Üst düzey Ukraynalı diplomat Mikhail Ulyanov Batı’nın 18 Mayıs'tan önce Karadeniz Tahıl Anlaşması'nın önündeki engelleri kaldırmak için hala zamanı olduğunu söyledi.
Türkiye ve Birleşmiş Milletler arabuluculuğunda Rusya ve Ukrayna arasında tahıl ihracatının önündeki engelleri kaldırmak için yapılan Karadeniz Tahıl Anlaşması geçen ay 60 günlüğüne uzatılmıştı. Ancak Rusya Batı’nın Rus tahıl ve gübresinin ihracatı önündeki kısıtlamaları kaldırmadığı sürece anlaşmanın daha fazla uzatılmayacağını söylemişti.
Ukrayna limanlarından ihracatın başlaması için güvenli bir koridor oluşturan anlaşma Rusya'nın Ukrayna işgaliyle tetiklenen küresel gıda kriziyle mücadeleye yardım ediyor.
Ulyanov mesajlaşma uygulaması Telegram'dan yaptığı açıklamada, "Anlaşmanın İstanbul'da uzlaşıldığı gibi tam uygulanması gerekiyor. Batı’nın hala düzenlemelerin tam uygulanmasının önündeki engelleri kaldırmak için biraz zamanı var" dedi.
Batılı ülkeler 24 Şubat 2022'de başlayan Ukrayna işgalinin ardından Rusya'ya sert yaptırımlar uyguluyor. Gıda ve gübre ihracatı bu yaptırımlar kapsamında değil ancak Moskova ödemelere, lojistiğe ve sigortalara uygulanan kısıtlamaların sevkiyatlar önünde engel oluşturduğunu söylüyor.
Moskova anlaşmanın uzatılması için birçok talepte bulundu. Bunlara Rus Tarım Bankası'nın SWIFT ödeme sistemine yeniden bağlanması, tarım makineleri ve parçalarını etkileyen kısıtlamaların kaldırılması dahil.
Rusya'nın taleplerini karşılamak için herhangi bir ilerleme sağlanıp sağlanmadığı sorulduğunda BM Sözcüsü Stephane Dujarric süreci ilerletmeye çalıştıklarını söyledi.
Hangi ürünler ihraç edildi?
Güvenli bir sevkiyat kanalı oluşturmak için yapılan anlaşma kapsamında Ukrayna, 13,9 milyon ton mısır ve 7,5 milyon ton buğday olmak üzere toplam 27,7 milyon ton tarım ürünü ihraç edebildi.
Bu, mevcut 2022/23 sezonunda Ukrayna'nın mısır ihracatının yaklaşık yüzde 60'ına ve buğday ihracatının yüzde 56'sına denk geliyor.
Sevk edilen diğer mallar arasında kolza tohumu, ayçiçek yağı, ayçiçeği küspesi ve arpa yer alıyor.
Sevkiyatların 6,3 milyon tonu Çin'e, 4,8 milyon tonu İspanya'ya ve 3 milyon tonu Türkiye'ye yapıldı.
Rusya anlaşmadan neden çekilebilir?
Rusya, Batı’nın Rus tahıl ve gübresinin önündeki ihracat engellerini kaldırmadığı sürece anlaşmanın daha fazla uzatılmayacağını söylüyor. Moskova'nın koşulları arasında Rusya Tarım Bankası'nın (Rosselkhozbank) SWIFT ödeme sistemine yeniden bağlanması da var.
Diğer talepler arasında tarım makineleri ve parçalarının tedarikinin yeniden başlatılması, sigorta ve reasürans kısıtlamalarının kaldırılması, Togliatti-Odesa amonyak boru hattının yeniden işletilmesi, gıda ve gübre ihracatı yapan Rus şirketlerinin varlıkları ve hesapları üstündeki blokajın kaldırılması yer alıyor.
Batı’nın bu şartları kabul edeceğine dair işaretse çok az.
Tahıl koridoru Rusya olmadan da işler mi?
Rusya, Ukrayna limanlarını, geçen yıl Temmuz ayında anlaşmaya varılmadan önce kapatmıştı. Rusya'nın anlaşmadan çekilmesi halinde tahıl sevkiyatının sürüp sürmeyeceği belirsiz.
Moskova'nın anlaşmadan çekilmesi zaten yüksek olan sigorta oranlarının daha da yükselmesine ve gemi sahiplerinin, Rusya'nın onayı olmadan gemilerini savaş bölgesine sokmak istememesine neden olabilir.
