17 Ağustos 1999’da meydana gelen ve en az 17 bin can kaybına, 400 bin kişinin de yerinden olmasına yol açan depremin ardından, ABD’den Türkiye’ye yardım akmış, hatta dönemin başkanı Bill Clinton üç ay sonra deprem bölgesini ziyaret etmişti. Clinton’ın 16 Kasım’da Kocaeli’de bir çadırkentte kucağına aldığı Erkan bebekle fotoğrafları hala akıllarda.
Clinton’ın ziyareti sırasında Beyaz Saray da, yayınladığı bilgi notuyla Türkiye’ye ABD’nin verdiği yardım ve desteği madde madde sıralamıştı. Hala Beyaz Saray arşivlerinde ulaşılabilir olan belgeye göre ABD, 15 Kasım 1999’da 10 bin kişiye kışlık barınak sağlayacak 500 çadırın bağışlandığını duyurmuş, "Bu yeni bağış, depremin hemen ardından sağlanan 14,5 milyon dolara ek olarak yapılmıştır” denilmişti.
ABD Çalışma Bakanlığı’nın enflasyon hesaplamalarına göre 1999 Ağustos ayındaki 14,5 milyon dolarlık yardım, 2023 Ocak ayında yaklaşık 27 milyon dolarlık yardım anlamına geliyor. ABD, Maraş depremi için 84,5 milyon dolarlık yardımla, 1999 deprem yardımının üç katından fazlasını açıklamış oldu.
ABD gemileri bugün olduğu gibi o zaman da tartışıldı
Açıklamaya göre ABD ordusu, Türkiye'nin yardım çabalarını desteklemek üzere amfibi hücum gemi grubu USS Kearsarge’ı gönderdi. Üç donanma gemisi, yardım malzemelerinin ulaştırılmasına ve halk sağlığı ile barınma ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak üzere 2 bin 200 deniz piyadesi ve 22 helikopter gönderdi. ABD ordusu ayrıca 7 bin 23 çadır bağışlamış ve çadır kampları kurmak için Türk yetkililerle birlikte çalışmıştı.
ABD gemileri Gölcük açıklarına demirlemiş, yardım talebini dönemin MHP’li Sağlık Bakanı Osman Durmuş’un “gerek yok” diyerek geri çevirdimesine basında geniş yer verilmişti.
Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit daha sonra Durmuş'a, ‘‘Amerikalıların yardımını ret mi ediyorsunuz? Lütfen siz artık susunuz. Dış dünya ile bağlantılarımızı Dışişleri Bakanlığı yürütüyor. Dışişleri, yardımlarla ilgili talep ve teşekkürleri gerekli yerlere diplomatik bir dille iletir’’ yanıtını vermişti. ABD Büyükelçiliği, daha sona gemilerle ilgili bir uyuşmazlık yaşanmadığını bildirmişti.
Maraş depremi sonrası ABD Avrupa Komutanlığı, Türkiye’deki arama-kurtarma faaliyetlerine destek kapsamında Doğu Akdeniz’de uçak gemisi USS George H.W. Bush’u hazır bulunduruyor. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Koordinatörü John Kirby, gemi ile ilgili geçen hafta, "Bölgede elbette kullanılabilecek askeri kabiliyetler var; ancak yardımın Türkiye'nin ihtiyaç duyduğu boyut ve hızda olmasını sağlamak için Türk mevkidaşlarımızla birlikte uyum içinde çalışıyoruz" demişti.
Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ise, "Doğu Akdeniz'de savaş gemileri her zaman oluyor, geliyor, gidiyor. Uluslararası sularda kimin gemisinin olup olmayacağını biz karar vermeyiz ama Türkiye'nin kara sularına kimin gelip gelmeyeceği yönündeki kararı biz veririz. Amerika'dan da böyle bir talep gelmedi, böyle bir talep gelse de buna da gerek yok, izin de vermeyiz, ihtiyaç da yok" demişti.
1999’da da USAID iki ekip göndermişti
1999’daki bilgilendirme notuna göre ABD Uluslararası Kalkınma Dairesi (USAID) depremin hemen ardından, bugün de olduğu gibi, iki arama ve kurtarma ekibi görevlendirdi. Virginia ve Florida itfaiyelerinden gelen ekipler, enkazda mahsur kalanları kurtarmak için Türk ve diğer uluslararası ekiplerle birlikte çalıştı. ABD ekipleri yola çıkmadan önce Türk kurtarma ekiplerine kurtarma ekipmanları, tıbbi malzemeler ve araçlar bağışladı; bunların kullanımı konusunda eğitim verdi.
Beyaz Saray’ın 1999’daki açıklamasına göre, 16 kişilik USAID Afet Yardım Müdahale Ekibi (DART) barınak, sağlık, su ve sanitasyon değerlendirmeleri yapmak; ABD ordusunun yardım malzemelerinin nakliyesini ve dağıtımını koordine etmek; çadır kamp alanlarına öncelik vermek ve yerel kuruluşlara barınak için plastik örtülerin doğru kullanımı konusunda tavsiyelerde bulunmak üzere yerel yetkililer ve ABD ordusuyla yakın işbirliği içinde çalıştı.
O dönemki açıklamada, “Diğer ABD bağışları arasında 700 rulo plastik örtü, 30 bin battaniye, ilaç ve tıbbi malzeme, su kapları ve 200 portatif tuvalet bulunuyor. Buna ek olarak USAID, normal hizmet yeniden sağlanana kadar temiz su sağlanmasına yardımcı olan üç su arıtma ünitesi konuşlandırdı. ABD Savunma Bakanlığı da depremden ağır hasar gören Gölcük deniz üssünün onarılmasına yardımcı olmak üzere yedek parça bağışında bulunuyor’’ denildi.
Kahramanmaraş depremi sonrası yardım için ilk harekete geçen ülkelerden biri olan ABD’den 85 milyon dolarlık hükümet yardımının yanısıra özel sektör yardımları da geliyor. 50 milyon doları geçen bu yardımlar hala artıyor. Amerikalı yetkililer, Türkiye hükümeti ile Birleşmiş Milletler ve sivil toplum kuruluşları aracılığıyla çalışarak ellerinden geleni yapacakları mesajını sürekli dile getiriyor.
