ANKARA - Türkiye’de Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman’ın kent merkezlerini adeta yok eden deprem felaketi nedeniyle farklı illere göç etmiş depremzedeler için “afet sandığı” kurulması ihtimali tartışılıyor.
Deprem bölgesinde ilçeleriyle, köyleriyle 10 kent sakini binlerce yurttaş açısından yaşayabilecekleri evleri artık olmadığı için henüz geçici mi yoksa kalıcı mı olduğu belirsiz bir göç yaşandı.
Mevcut tabloda deprem bölgesinde kamu olanaklarıyla diğer kentlerdeki öğrenci yurtlarına yerleştirilmeyen, başka kentlerde yanına gidebileceği bir yakını olmayan, maddi olanağı yetersiz veya yaşadığı yerden ayrılmamayı tercih ettiğini anlatan depremzedeler kaldı. Örneğin Mersin’e en az 400 bin depremzede göçü yaşandığı vurgulanan tabloda, İstanbul, Ankara, Adana, Muğla gibi pek çok şehire zorunlu taşınmalar gerçekleşti.
Zorunlu göç manzaraları sırasında mikrofon uzatıldığında, depremzedelerce eğer kentlerinde yeniden yaşam olanağı, ev sahibi olabilme fırsatı yaratılabilirse kentlerine dönmek istedikleri ifade edildi.
Ancak bunun Cumhurbaşkanlığı kararıyla eğer resmileşirse Türkiye’nin sandığa gideceği 14 Mayıs Pazar günü öncesinde gerçekleşmesi pek mümkün görünmüyor.
Dolayısıyla hem deprem bölgesinde nasıl oy kullanılacağı hem de başka illerdeki depremzedeler için “afet ve deprem sandığı” kurulması konuları Ankara siyasetinde konuşuluyor.
Afet sandığı kurulabilmesi için Seçim Kanunu’nda yasa değişikliği ve bunun hemen 14 Mayıs’ta uygulanabilmesi içinse Anayasa değişikliği gerektiği hatırlatılıyor. Ancak İYİ Parti’nin sözlü şekilde önerdiği “afet sandığı” ile ilgili yasal düzenleme, ne ittifak ortağı CHP ne de iktidardaki AKP içerisinde uygulama açısından sıkıntılar yaratacağı gerekçesiyle hayata geçirilecek gibi görünüyor.
Depremzede kentler milletvekili kaybı yaşamayacak
Yüksek Seçim Kurulu (YSK), her seçim yılında olduğu üzere geçtiğimiz yılın son günü illere göre kesinleştirilmiş nüfus dağılımını dikkate alarak 81 il için milletvekili sayılarını tespit etti.
YSK, 31 Aralık 2022 günkü nüfus dağılımı itibariyle tespitte bulunduğu için depremzede kentler açısından nüfus kaybı gerekçeli milletvekili sayısında azalma söz konusu değil. Örneğin, 6 Şubat depremi ve artçıları nedeniyle en ağır yıkımı yaşayan Kahramanmaraş 8 vekil, Hatay 11 vekil ve Adıyaman 5 vekil seçimi gerçekleştirecek. Malatya 6, Osmaniye 4, Gaziantep 14, Diyarbakır 12, Adana 15, Şanlıurfa 14 ve Kilis 2 milletvekili ile TBMM’de temsil edilmeye devam edecek. Deprem bölgesine sonrasında eklendiği açıklanan Elazığ da 5 vekil temsili sahibi.
İYİ Parti’nin YSK Temsilcisi Mustafa Tolga Öztürk de geçtiğimiz günlerde, “Depremden etkilenen illerimizin milletvekili sayılarında değişiklik olmayacak” mesajıyla illere göre milletvekili dağılımına ilişkin tabloyu paylaştı.
Öztürk 31 Aralık 2022’deki nüfus tespiti açısından “Son yapılan hesaplamalar ile birlikte önümüzdeki seçimlerde Kocaeli ve Sakarya milletvekili sayıları birer artacakken, Bayburt ve Tunceli milletvekili sayıları birer azalacak” dedi.
Dolayısıyla 24 Haziran 2018 günkü seçiminde geçerli 31 Aralık 2017 tarihli tespite kıyasla nüfus artışı yaşayan Kocaeli 14 ve Sakarya 4 milletvekili çıkartacak. Bayburt ve Tunceli ise artık TBMM’de yeni dönemde birer milletvekiliyle temsil edilecek.
Deprem bölgesinde nasıl oy kullanabilecek?
Deprem bölgesinde oy kullanımıyla ilgili YSK, “06 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde meydana gelen depremler ile 20 Şubat 2023 tarihinde Hatay’ın Defne ilçesi merkezli 6,4 büyüklüğündeki depremin ardından Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı tarafından görevlendirilen heyetler, on bir ili kapsayan deprem bölgesinde bugün (27 Şubat) itibarıyla incelemelerde bulunacaktır” açıklaması yaptı.
Ancak YSK, 10 gün önce kamuoyuna duyurduğu deprem bölgesindeki incelemelere ilişkin sonrasında herhangi bir bilgi paylaşımında bulunmadı.
Seçim gününde çok büyük oranda Türkiye’de sandığa ilköğretim ve ortaöğretim okullarında gidilmesi söz konusu. Bu nedenle YSK bünyesindeki Seçim Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce deprem bölgesinde özellikle okullardaki yıkım ve hasar durumuna ilişkin Milli Eğitim Bakanlığı’yla iş birliği halinde sandık kurulumuna ilişkin değerlendirme yapıldığı aktarıldı.