Karadeniz'de Rus donanmasına ait gemilerin ve deniz mayınlarının varlığı da sigorta şirketlerinin değerlendirmesi gereken riskler arasında.
Ukrayna'nın üretimi düşerse tahıl koridoruna ihtiyaç sürecek mi?
Savaş çiftçilerin daha az mısır ve buğday ekmesine neden olacağı için Ukrayna'nın tahıl ihracatının 2023/24 sezonunda düşeceği tahmin ediliyor.
Bununla birlikte, yetiştirme koşullarının iyi olması bu düşüşün sınırlı kalmasını sağlayabilir.
Uluslararası Tahıl Konseyi, Ukrayna'nın bir önceki sezonda 27 milyon ton olan mısır üretiminin 21 milyon tona ve ihracatının 20,5 milyondan 15 milyon tona düşeceğini tahmin ediyor.
Ukrayna'nın buğday üretiminin 2022/23'te 25,2 milyondan 20,2 milyon tona düşmesi ve ihracatının önceki sezondaki 14,5 milyona kıyasla 11 milyon tona düşmesi bekleniyor.
Bu miktardaki tahılı Avrupa Birliği'nin doğusu üzerinden ihraç etmenin hem lojistik olarak zor olacağı sanılıyor hem de özellikle Ukrayna'nın doğusunda yetişen ve sınıra ulaşmak için bile zorlu ve uzun bir yolculuğa çıkan ürünler yüzünden pahalı olması bekleniyor.
Ukrayna kara yoluyla daha fazla tahıl ihraç edebilir mi?
Ukrayna, savaşın başlamasından bu yana özellikle Macaristan, Polonya ve Romanya gibi AB'nin doğusundaki ülkeler üzerinden, önemli miktarda tahıl ihraç ediyor.
Bununla birlikte, demiryolu raylarının farklı ölçülerde olması da dahil birçok lojistik zorluk yaşandı.
Ukrayna'nın demiryolu ağı, diğer eski Sovyetler Birliği ülkeleriyle ortak olarak 1520 milimetre genişliğinde. Avrupa Birliği'nin doğusundaki ülkelerin kullandığı 1435 milimetrelik hat ise trenlerin bir ağdan diğerine kesintisiz olarak geçmesini imkansız hale getiriyor.
Another issue is that the flow of Ukraine grain through the eastern EU is already causing unrest among farmers in the region who say it has undercut local supplies and been purchased by mills, leaving them without a market for their crops.
Poland temporarily blocked imports of Ukrainian grain last week to mitigate the impact on prices although it said it would still be allowed to transit the country.
Diğer bir sorun, Ukrayna tahılının AB'nin doğusundan akışının, bölge ülkelerindeki çiftçiler arasında huzursuzluğa neden olması. Çiftçiler Ukrayna tahılının AB'nin doğusundaki ülkelerin piyasasına girmesiyle yerel sevkiyata gölge düştüğünü ve onları ürünlerini satacak piyasalardan mahrum bıraktığını söylüyor.
Polonya, ülkeden geçişine izin verileceğini söylemesine rağmen, fiyatlar üzerindeki etkiyi azaltmak için geçen hafta Ukrayna tahıl ithalatını geçici olarak engelledi.
Romanyalı çiftçiler de sınırdaki kontrol noktalarını traktör ve kamyonlarla engelledi.
Ukraynalı çiftçiler, ihracatlarının başka yerlerde karlılığı azalttığı iddialarını reddediyor. Öte yandan Ukrayna, Avrupa'nın doğusundan daha fazla miktarda tahıl ihraç etmek zorunda kalırsa tartışmalar yoğunlaşabilir.
Tahıl koridoru gıda krizini azalttı mı?
Dünyanın önde gelen tahıl ihracatçısı Ukrayna'dan yapılan sevkiyatların azalması, küresel gıda fiyatları krizinde rol oynadı.
Krizi tetikleyen diğer etkenler ise iklim aşırılıkları ve COVID-19 salgınının sonuçları.
Tahıl koridorunun kapanması durumunda küresel düzeyde fiyatlarda ya da tahıl fiyatlarında artış meydana gelebilir. Dünyada birçok ülke şimdiden gıda ve yakıt ihracatında maliyetlerin artmasıyla karşı karşıya.
Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı, gıda güvensizliğinin bu ay da benzeri görülmemiş seviyelerde seyretmeye devam ettiğini belirtti.
