Aralık ayında Çin’de ortaya çıkan Corona virüsünün Ocak ayında diğer ülkelere yayılmaya başlamasıyla önce teşhis amaçlı testler geliştirilmeye başladı. Hastalığın tedavisi için kullanımdaki ilaçların denenmesinin yanı sıra yeni ilaçlar geliştirilmeye çalışılırken, virüse karşı aşı için de onlarca ülkeden bilimadamı gönüllü oldu.
Merkezi California’da bulunan Vaxart, 31 Ocak’ta aşı geliştirmeye başladığını açıkladı. Vaxart, tescilli oral aşı platformu VAAST’ı kullanarak tablet şeklinde ağızdan alınan bir aşı geliştirmeye çalışıyordu.
Merkezi ABD’de bulunan biyoteknoloji firması Novavax, Şubat ayında yaptığı açıklamada hayvanlar üzerinde birkaç aşı adayının denendiğini ve insanlar üzerinde birinci faz deneylerin Haziran ayında başlayacağını açıkladı. Firma Mart ayında Norveç’te bulunan Salgın Hazırlığı Geliştirme Koalisyonu’ndan (CEPI) 4 milyon dolarlık maddi destek aldı.
CEPI’den 9 milyon dolarlık maddi destek alan bir başka ABD firmasi Inovio, 23 Ocak ve 29 Şubat arasında klinik öncesi deneyleri tamamladı. Aşı çalışmaları kapsamında Ology Bioservices firmasıyla ortaklığa giden Inovio, aynı zamanda ABD Savunma Bakanlığı tarafından da destekleniyordu.
Moderna’dan ilk aşı çıkışı
16 Mart’ta umut verici ilk haber ABD'den geldi. Corona virüsüne karşı koruma sağlamak amacıyla geliştirilen aşının ilk denemesi Seattle'da bir gönüllü üzerinde yapıldı. ABD firması Moderna, insanlar üzerindeki ilk aşı denemesiyle aşı yarışına ilk sıradan girmiş oldu.
30 Mart’ta Amerikan ilaç firması Johnson & Johnson (J&J), ABD hükümetiyle birlikte, Corona virüsüne karşı deneme aşamasında olduğu aşıdan 1 milyardan fazla doz üretmek için yeterli kapasiteyi oluşturmak amacıyla 1 milyar dolar yatırım yapacaklarını açıkladı.
Alman ilaç firması BioNTech, Moderna gibi ‘elçi RNA’ları kullanarak virüse karşı aşı geliştirmeye başladı. BioNTech, işbirliği için ABD’li Pfizer firmasını seçti.
Nisan ayına gelindiğinde Dünya Sağlık Örgütü’nün listesine göre, aşı geliştirilmesi amacıyla 40’tan fazla çalışma yürütülüyordu.
1 Nisan’da Dunhill ve Lucky Strike marka sigaraların üreticisi British American Tobacco, Amerika'daki biyoteknoloji biriminin tütün yapraklarından çıkarılan proteinleri kullanarak Corona virüsüne karşı aşı geliştirmeye çalıştığını açıkladı.
22 Nisan’daAlmanya’da aşı araştırmalarının resmi izinlerini sağlayan Paul Ehrlich Enstitüsü, Pfizer/BioNTech aşısının insanlar üzerinde denenmesi için izin verdi.
Aşı çalışmalarının 12 ile 18 ay arasında süreceği açıklamalarına karşın 11 Nisan’da Oxford Üniversitesi'nden bir aşı profesörü bu sürenin 6 aya inebileceği ve Corona virüsü aşısının Eylül ayında hazır olacağından yüzde 80 emin olduğunu söyledi.
Remdesivir’e acil kullanım onayı
Aşı çalışmaları sürerken 29 Nisan’da Gilead Sciences firması, klinik denemelerine Mart ayında başladığı Remdesivir adlı antiviral ilacın, hastalığın erken aşamasında uygulanması durumunda Corona virüsünün yol açtığı belirtileri hafiflettiğini açıkladı.
1 Mayıs’ta ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) Remdesivir’in acil durumlarda Corona virüsü hastalarında kullanılmak üzere onay aldığını açıkladı.
4 Mayıs’ta Corona virüsü salgınıyla mücadelede aşı ve tedavi çalışmaları yürüten kurumlara kaynak sağlamak amacıyla uluslararası bir bağış konferansı düzenlendi. Avrupa Birliği ile AB üyesi olmayan İngiltere, Norveç, Japonya, Kanada ve Suudi Arabistan gibi ülkeler liderliğinde yapılan etkinliğin amacı yeni tedavi yöntemleri geliştirilmesi için en az 8 milyar dolar kaynak toplamaktı. ABD toplantıya katılmadı.
