Özbek yetkililer Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in başlattığı geniş kapsamlı reform planının kalıcı olduğunu söylüyor. Mirziyoyev de bunu sıklıkla tekrarlıyor ve kendisinden önce 27 yıl iktidarda kalan İslam Kerimov’un otokratik rejiminin ardından yaptığı reformlar konusunda vatandaşların güvenini kazanmaya çalışıyor.
Peki bu reform süreci şu an ne aşamada ve nihai siyasal hedef nedir?
Özbekistan’daki reformlarla ilgili üç ayrı konuya değinilen yazı dizisinin bu ikinci bölümünde VOA muhabiri Navbahor İmamova Mirziyoyev’in kararlılığını ve reformların uygulanma sürecini inceliyor. İmamova bir sonraki yazısında Taşkent’in dünyayla ilişkilerini değerlendirecek.
Özbeskistan’da reform süreci devam edebilecek mi?
“Vatandaşları ve uluslararası toplum tarafından saygı duyulan, refah ve demokratik bir devlet inşa etmek istiyoruz” diyen Mirziyoyev bu mesajını tutarlı bir şekilde tekrarlıyor.
Mirziyoyev’in ilk başlarda öncelikli olarak Özbekistan’ın komşuları, büyük güçler ve uluslararası kurumlarla olan çalkantılı ilişkilerini düzeltmeye yönelikti. Bu, Taşkent’in dışarıdan kayda değer bir destek almadan ülkeyi ileriye götürmeyeceğini anladığını açıkça gösteriyor.
İki yıl içerisinde dış ilişkilerde çok daha istikrarlı bir ortam oluşturuldu. Ülkenin yeni lideri şimdi de dikkatini ekonomik fırsatlar, istihdam, büyüme, eğitim ve sosyal güvence gibi insanların hayatını daha yakından ilgilendiren konulara veriyor.
Taşkent’teki hükümet destekli Kalkınma Stratejisi Merkezi’nin yöneticisi Akmal Burhanov ülkede değişikliği getirmenin temelinde 2017 yılında kabul edilen beş yıllık kalkınma programının yattığını söylüyor. ‘Bazı alanlarda diğer alanlara göre daha hızlı ilerlediklerini’ kaydeden Burhanov, “Her bir sektörü ayrı ayrı inceleyerek ilerliyoruz” dedi.
Burhanov aynı zamanda da Özbekistan parlamentosu Ali Meclisi üyesi. Burhanov ve diğer milletvekillleri geçmişte olduğundan daha fazla röl sahibi olduklarını ve vatandaşların güvenini de kazanmaya başladıklarını iddia ediyor. Örneğin, artık bölgelerinde daha fazla vakit geçirerek vatandaşları dinliyor ve onların endişelerini Taşkent’e iletiyorlar.
Ancak bazı şeyler hiç değişmedi: hiçbir milletvekili Mirziyoyev’in politikalarını ya da kararlarını sorgulamaya cüret etmiyor. Özbekistan’da siyasal muhalefet yok ve eleştirmenler Mirziyoyev’in ‘demokrasi’ sözünden pek umutlu değil. Ancak yine de herkes sistemin modernleştiğini kabul ediyor.
Statükoya karşı gruplar
Özbekistan’da siyasi eylemlilik hassas bir konu ancak birkaç açık sözlü insan statükoya muhalefeti temsil edecek yeni ve güvenilir bir parti oluşturulması çağrısını yaptı. VOA’e konuşan bir grup blog yazarı Mirziyoyev’in reformlarını desteklediklerini ancak çoğulculuk adına daha cesur adımlar atıldığını görmek istediklerini belirtti.
Hem devleti hem de toplumu eleştiren bağımsız araştırmacı Enver Nazir, “Çok konuşuluyor ancak icraat az. Sözlü beyanlar haricinde büyük bir değişiklik görmüyorum ben. Yolsuzlukla gerçekten mücadele etmeye başlamadık: bunun arkasındaki sorumlular siyasetçiler ve çoğu da cumhurbaşkanının yanında. Bu yüzden değişiklik dediğimizde neyi kastettiğimizi tanımlamamız lazım” dedi.
Mirziyoyev ülkenin kalıplaşmış çıkarlarını ortadan kaldırmamak adına titizlikle hareket etti. Kerimov iktidarında görev yapmış yetkililerin birçoğunu görevlerinden aldı ancak onlara başka görevler verdi.
Örneğin uzun süre Milli Güvenlik Servisi’nin yöneticiliğini yapan Rüstem İnoyatov buradaki görevinden alınıp Senato’ya atandı. Mirziyoyev daha sonra kurumun adını Devlet Güvenlik Servisi olarak değiştirdi ve kurumun vatandaşları gözetleyip onları rahatsız etmek yerine devleti koruması gerektiği yönünde açıklamada bulundu.
Özbek halkı kurum yetkililerinin artık daha profesyonel olduklarını ve vatandaşlara daha saygılı davrandıkları görüşünde. Ancak bu kurum hala şeffaflıktan ve medya gözetiminden uzak.
