Rusya ve İran’ın da destek verdiği Beşar Esad rejimi daha önce muhaliflerin eline geçmiş bölgeleri birer birer geri alırken, İran’ın Suriye’deki askeri varlığı Amerikalı bazı uzmanları ve senatörleri kaygılandırıyor. Kaygılar Tahran’ın uzun vadede bölgedeki etkisini arttırabilmek adına Suriye’ye yerleşmesi yönünde.
Temsilciler Meclisi Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Cumhuriyetçi Ileana Ros-Lehtinen Amerika’nın Suriye politikasının konuşulduğu toplantıda, “Bu ülkeler(Rusya ve İran) uzun vadede Suriye’de kalmak üzere hazırlanıyorlar ve bu durum Amerika’nın ve ortaklarımızın çıkarları konusunu gündeme getiriyor” dedi.
Lehtinen, Amerika’nın İran’ın bölgedeki etkisinin artmasının önüne geçebilmesi için tutarlı ve kapsamlı bir stratejiye ihtiyaç duyduğunu söyledi. Lehtinen, “Geçen ay Esad’la daha kapsamlı askeri işbirliği anlaşmasını imzaladıktan sonra, İran kısa vadede Suriye’den çıkacağına yönelik bir işaret vermiyor. Amerika, İran’ın ortadoğudaki etkisini geri çevirebilmek için Suriye’de kapsamlı ve tutarlı bir stratejiye ihtiyaç duyuyor” diye konuştu.
Ortadoğu Uluslararası Amerikan Konseyi Başkanı Majid Rafizadeh gibi bazı uzmanlar da Lehtinen’in kaygılarını paylaşıyor ve İran'ın Suriye’deki ve bölgedeki yayılmasını durdurma adına Amerika’nın adım atması gerektiğini söylüyor.
Belirsiz bir süre kalış
İran’ın Suriye’deki karmaşaya 2011 yılında, iç savaşın başlamasıyla birlikte, rejime askeri danışmanlık vererek dahil oldu. Ardından bu işbirliği daha da ilerledi ve İran’ın askeri varlığını ve kendi eğittiği güçleri, Esad güçleriyle birlikte muhaliflere karşı savaşması için, Suriye’ye göndermesiyle birlikte perçinlenmiş oldu.
Geçen Ağustos ayında İran Savunma Bakanı Amir Hatami, Esad’la görüşmek üzere Suriye’ye iki günlük bir ziyarette bulundu. Bu ziyaret sırasında Hatami, Suriye Savunma Bakanı Ali Abdullah Ayoub’la bir savunma işbirliği anlaşması konusunda da uzlaşı sağladı.
Bu ziyaretin ardından Şam’daki İran Askeri Ateşesi Abolghasem Alinejad, İran Resmi Haber Ajansı’na yaptığı açıklamada, İranlı askeri danışmanların süresiz olarak Suriye’de kalacaklarını söyledi. Alinejad, “Tahran ve Şam arasındaki savunma-teknik anlaşması kapsamında İranlı danışmanların Suriye’de kurtarılmış bölgelerdeki varlıkları devam edecek” dedi.
16 milyar dolar
İran’ın Ortadoğu’da varlığını arttırmak ve rejimler üzerindeki etkisini pekiştirmek için milyarlarca dolar harcadığı belirtiliyor.
Bu ayın başlarında Amerika Dışişleri Bakanlığı tarafından açıklanan raporda, İran’ın ortadoğuda istikrarsızlığı arttırmak adına Yemen, Irak ve Suriye’de çeşitli gruplara mali destek sağladığı, bu harcamaların da 16 milyar dolar civarında olduğuna dikkat çekildi.
Raporda, “2012 yılından bu yana İran, Suriye’de Esad rejimini güçlendirmek, Suriye, Irak ve Yemen’deki kendisine yakın diğer gruplara destek vermek adına 16 milyar dolardan fazla harcama yaptı” denildi.