5 Mayıs’ta Pfizer/BioNTech aşısının ABD’deki deneyleri başladı. Moderna’nınki gibi elçi RNA teknolojisine dayanan aşının, ABD’de 1 milyondan fazla kişiyi etkileyen ve 68 bin kişinin ölümüne neden olan yeni tip Corona virüsüne karşı geliştirilen ilk aşı olma potansiyeli sahip bulunduğu bildirildi.
19 Mayıs’ta Moderna, Corona virüsü aşısının erken klinik denemesinden olumlu sonuçlar geldiğini açıkladı. Aşının uygulandığı sekiz hastada, Corona virüsü enfeksiyonu geçirip iyileşen hastalarda görülen miktarlarda antikor oluştuğu gözlemlendi.
Antikor tedavisi ve deksametazon umudu
1 Haziran'a da Amerikalı ecza firması Eli Lilly’den de, Corona virüsü enfeksiyonuna karşı dünyada geliştirilen ilk antikor tedavisinin insanlı deneylerine başladığı haber geldi.
11 Haziran’da Moderna, geliştirdiği aşının Temmuz ayında 30 bin kişi üzerinde deneneceğini açıkladı.
14 Haziran’da Fransa, Almanya, İtalya ve Hollanda, ecza firması AstraZeneca ile yılbaşından önce tüm AB yurttaşları için, Covid 19’a karşı 400 milyon aşı tedariki için anlaşma imzaladıklarını açıkladı. AstraZeneca, Ekim ayından itibaren dağıtıma geçeceklerini ve aşıyı "kar amaçsız olarak, maliyet fiyatına, yaklaşık 2 Euro'ya satacaklarını" bildirdi.
15 Haziran’da ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) sıtma ilacı hidroksiklorokinin Corona virüsü hastalarında acil durumda kullanılması için verilen onayı geri çekti. FDA yeni bulgulara dayanarak, hidroksiklorokinin ya da klorokinin Corona virüsünün neden olduğu solunum yolu hastalığının tedavi edilmesinde etkili olduğunu düşünmek için bir sebep olmadığını açıkladı.
16 Haziran’da İngiltere'nin Oxford Üniversitesi'nde yürütülen bir araştırmanın sonuçları umutlandırdı. Deksametazon adlı ucuz ve kullanımı yaygın bir steroid çeşidinin, hastanelerde en ağır durumdaki Corona virüsü hastaları arasında ölüm oranını yaklaşık üçte bir azalttığı açıklandı. Bilim adamları bunun Corona virüsünün tedavisinde bir dönüm noktası olabileceğini söyledi.
18 Haziran’da Dünya Sağlık Örgütü, Corona virüsü aşısının milyonlarca dozunun bu yıl, 2 milyar dozununsa 2021’in sonuna kadar üretilmesini umduğunu bildirdi. Önceliğin salgınla ön safta mücadele eden sağlık çalışanı ve polislerde olacağı, ilk dozların bu gruptan sonra 65 yaş ve üstü kesim ile başka hastalıklar nedeniyle virüse karşı daha savunmasız olanlara yapılacağı kaydedildi.
23 Haziran’da Fransız ilaç şirketi Sanofi, İngiliz GlaxoSmithKline (GSK) ile geliştirdiği aşı için gelecek yılın ilk yarısında, tahmin edilen tarihten daha erken onay almayı umduğunu belirtti. Sanofi, daha önce Nisan ayında yaptığı açıklamada, aşının başarılı olması halinde 2021’in ikinci yarısında piyasaya çıkabileceğini bildirmişti.
WHO hidroksiklorokin deneylerine son verdi
2 Temmuz’da elektrikli otomobil üreticisi Tesla, Alman biyoteknoloji firması CureVac’ın üzerinde çalıştığı Corona virüsü aşısının üretiminde kullanılmak üzere seyyar molekül yazıcı geliştirdiklerini açıkladı.
5 Temmuz’da Dünya Sağlık Örgütü, sıtma ilacı olarak bilinen hidroksiklorokinin hastaneye kaldırılan Corona virüsü hastalarına karşı işe yarayıp yaramadığının belirlenmesi için yapılan deneyleri sonlandırma kararı aldığını açıkladı.
