2015 nükleer anlaşmasına uyum için ABD ile Viyana’da dolaylı görüşmelere katılan İran’dan uranyum zenginleştirme adımı geldi. Cumhurbaşkanı Ruhani, Natanz nükleer tesisindeki yeni nesil santrifüjlerin açılışını yaptı
ABD ve İran, birbirlerini 2015 nükleer anlaşmasıyla uyumlu hale getirmeye çalışmak için gelecek hafta Viyana'da ikinci tur dolaylı görüşmeler yapacak. İran, kendisine yönelik tüm ABD yaptırımlarının kaldırılması konusunda ısrarlı. ABD ise böyle bir talebin süreci çıkmaza sokabileceği konusunda uyardı.
ABD'li ve İranlı diplomatlar, Avrupa Birliği'nden arabulucuların iki taraf arasında mesajlar ilettiği ilk tur toplantılarını Cuma günü tamamladı. ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan üst düzey bir yetkili, Cuma günü gazetecilere yaptığı açıklamada, dolaylı görüşmelerin gelecek hafta ortasında Avusturya başkentinde devam edeceğini söyledi. Görüşmeler Salı günü, İran'ın Kapsamlı Ortak Eylem Planı (JCPOA) olarak bilinen 2015 anlaşmasının diğer beş imzacısı olan İngiltere, Fransa, Almanya, Çin ve Rusya ile görüşmesi ve bu beş dünya gücünün, ABD heyeti ile ayrı görüşmesi ile başladı.
ABD'li yetkili, bu haftaki görüşmeleri üretken, sağduyulu ve yapıcı olarak nitelendirdi. Ancak yetkili, ABD ve İran heyetleri arasında mesaj taşımak AB arabulucularının iki otel arasında gidip gelmesinin külfetli olduğunu da söyledi.
Yetkili, "ABD tarafında her türlü yaptırımın kaldırılmasına yol gösterecek ilkeler hakkında fikir alışverişinde bulunduk" dedi. Yetkili, ABD tarafının kaldırılabilecek belirli yaptırımların bir listesini sunmadığını, İran tarafının da JCPOA ihlallerini tersine çevirmek için atmaya istekli olacağı nükleer adımların bir listesini vermediğini de sözlerine ekledi.
"JCPOA ile tutarsız olan ve İran'ın JCPOA'dan beklediği faydalarla tutarsız olan tüm yaptırımları kaldırmaya hazırız," diyen yetkili, İran'ın ABD'nin teklifine karşılık verme konusunda ciddi olup-olmadığı sorusunun yanıt beklediğini kaydetti.
İran’ın resmi haber kuruluşu Press TV'ye göre İran heyetinin başındaki Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçi, Tahran'ın "ancak ABD'nin JCPOA'dan çekilmesinin ardından yeniden empoze ettiği yaptırımları kaldırmasından sonra anlaşmaya tam olarak uyacağını söyledi. Arakçi, İran'ın da bu yaptırımların kaldırıldığını doğrulamak isteyeceğini de belirtti.
ABD'li yetkili ise Biden yönetiminin Trump'ın yaptırımlarından en azından bazılarını "meşru" gördüğünü söyleyerek bu talebi reddetti.
Yetkili, "(2015) anlaşması uyarınca ABD, ister terörizm, ister insan hakları ihlali, isterse seçimlerimize müdahale vb. olsun, nükleer olmayan nedenlerle yaptırım uygulama hakkını saklı tutuyor" dedi. Yetkili, İran'ın bir anlaşmaya varmak için tüm yaptırımların kaldırılmasında ısrar etmesi durumunda, bunun bir çıkmaza yol açacağını da sözlerine ekledi.
Ancak Press TV, ABD ve İran'ın ayrı düşmelerine rağmen, Tahran'ın görüşmelerin doğru yönde ilerlediğini düşündüğünü ve bir sonraki Viyana toplantısının Çarşamba günü yapılacağını bildirdi.
