Geçen yıl çok sayıda Pakistanlı hükümet görevlisi ve askeri yetkili, Afganistan'da Eşref Gani hükümetinin Amerika'nın askeri varlığını geri çekmesi üzerine devrilmesi sonrasında komşusunda oluşan siyasi koşullardan memnundu. Afganistan'da geniş alanları ele geçirmeye devam eden Taleban, 15 Ağustos'ta Kabil'in kontrolunu da ele almıştı.
Pakistan hükümeti ve askeriyesi, birbiriyle çıkar çatışması içinde olan farklı gruplardan oluşuyor. Kimi Pakistanlılar, Taleban'ın iktidara geri dönüşünü sokaklarda kutlamalar yaparak karşılamıştı. Dönemin Pakistan Başbakanı İmran Han, Afganlar'ın "kölelik prangalarını" kırdığını söylemişti. Çok sayıda Pakistanlı, eski Afgan hükümetleriyle yakın ilişki içinde olan rakip ülke Hindistan'ın Taleban'ın Afganistan'da iktidara gelmesiyle darbe aldığı izlenimi edinmişti. İslamabad, uzun zamandır bu hükümetleri, Pakistanlı militan gruplara sığınak olmakla suçluyordu. Bu gruplar arasında sınırları geçerek saldırılar düzenlemekle suçlanan İslamcı Tahrik-i Taliban Pakistan (TTP) ve Belucistanlı ayrılıkçılar bulunuyordu.
İslamabad'dan Pakistan silahlı kuvvetlerinin komuta merkezinin bulunduğu Rawalpindi'ye kadar Taleban'ın aniden iktidara yeniden gelişinin Afganistan'la olan karşılıklı bağları pekiştireceği umudu yüksekti. Bunda, Amerikalı liderlerle Taleban yetkilileri arasında Washington'un Afganistan'dan "onurlu" çıkışı için yapılan müzakerelerde Pakistan'ın oynadığı kritik rol de etkiliydi.
Ancak bir yıl sonra Taleban'ın Afganistan'daki iktidarını destekleyen birçok Pakistanlı'nın coşku ve hevesinin artık kaçtığı gözleniyor.
Taleban'ın elde ettiği zafer, geçmişte dünyanın en kanlı terör örgütlerinden biri olan TTP'yi İslamabad'a karşı güçlendirmek ve cesaretlendirmekle kalmadı. Aynı zamanda TTP'nin, Amerika'nın Taleban'a gösterdiği muamelenin benzeri gibi, İslamabad'dan daha çok saygı görme beklentisi içinde olmasına yol açtı. Sınır çatışmaları ve Pakistan'ın Afganistan içinde daha önce benzeri görülmemiş hava saldırıları düzenlemesi, İslamabad ve Taleban arasındaki ilişkileri kötüleştirdi.
Avustralya Ulusal Üniversitesi'nden strateji uzmanı Claude Rakisits, "Taleban'ın TTP'yle olan ideolojik, örgütsel, aşiretsel ve kişisel bağlarının, kendisini son 20 yıldır diplomatik, askeri ve kurumsal açıdan desteklediği için Pakistan'a duyduğu minnetin önüne geçeceği, çok erken safhalarda belli olmuştu" diyor.
Claude Rakisits, Afganistan-Pakistan sınırındaki güvenlik durumunun, Pakistan'ın 25 yıldan uzun süredir müttefiki olan Taleban'ın Kabil'in kontrolunu ele geçirmesiyle bozulduğunu söylüyor.
Güçlenen ve dirilen TTP
Pakistan Talebanı olarak bilinen TTP'nin militanlarının son 14 yıldır Pakistan'da düzenlenen çok sayıda saldırıda parmağı bulunuyor. Pakistan'da şeriat kanunlarının çok daha sıkı uygulanması taraftarı olan örgüt, hükümetin elindeki üyelerinin salıverilmesini ve ülkenin eski aşiret bölgelerinde askeri varlığın azaltılmasını istiyor.
TTP, 2020'li yılların ortalarına kadar Pakistan'ın sürdürdüğü baskı altında eziliyordu. Amerika'nın insansız hava araçlarıyla düzenlediği saldırılarda liderlerini yitiren örgütün içindeki anlaşmazlıklar, bazı hiziplerin Afganistan'ın sınır bölgeleri Kunar ve Nangarhar'a itilmesine yol açtı.
Ancak Amerika ve Taleban arasında müzakerelerin başlaması, TTP'ye, iç yapısı daha sağlam ve iyi organize olmuş bir örgüt olarak, kendine yeni bir çehre kazandırma cesareti verdi. 2020 Temmuz ayından bu yana TTP içindeki birkaç hizip yeniden biraraya geldi. Bu durum, Pakistan'daki El Kaide bağlantılı örgütlerle diğer cihatçı yapıları TTP'nin bünyesine katılmaya teşvik etti.
Memnuniyetsiz hizipleri cezbeden TTP lideri Müftü Nur Veli Mehsud, cihatın, tüm grupların ancak tek bayrak altında İslamabad'a karşı birlik olması durumunda başarı sağlayabileceğini savundu. Tıpkı Taleban'ın Afganistan'da Amerika liderliğindeki güçlere karşı birlik olması gibi.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 5 Temmuz'da yayınladığı rapora göre şu anda 3 ila 4 bin savaşçıya sahip olan TTP, Afganistan'daki en büyük militan grup. Bu savaşçıların çoğu, Kabil'in düşüşünden sonra Afganistan'daki hapishanelerden salıverilen militanlardan oluşuyor. Mehsud'un yeniden birleşme çabalarından bu yana grup, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin raporuna göre "daha tutkun ve birleşik bir yapıya sahip olarak bölgede daha ciddi bir tehdit unsuru haline geldi."