Mirziyoyev’in en önemli reformlarından biri Özbekistan’da en tanınan siyasi suçluları serbest bırakıp işkenceyi yasaklaması oldu. Mirziyoyev hükümeti insan hakları karnesini iyileştirebilmek adına İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapıyor. Birçok kuruluş Özbekistan’da sistem genelinde reform yapılması için yıllardır çağrı yapıyordu.
Özbekistan Kamu Denetçisi Ulugbek Muhammediyev özel meclis temsilcisi olarak sorumluluklarının genişletildiğini ve çalışmalarının başında ‘insan hakları, adalet ve hukukun üstünlüğünün’ geldiğini savunuyor. Artık görevi çerçevesinde önceden haber vermeden cezaevlerine denetim amaçlı gittiğini ve her ay yüzlerce üzücü hikaye dinlediğini söyleyen Muhammediyev, “Belli ki sistem her problem çözmeye yetmiyor. Ancak insanlara hizmet etmek zorunda, tersi değil. Yeni durumlarla mücadele edemiyorsanız bir kamu yetkilisi olamazsınız. Artık kamuoyu ve kamu baskısı hiç olmadığı kadar önemli” dedi.
Hükümet idari yetkilileri bakanların, hükümet kurum ve komitelerinin yöneticilerinin, bölgesel idarecilerin, valilerin ve her alandaki güvenlik gücü yetkililerinin belirli görevlerinin olduğunu ve düzenli olarak Taşkent’e bilgi vermek yükümlülüğünde olduklarını söylüyor.
Pamuk tarlaları ve diğer sektörlerde zorunlu işçiliğin önüne geçilmesinden sorumlu Özbekistan Çalışma Bakanı Şerzad Kudbiyev, “Bilgi verme konusunda baskı hissediyoruz; cumhurbaşkanı ve insanlar bunu bizden bekliyor” dedi. Eski vali ve çiftçi olan Kudbiyev kendisini reformlara bağlı bir kamu çalışanı olarak tanımlıyor.
Siyasi reformların etkisi
Adalet Bakanı Rüslanbek Devletov insanların artık hükümetten dürüstlük ve sağlamlık bekliyor olmalarının siyasi reformların bir etkisi olarak yorumlanabileceğini savunuyor ve “Her gün günlük işlerimizi yapıp hizmet sunarken bir taraftan da reformlarla ilgili yüzlerce yasayı uygulamaya koymak zorundayız” dedi.
Diğer bakanlar ve delegeler de aynı görüşte. Ayrıca sadece Özbekistan’daki vatandaşlara değil yurt dışında yaşayan Özbeklere de odaklandıklarını vurguluyorlar.
Yenilikçi kalkınmadan sorumlu Bakan İbrahim Abdurrahmanov reform sürecinde tecrübe ve teknik yardım gerektiğine dikkat çekiyor ve bu yüzden de batıda ve diğer bölgelerde yaşayan Özbeklerden destek umduklarını söylüyor. Abdurrahmanov bununla ilgili olarak, “Artık başka ülkelerin vatandaşı olan Özbeklerle bile çalışmaya açığız” dedi.
Mirziyoyev göç etmiş Özbeklerin geri dönmelerini sağlayacak bir kanun geçirdi. Ülkelerine geri dönen Özbeklerin çoğu kamuda görev almak ya da ülkeye başka türlü katkıda bulunmaları için özel bir davet beklemediklerini söylüyor ve bir mucize olmasını da beklemediklerini ekliyorlar.
Mirziyoyev hükümetinde görev alan ilk Özbek-Amerikan olan Kamu Eğitimi Bakan Yardımcısı Atabek Nazirov yurt dışındaki Özbeklere hitaben, “Ülkenin size ihtiyacı var. Reformların başarılı olmasını istiyorsanız hizmet verme zamanı şimdi!” dedi. Nazirov gibi yurt dışından dönen Özbekler ülkelerinde finans, ekonomi, teknoloji ve turizm gibi birçok farklı alanda çalışıyor.
Şu ana kadar sadece birkaç kadın kıdemli pozisyonlarda görevlendirildi. Onlar da genellikle kadın ve aile sorunlarıyla ilgili konumlar. Özbekistan Kadın Komitesi Müdürü Tanzila Narbayeva ülkenin daha fazla kadın lidere ihtiyacı olduğu görüşünü savunuyor.
Kadınlar Özbekistan’da özel sektörün neredeyse üçte birine hakimler. İş Kadınları Birliği yöneticisi Gülnur Mahmudova karar alma mekanizmalarında kadın sesiniz elzem olduğunu hatırlatıyor. Yöneticisi olduğu kurumun bu yönde çalışmalar yaptığına değinen Mahmudova, “Her birimiz reformların gerçekleşmesi için söz almalıyız. Bu yoldan geriye dönüş yok” diyerek Özbek kadınlara seslendi.