Sünni Şi dinamikleri
Bazı uzmanlar Tahran’ı, bölgedeki insanların göç etmesinden kaynaklı demografik değişimlerden fayda sağlayarak, Suriye’de Sünnileri daha da marjinalleştirmek pahasına, Şii varlığını arttırmaya çalışmakla suçluyorlar.
Washington Enstitüsü Yakın Doğu Siyaseti uzmanlarından Hanin Ghaddar, Amerika’nın Sesi’ne, “İran daha önce Sünnilerin yaşadığı Suriye’deki bölgelere, Pakistan, Afganistan ve Irak’tan, Şii aileleri getirip yerleştiriyor. Suriye’de 10 numaralı kararnamenin yayınlanmasının arkasında da İran var” değerlendirmesini yaptı.
Ghaddar’ın bahsettiği 10 numaralı kararname, Suriye devlet başkanı tarafından Nisan ayında yayınlandı ve savaşta yok olmuş bölgelerin yeniden inşası konusunu düzenliyor.
Söz konusu kararname, savaşta yıkılmış bölgedeki Suriyelilerin kendilerine ait olan taşınmazlarla ilgili 30 gün içerisinde kanıtlar sunmalarını öngörüyor. Uzmanlar bunun imkansız olduğunu çünkü yıkımın çok büyük olduğunu ayrıca halkın rejimin kendilerine eziyet etmesinden korktuğunu söylüyorlar.
Amerikanın politikası
Amerikalı yetkililer İran’ı defalarca güçlerini Suriye’den çekmesi konusunda uyardılar ancak, Tahran yönetimi kendilerinin Şam rejiminin çağrısı üzerine yasal olarak bu ülkedeki bulunduklarını belirtti. Geçen ay yaptığı açıklamada Amerika Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, İran askerlerinin Suriye’de kalmaya devam etmesi halinde, Amerika’nın yeninden yapılanma için Suriye’ye yapacağı mali yardımları vermeyeceği uyarısında bulundu.
Pompeo, İsrail yanlısı olarak bilinen Amerikan Güvenliği Yahudi Enstitüsü’nde yaptığı konuşmada, “Eğer Suriye, İran askerlerinin tamamen ülkden çekilmesini temin etmezse, yeniden yapılanma için Amerika’dan tek bir dolar dahi alamayacak” dedi. Pompeo ayrıca Amerika’nın, İran’ın tüm askerleri ve vekaleten savaşan güçlerinin Suriye’den çıkarılması ve ülkede barışçıl bir siyasi geçiş sürecinin oluşturulması konusuna odaklanacağını söyledi.
Bazı uzmanlar İran’ın Suriye’de tamamen çekilmesinin zaman alacağını, ancak İran’ın etkisinin azaltılması adına atılabilecek adımlar olduğunu söylüyorlar.
Washington Enstitüsü’nden Ghaddar, “İran’ı bu noktada zaptedebilmek adına birçok adım atılabilir. Lübnan’da Hizbullah’ın da aralarında olduğu yerel güçlerle, yerel aşiretlerle çalışarak, göç edenlerin geri dönüşleri sağlanmalı ve demografik değişim terse çevrilmeli” diyor.
Ghaddar, Suriye’de yaşanacak siyasi bir değişimin de İran’ın Suriye’deki varlığını sınırlamak adına etkili olacağı kanaatinde.
Ghaddar, “Ne tür bir siyasi değişimden bahsettiğimize bağlı olmak kaydıyla, Suriye’deki siyasi bir değişim, İran’ın varlığını kısıtlayacaktır. Şu an çok olası görünmese de Esad’ın gideceği, yeni bir yönetimin, yeni insanların yönetime geleceği bir geçiş sürecinden bahsedersek, evet bu İran’ın Suriye’deki gücünü azaltır çünkü günün sonunda bu ülkede yabancı lejyon durumundalar” diye konuştu.