Ruhani yeni nesil santrifüjlerin açılışını yaptı
Öte yandan İran Cumhurbaşkanı Hassan Ruhani, Ulusal Nükleer Teknoloji Günü nedeniyle Natanz yeraltı nükleer tesisinin yeni nesil santrifüjlerin açılışını yaptı. Ruhani, İran'ın nükleer silahların yayılmasının önlenmesine olan bağlılığını yineledi.
Video-konferans yoluyla düzenlenen açılış töreni devlet televizyonunda yayınlandı. Görüntülerde Ruhani'nin, uranyum gazının yeni nesil 164 IR-6 santrifüjüne ve 30 IR-5 santrifüjüne enjeksiyonu talimatı verdiği görüldü. 50 eski nesil IR-1 makinesi kapasiteli IR-9 makinelerinin de mekanik testleri yapıldı. Bu adımlar nükleer anlaşmanın olası yeni ihlalleri olabilir.
Ruhani televizyonda yayınlanan konuşmasında, "Bir kez daha, tüm nükleer faaliyetlerimizin barışçıl ve askeri olmayan amaçlar için olduğunu vurguluyorum" dedi.
Ruhani, "NPT'ye (nükleer silahların yayılmasının önlenmesi anlaşması) ve dünyaya askeri olarak nükleer programımızdan sapmama taahhüdümüze bağlı kalmaya devam ediyoruz" diye konuştu.
Devlet televizyonu, geçen yıl ülkenin nükleer endüstrisinde çoğunlukla tıp, enerji, tarım ve enerji alanlarında 133 farklı ilerleme kaydedildiğini de açıkladı.
VOA Farsça’nın konuştuğu İran uzmanları, JCPOA'i canlandırmak ve uzun süredir devam eden ABD-İran gerginliğini hafifletmek için nihai bir anlaşmanın olasılıkları hakkında hem iyimser hem karamsar.
Viyana Üniversitesi siyaset profesörü Heinz Gärtner, ABD'nin İran'ın Haziran ayında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde acil anlaşma yapmak istediği görüşünde. Zira her ne kadar karar alma süresinde son söz sahibi dini lider Ayetullah Ali Hamaney olsa da seçimi kazanan aday ABD’ye karşı daha sert bir tutum benimseyebilir.
Gärtner, 2015 nükleer anlaşmasını müzakere ederek imza atan Cumhurbaşkanı Hassan Ruhani'nin halkı yaptırımlardan kurtararak, görevinden ayrılmadan önce saygınlığını başarısız bir anlaşmanın gölgesinden çıkarmaya çalıştığını kaydetti.
Viyana görüşmeleriyle ilgili VOA’in yayınına katılan Alavi, ABD'nin İran'ın mali sektörüne yönelik yaptırımlarını sürdürmesi ve Tahran'ın küresel bir mali gözlemci olan Mali Eylem Görev Gücü’nün kara listesinde kalması durumunda, yaptırımların hafifletilmesinin etkisinin çok düşük olacağını vurguladı.
Demokrasileri Savunma Vakfı analisti Bradley Bowman ise İran’ın kötü niyetli faaliyetlerini sürdürmesini sağladığı için kusurlu bir anlaşma olarak nitelediği JCPOA’e dönüş için ABD'nin Tahran’ı yaptırımlardan kurtarmasının bir hata olacağını söyledi.
Bowman, "Tahran, terörizmin dünyanın önde gelen sponsoru ve ihracatçısı olmaya devam ediyor. Ortadoğu'daki en büyük balistik füze cephaneliğine sahipler. Bölgedeki Amerikalılar’ı, ortaklarımızı ve müttefiklerimizi, vekil güçler aracılığıyla hedef almaya devam ediyorlar. Tahran'ın rotasını değiştirmek ve komşularıyla barış içinde yaşamak için stratejik bir karar aldığına dair hiçbir kanıt görmüyorum" dedi.