15 Temmuz’da Moderna, araştırmasının erken aşamasında aşı adayının güvenli olduğunu ve 45 sağlıklı gönüllüde bağışıklık yanıtı oluşturduğunu bildirdi.
16 Temmuz’da İngiltere, ABD ve Kanada, Rusya'yı, Corona virüsüne karşı aşı geliştirmek için çalışmalar yürüten bilimadamlarının elindeki verileri çalma girişiminde bulunmakla suçladı. Kremlin suçlamayı reddetti.
20 Temmuz’da İngiliz-İsveç ecza devi AstraZeneca’nın Oxford Üniversitesi’yle birlikte geliştirdiği Corona aşısının ilk klinik denemelerinde güvenli olduğu ve bağışıklık sağladığı açıklandı. Deneklerde ciddi bir yan etkiye yol açmayan aşı adayı, bünyenin hem antikor hem T hücresi üretmesini sağlayarak çifte koruma yaratıyor.Pfizer/BioNTech aşısının da benzer şekilde, vücudun virüse karşı hem antikor hem T hücresi üretmesini sağladığı görüldü.
27 Temmuz’da Amerika’da virüse karşı başlatılan aşı çalışmalarında son aşamaya ulaşıldı ve Moderna ilaç firması 30 bin kişi üzerinde yapılacak üçüncü faz testlere geçildiğini açıkladı. Bu çerçevede ilk deneme aşısı bugün bir gönüllüye yapıldı.
24 Ağustos’ta Başkan Donald Trump, Corona virüsü salgınında iyileşen hastalardan alınan plazma tedavisinin acil durumlarda kullanılmasına FDA’in izin verdiğini açıkladı.
31 Ağustos’ta Avrupa Komisyonu, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) öncülüğünde yürütülen Corona virüsü aşısı programına 400 milyon Euro katkıda bulunma kararı aldı. WHO’nun liderliğindeki COVAX projesiyle, 2021 yılı sonu itibariyle çeşitli potansiyel aşı üreticilerinden 2 milyar doz aşı satın alınması hedefleniyor.
Aşı üreticilerinden bilimsel vaatler
8 Eylül’de Amerika ve Avrupa’nın önde gelen dokuz aşı üreticisi, hızlandırılmış Corona virüsü aşısı çalışmalarının beraberinde yeni riskler getireceği yolundaki kaygılar üzerine bir açıklama yaptı. Aşı üreticisi şirketler bu süreçte bilimsel standartlardan şaşmayacaklarının garantisini verdi.
Ancak 9 Eylül’de İngiliz ilaç firması AstraZeneca, Corona virüsü aşı çalışmasına katılan deneklerden birinde sebebi açıklanamayan bir hastalık görülmesi üzerine aşının küresel denemelerine ara verdiğini açıkladı.
18 Eylül’de Avrupa Birliği, Fransız Sanofi ve İngiliz GlaxoSmithKline (GSK) şirketleriyle, ortak ürettikleri potansiyel Corona virüsü aşısını satın almak için anlaşma yaptıklarını bildirdi.
23 Eylül’de Johnson & Johnson, tek dozluk Corona virüsü aşısı denemelerinde son aşamaya geldiğini açıkladı.
Aşı çocuklara tavsiye edilmiyor
6 Ekim’de AstraZeneca'nın durdurulan aşı deneyleri, farklı ülkelerde yeniden başladı.
Dünya Sağlık Örgütü, 15 Ekim’de Corona virüsü aşısı onaylandığında genç ve sağlıklı bireylerin aşı olmak için 2022 yılına kadar beklemesi gerekebileceğini açıkladı. ABD Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), Corona virüsü aşısının ilk aşamada çocuklar için tavsiye edilmeyebileceğini açıkladı. Uzmanlar Corona virüsü semptomlarını ağır geçiren çocuk sayısının az olduğunu belirtirken, aşı deneylerinde de şimdiye kadar çocuk deneklere yer verilmedi.
16 Ekim’de Dünya Sağlık Örgütü'nün çalışması kapsamında remdesivir, hidroksiklorokin, lopinavir/ritonavir ve interferon olmak üzere dört tedavi yönteminin etkileri açıklandı. Çalışma, bu dört ilacın, hastaların bir ay içinde hayatını kaybedip-kaybetmediği ya da hastaneye kaldırılan hastaların iyileşip-iyileşmediği üzerinde ”çok az etkisinin olduğu ya da hiç etkisinin olmadığını” ortaya koydu.
