Corona virüsü tüm dünyada milyonların sadece sağlığını değil, yarattığı ekonomik depremle işlerini de ellerinden aldı. Ülkeler yeni salgın dalgalarını göze alarak kontrollu normal hayata dönüş adımları atmaya başladı. Dünyanın en büyüğü olan Amerikan ekonomisi de kuşkusuz en büyük darbeyi alan ülke oldu. Tarihi oranda yüksek işsizlik rakamlarına ev sahipliği yapan Amerika’da, Beyaz Saray ekonominin hızla toparlanacağı konusunda umudunu korusa da birçokları o kadar iyimser değil. Peki ABD’de salgının yarattığı ekonomik deprem en çok hangi sektörleri vurdu. VOA Türkçe’den Mehtap Çolak Yılmaz derledi.
‘Amerika’da işsizlik sayıları muhtemelen daha kötü olacak’. Bunlar, Maliye Bakanı Steve Mnuchin’in sözleri. Trump yönetimiyse iş kayıplarının kalıcı hale gelmemesi için ekonominin yeniden açılması gerektiğini savunuyor.
En fazla iş kaybı gıda ve hizmet sektöründe yaşandı
Tedbirler gevşetilmeye başlasa da, etkisini anında hissetmeyecek işletmelerin başında restoranlar ve otelleri kapsayan gıda ve hizmet sektörü geliyor. Zira Mart ayı boyunca ABD’de yaşanan iş kaybının yüzde 60’tan fazlası bu sektörlerde. Nisan ayında da işsiz kalanların yüzde 37,5’i bu sektörde çalışanlar.
ABD’de ulusal istihdam istatistiklerini kaydeden İşgücü İstatikleri Bürosu verilerine göre Ocak ayında restoran ve konaklama sektörü çalışanlarının sadece yüzde 5,9’u işsizdi.
Bir diğer büyük darbe “diğer hizmetler” olarak kayıtlara geçen ve evcil hayvan bakım hizmetlerinden, tamircilere, kuru temizlemecilerden, otoparkçılara kadar geniş bir yelpazeye sahip işgücü ordusuna geldi. Bu sektörde çalışan her yüz kişiden 23’ü Nisan ayını işsiz geçirdi. Oysa geçen yıl aynı ay işsizlik oranı sadece 4,7’ydi.
İşgücü İstatikleri Bürosu verilerine göre toptan ve perakende sektörü yüzde 17,1’lik işsizlik oranıyla üçüncü, inşaat sektörü de yüzde 16,6’yla dördüncü sırada yer alıyor.
Oysa perakende sektöründe salgından hemen önceki son üç ay, en fazla harcamanın yapıldığı aylar olarak kayıtlara geçmişti.
Ülkenin en büyük lüks perakende zincirlerinden Neiman Marcus’un koruma amaçlı iflas başvurusunu, bir diğer perakende devi J Crew izledi. Sears, Kmart, JC Penney de online alışverişe olan talepten dolayı yaşadıkları ekonomik depremi salgında koruyamayacak hale gelen perakende zincirleri arasında yer aldı.
İş kayıpları sadece mavi yakalı çalışanları etkilemedi
ABD İşgücü İstatistikleri Raporu’nun bir diğer dikkat çeken kısmı iş kayıplarının sadece mavi yakalı çalışanlar arasında değil, beyaz yakalı çalışanlar arasında da artması. Aralarında muhasebeci, mühendis, reklamcı ve hukukçuların da bulunduğu 52.000 kişi, son iki ayda işini kaybetti.
Nisan ayı boyunca ticari iş kayıpları da 40 kat daha artarak toplam istihdam kaybının yüzde 10’unu oluşturdu.
Amerika’daki gıda tedarik zinciri de Corona salgınının yarattığı etkilerden büyük darbe aldı. Ülkenin en büyük et üretim ve dağıtım ağına sahip olan Tyson firması ABD’nin önde gelen gazetelerine verdiği tam sayfa ilanda ülkedeki gıda tedarik zincirinin “kırıldığını” vurguladı.
Gıda sektörü kaos içinde
ABD’de 2 trilyon dolarlık gıda sektöründe son iki ayda yaşananları tanımlayacak tek bir kelime var. O da kaos. Restoranların neredeyse tamamı kapandı, mezbahalar ve çiftliklerde milyonlarca kümes hayvanına ötenazi yapıldı, fabrikalarda küçük bir gölü dolduracak kadar süt döküldü, tonlarca patates atıldı. Özetle Corona virüsü sadece sağlığa değil, tarladan süpermarket raflarına, Amerika gıda üretim ve tedarik zincirine büyük darbe vurdu.
İptal edilen yaz ve bahar tatilleriyle, salgının ekonomik etkilerinden en büyük darbeyi kuşkusuz havayolu şirketleri aldı. Havayolu şirketleri 2020 yılının ilk aylarına son 16 yılın en yüksek istihdam oranıyla başlamıştı.