Rapor, Mehsud'un liderliğindeki TTP'nin Taleban'ın 2021 yılı Ağustos ayında iktidara gelmesinden bu yana Afganistan'daki tüm yabancı köktendinci gruplardan daha fazla çıkar sağladığını kaydediyor.
Saldırılarda ve şantaj eylemlerinde artış
O zamandan bu yana Pakistan'da saldırılar hızla artarak bölgenin güvenlik görünümünü büyük oranda değiştirdi. İslamabad'daki Pak Barış Çalışmaları Enstitüsü'ne (PIPS) göre Pakistan'da 2021 yılındaki saldırıların sayısı, bir yıl öncesine kıyasla yüzde 42 arttı. Enstitü ayrıca sadece TTP'nin 158 kişinin ölümüne neden olan 87 saldırının sorumlusu olduğunu, 2020 yılına kıyasla saldırıların yüzde 87'ye yükseldiğini kaydetti.
Rapora göre Belucistanlı militanlar 2021'de 63 saldırıyla bağlantılıydı. Bu saldırılarda 72 kişi ölmüştü.
Pakistan Senatosu'na 29 Temmuz'da sunulan İçişleri Bakanlığı raporuna göre 2022'nin ilk altı ayında güvenlik güçleri ve polis, 434 saldırının hedefi oldu. Bunlar arasında, Afganistan sınırındaki Kiber-Paştunya bölgesinde güvenlik personeline düzenlenen 247 militan saldırı bulunuyor.
Peşaver'den tam adının açıklanmasını istemeyen kıdemli polis Şah, "TTP, Taleban'ın Kabil'i ele geçirmesinden sonra yeniden doğdu. Saldırıları arttı, çoğu da güvenlik personelini hedef aldı" dedi.
TTP, Afganistan'ın uluslararası ülke telefon kodunu kullanarak Pakistanlı tüccarlara ve parlamenterlere telefonla şantaj yapıyor. Eski TTP sözcüsü Ehsanullah Ehsan, 25 Temmuz tarihli Twitter mesajında, Kiber-Paştunya eski valisinin koruma için militan gruba 36 bin 350 dolar ödediğini belirtti.
Taleban harekete geçmekte isteksiz
Kabil düştükten kısa süre sonra İslamabad, Taleban yöneticilerinden, TTP liderlerinin Pakistan içinde saldırılar düzenlemesini engellemeleri talebinde bulundu. Taleban liderleri bu talebe müzakere teklifiyle yanıt verdi ve İslamabad'dan, TTP'yle ilgili şikayetlerini doğrudan iletmesini istedi.
İslamabad ve TTP arasında Taleban himayesinde devam eden barış görüşmelerine katılan Pakistanlı bir din adamı, "İslamabad, Taleban rejimine TTP'ye karşı harekete geçmesi için baskı uygulayabileceğinin farkına varmalı" dedi.
Adının açıklanmaması şartıyla VOA Urdu bölümüne konuşan din adamı, "Taleban, TTP ve Doğu Türkistan İslamcı Hareketi gibi merkezi Afganistan'da bulunan diğer yabancı militan örgütler, Taleban'ın Afganistan'ın büyük bölümünü ele geçirmeye yardımcı olan El Kaide liderliğindeki geniş kapsamlı cihatçı ağın parçaları" şeklinde konuştu.
Taleban'ın TTP'ye karşı hareket etmek istememesinden rahatsız olan Pakistan, Nisan ayında, Afganistan'ın Kunar ve Khost bölgelerindeki şüpheli TTP sığınaklarına hava saldırısı düzenledi. Daha önce eşi görülmemiş bu saldırılar sonucu 47 kişi öldü. Ölenler arasında kadın ve çocuklar da vardı. Afganistan'da büyük tepkiyle karşılanan saldırılar nedeniyle birçokları, Pakistan'ı, Afganistan'ın egemenliğini ihlal etmekle suçladı.
Her iki taraf da Haziran başında ateşkes üzerinde anlaşsa da uzmanlar, güvenliğin sınırda kırılgan olmaya devam ettiği görüşünde.
Avustralya Ulusal Üniversitesi'nden Rakisits, "Bu durum, ekonomisi darboğazda olan, ekonomiyi ayağa kaldırmak için umutsuzca yabancı yatırım ve borç arayışı içinde olan bir ülke için kötü haber demek. Pakistan'ın Taleban'a destek vermesi hep kötü bir politikaydı" ifadelerini kullanıyor.
Ateşkes sırasında terör saldırılarının sayısı azalsa da TTP, 9 Mayıs'tan bu yana hiçbir saldırının sorumluluğunu üstlenmedi. Bazı gözlemciler, VOA'e yaptıkları açıklamalarda, köktendincilik ve aşırıcılığın kökündeki sebepler ele alınmadığı sürece şiddete geri dönüşün kaçınılmaz olacağını kaydetti.
Mayıs ayında TTP ve Pakistanlı müzakereciler, yıllardır süren anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak için bir uzlaşmaya varılana kadar ateşkesin süresiz olarak devam etmesine karar verdi.
Pete Cobus bu haberin hazırlanmasına katkıda bulundu. Bu haber VOA Urdu bölümü tarafından hazırlandı.