20 Ekim’de Johns Hopkins Üniversitesi'nde yapılan bir araştırmaya göre, konvalesan plazma terapisi için geliştirmek için kullanılan antikorların, hastalığı en ağır şekilde geçiren ve iyileşen Covid-19 hastalarında daha güçlü olduğunu ortaya koydu.
21 Ekim’de Brezilya Ulusal Sağlık Gözetim Dairesi (Anvisa), İngiliz AstraZeneca şirketi ve Oxford Üniversitesi tarafından geliştirilen aşının deneylerine katılan gönüllülerden birinin hayatını kaybettiğini, ancak deneyin buna rağmen devam edeceğini bildirdi. İlaç firması AstraZeneca konuyla ilgili yorum yapmadı, ancak konuya yakın bir kaynak Reuters haber ajansına hayatını kaybeden gönüllünün deneyin aktif koluna üye olmadığını söyledi.
23 Ekim’de FDA, antiviral ilaç remdesivirin Corona virüsü tedavisinde kullanılmasına onay verdi. Remdesivir, Corona virüsü enfeksiyonlarının tedavisi için kurumdan ruhsat alan ilk ilaç oldu.
27 Ekim’te ABD Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü'nden yapılan açıklamada Corona enfeksiyonu tedavisi için geliştirilen deneysel bir ilacın enfeksiyonun ileri aşamasında olan ve hastanede tedavi gören hastalar üzerinde etkili olmadığını açıkladı. Açıklamada kimyasal adı bamlanivimab olan deneysel ilacın klinik deneylerine katılmak üzere yeni hasta alınmayacağı bildirildi. Amerikan ilaç firması Eli Lilly ve Kanada biyoteknoloji firması AbCellara tarafından geliştirilen bamlanivimab, monoklonal antikor olarak bilinen ilaç sınıfına ait.
29 Ekim’da Moderna firması insanlar üzerinde denediği Corona virüsü aşısını piyasaya sürme hazırlığına başladığını açıkladı. Firmadan Perşembe günü yapılan açıklamada tüm gönüllülerin kayıtlarının tamamlandığı, geliştirilen Corona virüsü aşısının piyasaya sürülme aşamasına geçme hazırlıklarına başlandığı belirtildi.
Pfizer ve Moderna’nın aşıları yüzde 95 etkili
9 Kasım’da Amerikan ilaç firması Pfizer, Alman biyoteknoloji firması BioNTech ile ortak geliştirdiği Corona virüsü aşısının etkinlik oranının yüzde 90'ın üzerinde olduğunu açıkladı. Pfizer'dan gelen bu haber, dünya çapında bir milyondan fazla kişinin ölümüne neden olan, küresel ekonomiyi ve gündelik hayatı alt üst eden Corona pandemisine karşı mücadelede kazanılan büyük bir zafer olarak kutlandı.
BioNTech fimasının kurucularından Prof. Uğur Şahin Corona aşısının yaz ayında önemli oranda etkisinin görüleceğini ve hayatın gelecek kış normale döneceğini söyledi.
16 Kasım’da Pfizer-BioNTech ortaklığının ardınan Moderna da, klinik deneylerin ileri aşamasına ilişkin ön verilere dayanarak, geliştirdiği Corona virüsü aşısının yüzde 94,5 oranında etkili olduğunu açıkladı.
18 Kasım’da Pfizer, nihai sonuçların, aşının yüzde 95 oranında etkili olduğunu gösterdiğini, zorunlu iki aylık güvenlik verileriyle birlikte birkaç güç içinde Amerika'da acil kullanım ruhsatı almak için başvuruda bulunacağını bildirdi.
Aynı gün Çinli biyoteknoloji şirketi Sinovac, CoronaVac adlı aşının orta aşama denemelerinin sonuçlarının hızlı bağışıklık tepkisi gösterdiğini, ileri seviye denemelere ilişkin ön verilerinse bu yıl içinde alınabileceğini bildirdi.
23 Kasım’da İngiliz Oxford Üniversitesi ve AstraZeneca firması tarafından geliştirilen Corona virüsü aşısının yüzde 70 oranında koruma sağladığı açıklandı. Aşının uygulama dozuna göre yüzde 90’a kadar koruma sağlayabileceği de belirtildi.
24 Kasım'da Rusya, Gamaleva Enstitüsü'nün geliştirdiği Sputnik V aşısının ileri seviye denemelerinin ön sonuçlarına göre yüzde 91,4 oranında etkili olduğunu bildirdi.