Deprem bölgesinde çadırkentlerde nasıl oy kullanılabileceği çalışması yapıldığı, örneğin sandık kurulumu amaçlı özel konteynerler hazırlanabileceği kaydedildi. Gençlik ve Spor Bakanlığı ve belediyelerle iş birliği halinde eğer hasarsız durumdaysa spor salonlarında, kongre veya kültür merkezlerinde oy kullanılması olasılığı da seçenekler arasında sıralandı.
Afet sandığı seçeneği nasıl konuşuldu?
Meclis’te geçtiğimiz hafta 2 Mart günü İYİ Parti grubu, “deprem bölgesi seçmenlerinin iradesinin sandığa sağlıklı bir şekilde yansıtılması amacıyla” yasa teklifi hazırlanmasını gündeme getirdi.
İYİ Parti Grup Başkanvekilleri Müsavat Dervişoğlu ve Erhan Usta, Seçim İşleri Başkanı Şenol Sunat, o gün ilk önce CHP Grubu’nu ziyaret etti. Bu ziyarette CHP Grup Başkanvekilleri Engin Altay, Özgür Özel ve Engin Özkoç ile Genel Başkan Yardımcısı Bülent Tezcan ile milletvekili Tekin Bingöl konuyu görüşmek üzere hazır bulundu.
VOA Türkçe’nin edindiği bilgilere göre görüşmede, İYİ Parti tarafı, yaşadıkları kente aidiyet duygusu bakımından depremzede yurttaşlara kendi kentleri için milletvekili seçimi olanağı tanınması gerektiğini dile getirdi. Deprem bölgesindeki kentlere gelecek dönemde nüfus dönüşünü sağlamak bakımından şu anda (seçim günü) başka kentlerde bulunuyor olsalar da kentini temsil edecek vekili belirleme hakkı sağlanması görüşü ifade edildi.
CHP tarafı ise, deprem bölgesi ilan edilmiş 11 kent dışındaki 70 ilde afet sandığı oluşturulmasındaki teknik sıkıntılara ve seçim güvenliği açısından ortaya çıkabilecek sorunları aktardı.
Konuya ilişkin 6 Şubat sonrasında parti içerisinde çalışma yaptığı vurgulanan CHP tarafı, deprem bölgesindeki kentler açısından milletvekili temsilinde herhangi bir kayıp olmadığını işaret ederek, bu kentlerde kimler seçim günü sandık başına gidebilecekse onlarca seçim yapılması gerektiğini kaydetti.
Bu kapsamda örneğin Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman’dan komşu illere geçiş yapmış depremzedeler için belki otobüslerle sandığa taşıma planlaması yapılabileceği de aktarıldı. Afet sandığı kurulabilmesi için yasa değişikliği ve o yasa değişikliğini uygulama amaçlı Anayasa değişikliği TBMM’de kabul edilse dahi asıl mesele seçim günü 70 ilde depremzedeler tarafından o özel sandıklarda oy kullanılmasında olmasa da oy sayımı aşaması olarak vurgulandı. Bu noktada örneğin “Hatay Deprem Sandığı” gibi deprem bölgesindeki 11 kent ayrı ayrı afet sandıkları oluşturulması gerektiği hatırlatıldı.
İYİ Parti’nin ziyaret ettiği iktidardaki AKP tarafı ise, YSK’nın konuya ilişkin bölgede incelemelerde bulunduğu ve öncelikle YSK’nın değerlendirmesini beklemek gerektiği yönünde görüşleri dile getirdi. AKP’nin de afet sandığı kurulmasına pek sıcak bakmadığı kaydedildi.
Başka kentlerdeki depremzedeler nasıl sandığa gidecek?
Afet sandığı kurulmaması durumunda başka kentlerdeki depremzedeler, sandığa gidebilmek için nüfusta kayıtlı asli ikametgah adreslerini seçim günü nerede (hangi kent, ilçe, mahalle) bulunacaklarsa o şekilde değiştirmek zorunda.
Depremzedeler, isterlerse örneğin hemen bugün ya da YSK’nın resmi seçim takvimi açıklamasından hemen sonrasında adres değişikliğini yapma hakkına sahip. Keza İYİ Parti YSK Temsilcisi Öztürk de, deprem sonrasındaki tartışmalar sırasında buna ilişkin bilgilendirme tweeti paylaştı. Öztürk, “Genel seçimlerde adres değişimi seçim takvimi içerisinde yapılabilecektir” dedi.
Adres değişikliği yaptıkları takdirde bulundukları adresteki seçmen kütüğüne kaydedilmeleri gerekli olan depremzedeler, yine de seçmen kütüğü listeleri muhtarlıklara asıldığında diğer tüm seçmenler gibi bulundukları yerde oy kullanabilmek açısından o listede olup olmadığını kontrol etmek durumunda.
Eğer seçmen listesinde gözükmüyorlarsa diğer seçmenler gibi itiraz edebilecek olan depremzedeler, sonuçta bulundukları adresler için belirlenecek noktalarda kurulmuş sandıklarda oy kullanabilecek.
Çadırdaki depremzedeler yerleşim yeri adres beyanı yapabilecek
Bu arada, İçişleri Bakanlığı'na bağlı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nden bugün afetzede vatandaşların adres işlemlerine ilişkin bir duyuru yapıldı.
Buna göre, 6 Şubat öncesinde yerleşim yeri adresi depremden etkilenen illerde bulunan vatandaşlar diğer illere yerleşim yeri adres değişikliği işlemlerini nüfus müdürlüklerinin yanı sıra e-Devlet ve Nüfusmatikler üzerinden de yapabilecek.
Ayrıca afetzede vatandaşlar, yerleşmeleri için gösterilen “karavan, çadır, prefabrik evler, yurt, huzurevi gibi yerler”e nüfus müdürlükleri, e-Devlet ve Nüfusmatikler üzerinden yerleşim yeri adres beyanı yapabilecek.