Havayolu temsilcileri: ''11 Eylül'den sonra yaşadığımız en büyük darbe''
Dünyanın en büyük uçak üreticilerinden Boeing yönetim kurulu başkanı David Calhoun Salı günü NBC televizyonuna yaptığı açıklamada, havayolu sektörünün içinde bulunduğu krizi kıyamete benzetti. Düşen akaryakıt fiyatları, salgınla birlikte neredeyse yüzde 95 oranında azalan yolcu sayısı ABD’nin önde gelen havayolu şirketlerinde büyük zarara yol açtı. Sektör temsilcileri salgının etkilerini, 11 Eylül saldırılarından sonra yaşadıkları en büyük darbe olarak niteliyor.
Boeing CEO’su Calhoun, Eylül ayıyla birlikte havayolu ulaşımında bir kıpırdanma bekliyor. Ancak yüzde 25’ten bile düşük bir talep beklentisi olan Calhoun, bu nedenle birçok havayolu şirketinin ekonomik tedbirler kapsamında küçülmek zorunda kalacağını, hatta iflas edebileceğini kaydediyor.
Amerika Seyahat Birliği, salgının turizme vereceği maddi hasarı 2020 yılı içinde 1,2 trilyon dolar olarak tahmin ediyor. Turizmde yaşanan iptallerden dolayı ABD hazinesinin 80 milyar dolarlık vergi kaybına uğrayacağı belirtiliyor. Birliğin verilerinde Mart ayının başından beri salgının ABD’deki tüm eyaletlerin turizm gelirinde yüzde 90’dan fazla kayba yol açarak 138 milyar dolar zarara neden olduğu kaydediliyor.
STR adlı araştırma firmasının verilerine göre ABD’deki otellerin doluluk oranında yüzde 58’den fazla düşüş yaşandı. 26 Nisan 2 Mayıs tarihleri arasında ülkedeki otellerin doluluk oranı yüzde 29’da kaldı. Longwood International adlı araştırma şirketinin son çalışmasında Amerikalılar'ın yüzde 82’sinin önümüzdeki 6 ay için seyahat planlarını değiştirdiği verisi paylaşılıyor.
Toplu taşıma araçları kullanımı geçen yıla göre yüzde 73 azaldı
Virüsün toplu taşıma araçlarında bulaşma riski birçok Amerikalı’yı araba kullanmaya yönlendirdi. Amerikan Toplu Taşıma Derneği verilerine göre tren ve otobüs gibi toplu taşıma araçlarının kullanımı 2019 Nisan ayına göre yüzde 73 azaldı. Bu eğilimin devam etmesi bekleniyor.
2019’un son üç ayında Amerikalilar tren, metro ve otobüs gibi toplu taşıma araçlarıyla 2,5 milyar kez seyahat etmişler. Ancak salgın kaygısıyla bu sayının son iki ayda rekor düzeyde düşmesiyle birlikte sektör temsilcileri 2021 sonuna kadar ulaşım dairelerinin 23,8 milyar dolarlık mali açıkla karşı karşıya kalmasını bekliyor.
Amerika’da salgın nedeniyle bugünlerde 5. kurtarma paketi gündemde. Paketin dün Temsilciler Meclisi'nden geçmesini sağlayan Demokratlar özellikle eyaletler ve yerel yönetimlere önemli oranda kaynak aktarılmasını istiyor.
Amerika’da işverenlerin büyük bölümü, salgın nedeniyle işlerini kaybeden birçok çalışanın işlerine yakın zamanda dönebileceğini düşünmüyor. Büyük şirketlerin de kaybı karşılamak için yeterince müşteriye sahip olmayacaklarına dikkat çekiliyor. Birçok küçük işletmenin yardım paketlerine rağmen ayakta kalamayacağı da tahminler arasında.
Ekonominin yeniden açılması için erken mi?
Öte yandan 3 Kasım’daki Başkanlık Seçimleri’nde bu koşullarda gitmek istemeyen Başkan Donald Trump tedbirlerin hafifletilerek ekonominin yeniden canlanmasını destekliyor. Ancak ülkenin en üst düzey sağlık yetkililerinden Dr. Antony Fauci bu hafta Senato’da verdiği ifadede “hızlı normalleşme sürecinin ciddi sonuçlar doğurabileceği” uyarısı yaptı.
Sağlık uzmanları, aşı ve etkili bir tedavinin henüz bulunmadığı, test ve hasta takip kapasitesinin yeterli olmadığı bir ortamda ekonominin açılmasının yeni dalgalara davetiye çıkaracağını vurguluyor. Bir yandan da her gün büyüyen işsizler ordusuyla kapanan büyüklü küçüklü işletmelerin yarattığı ekonomik resesyonun Amerikan ekonomisine vurduğu darbenin her gün değişen boyutlarını bugünden kestirmek zor görünüyor.