30 Kasım’da Moderna Amerika ve Avrupa'daki denetçi kurumlara, aşı için acil kullanım ruhsatı başvurusunda bulunacağını açıkladı
Ve Aralık’ta aşılamalar başladı
2 Aralık’ta İngiltere’de İlaç ve Sağlık Bakımı Ürünleri Düzenleme Kurumu (MHRA) Pfizer ve BioNTech tarafından üretilen Corona virüsü aşısına onay verdi.
Aynı gün Rusya Cumhurbaşkanı Putin, Corona virüsüne karşı gönüllülere toplu aşılamaların gelecek hafta başlatılması talimatı verdi. Bu talimat öncesi Rusya’da 100 binden fazla kişiye aşı yapılmıştı.
Rusya 5 Aralık’ta Corona virüsüne karşı geliştirilen Sputnik V aşısının dağıtımına başladı. Ülkede Corona virüsüne karşı mücadelenin yürütülmesiyle görevlendirilen ekipten yapılan açıklamaya göre aşı ilk olarak ülke genelinde 70 klinikte, virüse en fazla maruz kalanlara yapılacak.
8 Aralık’ta 90 yaşındaki İngiliz vatandaşı Margaret Keenan, İngiltere’de Pfizer ve BioNTech şirketlerinin ürettiği aşıyı ilk olan vatandaş olarak tarihe geçti. Keenan sadece İngiltere’de değil, dünyada da gönüllüler haricinde aşının ilk kez yapıldığı sıradan vatandaş oldu.
9 Aralık’ta İngiltere Ulusal İlaç ve Sağlık Ürünleri Denetleme Kurumu (MHRA) ciddi alerjik reaksiyon geçmişi olan bireylerin Pfizer'in Alman ortağı BioNTech ile geliştirdiği aşıyı yaptırmamaları tavsiyesinde bulundu. Uyarı, İngiltere'de aşılama çalışmalarının başladığı ilk gün iki kişinin Pfizer aşısına alerjik reaksiyon gösterdiğinin ortaya çıkması üzerine yapıldı.
Aynı gün Birleşik Arap Emirlikleri, Çin devlet biyoteknoloji firmasının aşılarından birinin, ileri seviye denemelerinden alınan ön verilere göre yüzde 86 oranında etkinlik gösterdiğini açıkladı. Çin daha çok grip ve kızamık gibi hastalıklara karşı aşı çalışmalarında kullanılan inaktif yani ölü hücre teknolojisine odaklanıyor.
10 Aralık’ta Corona virüsüne karşı aşı geliştiren firmalardan Moderna, aşının 12 ila 17 yaş grubundaki çocuklar üzerinde denenmesi çalışmalarına başladı. Deney kapsamında ilk aşı da yapıldı.
AstraZeneca, 11 Aralık'ta yaptığı açıklamada, geliştirdiği aşının etkinlik oranını arttırmak için aşıyı Sputnik V'nin iki bileşeninden biriyle karıştırarak test edeceğini bildirdi. Aynı gün Fransız Sanofi ve İngiliz GlaxoSmithKline, geliştirdikleri aşıların orta seviye denemelerde yaşlı bireylerde yetersiz bağışıklık yanıtı ortaya koyduğunu, bu nedenle 2021 yılı Şubat ayında yeni çalışmalara başlayacaklarını bildirdi.
14 Aralık’ta İngiltere’den sonra ABD’de de ülke tarihinin en büyük aşılama kampanyası Pfizer/BioNTech aşısı ile başladı. Bir hafta sonra Moderna’nın aşısı da devreye girdi.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, dünya genelinde 150 Corona virüsü aşısı üzerinde farklı aşamalarda çalışmalar devam ediyor ve 23 aşı adayı insanlar üzerinde denenmiş durumda. Aşı çalışmalarında 2020’yi Pfizer/BionTech, Moderna ve AstraZeneca lider kapattı.
Bundan sonra daha fazla firmadan aşı açıklamaları bekleniyor. Amerikan ilaç firması Johnson & Johnson, denemelere ilişkin verileri bu yılın sonunda ya da 2021 başında açıklamayı planlıyor. Aşının etkinliğinin kanıtlanması durumunda Johnson & Johnson'ın 2021 yılı Şubat ayında Amerika'da ruhsat başvurusu yapabilir. Amerikan Novavax firması ise İngiltere'de sürdürdüğü ileri aşama deneylere ilişkin sonuçları 2021'in ilk çeyreğinde elde etmeyi hedefliyor.
