin sorusunu yanıtlamadı.