İran'da işyerlerinin rejim karşıtı gösterilere destek amacıyla başlattığı üç günlük genel grevin sonuna gelindi. Kürt asıllı 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin ahlak polisi tarafından gözaltına alınmasının ardından hayatını kaybetmesi ülke genelinde bir dizi protesto ve sivil itaatsizlik eylemini tetiklemişti.
Tanıklar, üç günlük grev boyunca ülke genelinde çok sayıda mağazanın kepenk indirdiğini bildirdi.
VOA'nın Farsça yayın bölümü en az 80 kentte mağazaların kapandığını, bunlar arasında Tahran, Şiraz, İsfahan, Yezd, İlam, Meşhed ve Kerec'in olduğunu kaydetti.
İran yargı erkinin başkanı Gulam Hüseyin Muhsini Ejei, mağaza sahiplerini kapanmaya teşvik edenlerin tutuklanması talimatını verdi.
İran'daki protestoları gözlemleyen ve Twitter’da 385 bin takipçisi olan 1500tasvir hesabında paylaşılan videolar Tahran, İsfahan, İlam, Kirmanşah, Necefabad, Erak, Babol ve Şiraz sokaklarında mağazaların kapalı olduğunu ve güvenlik güçlerinin mağaza sahiplerini dükkanlarını açmaya zorladıklarını gösterdi.
Reuters haber ajansı bu videoları doğrulayamadı.
Tahran Üniversitesi'nde Cumhurbaşkanı Reisi'ye protesto
Öte yandan Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Tahran Üniversitesi'nde Öğrenci Günü kapsamında bir konuşma yaptı. Ana toplantı salonunun dışında bazı öğrenciler "onursuz" diye bağırdı; "Öğrenciler ölür ama bu hükümeti kabul etmez" sloganları yükseldi.
1500tasvir’in Twitter’da yayınladığı bir videoda öğrencilerin sivil giysili polislerle arbede yaşadığı görüldü.
Öğrenciler İran genelinde başkentin Emir Kebir Üniversitesi gibi birçok üniversitede gösteriler düzenledi. 1500tasvir’in videolarında bu gösterilerde "rejimin devrilmesi" ve "Hamaney'e ölüm" sloganları atıldığı görülüyor.
Kuzeydoğudaki Meşhed kentinde de öğrenciler Firdevsi Üniversitesi'nde toplandı. Burada kamyonete binen bir grup öğrencileri hapse atılmakla ve bu gösterilerin kendileri için kötü biteceğiyle tehdit etti.
Hamaney: "Kültür sistemimiz baştan yapılandırılmalı"
Öte yandan devlet basını, İran'ın Dini Lideri Ayetullah Ali Hamaney’in "ülkenin kültürel sisteminin devrimci bir şekilde yeniden inşası" çağrısını yayınladı.
Hamaney, devlet kültür konseyindeki konuşmasında, "Ülkenin kültürel sisteminin devrim geçirmesi şart. Yüksek Şura ülkenin birçok alanında kültürün zayıf olduğu kısımları gözlemlemeli" diye konuştu.
Ahlak polisinin akıbetiyle ilgili karışık mesajlar
Grev, İran'da ahlak polisinin akıbetine dair karışık mesajlar verilmesinin ardından başladı. Yarı resmi ISNA haber ajansı, İran başsavcısı Cafer Muntazeri'nin hafta sonunda yaptığı, ahlak polisinin kapandığına dair açıklamayı yayınlamıştı
Ancak bu haber Pazar günü devlet yayın organı El Alem'im haberiyle yalanlanmıştı. Haberde Muntazeri'nin ahlak polisi üzerinde yetkisi olmadığı belirtilmişti.
Hükümet yetkilileriyse konuyla ilgili hala açıklama yapmadı.
Associated Press haber ajansı İran kentlerinde son haftalarda daha az sayıda ahlak polisinin sokaklarda görüldüğünü ve hicap giymeyen kadınların da yaygınlaştığını yazdı.
"Hicap konusunda yeni alternatif cezalar planlanıyor"
Son olarak İranlı bir milletvekili ise hükümetin kadınların kamuya açık alanlarda hicap takmaları konusunda mali önlemler dahil yeni alternatif cezalar planladığını söyledi.
Hür Avrupa Radyosu'nun (RFE/RL) haberine göre İran Meclisi'nin Kültür Komisyonu üyesi Hüseyin Celali yeni plan kapsamında, ahlak polisinin faaliyetlerinin azalabileceğini ve daha az müdahaleci yöntemlerin kullanılabileceğini kaydetti.
Celali, İran basınına yaptığı açıklamada hicap giymeyenlerin telefonlarına gelecek yazılı mesajla uyarılabileceklerini belirtti.
Celali, iki uyarıdan sonra hükümetin bu kişilerin banka hesaplarını kapatabileceğini kaydetti. Yetkili, hükümetin hicap kanununu ihlal edenlerin kimliklerini nasıl tespit edeceği konusunda ise açıklama yapmadı.
Hamaney'in kız kardeşinden rejime eleştiri
İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'in bir aile üyesi daha ülke genelindeki protestolara karşı yürütülen sert baskı politikasını kınadı ve Devrim Muhafızları'na silahları bırakma çağrısı yaptı.
İran'da yaşayan ve Ayetullah Hamaney'in kız kardeşi olan Bedri Hüseyni Hamaney'in "Aralık 2022" tarihini taşıyan ancak günü belli olmayan mektubu, Fransa'da yaşayan oğlunun Twitter hesabından yayınlandı.
Oğul Mahmud Muradhani’nin hesabındaki mektuba göre Bedri Hamaney dini yönetimi, İslam Cumhuriyeti'nin kurucusu Ayetullah Ruhullah Humeyni'den bugüne eleştirdi.
Bedri Hamaney mektubunda, "Kardeşimin eylemlerine karşı çıktığımı beyan etmenin şimdi uygun olduğunu sanıyorum ve Humeyni döneminden Ali Hamaney'in mevcut despot halifeliğine kadar İslam Cumhuriyeti'nin işlediği suçların yasını tutan tüm annelere sempatimi açıklıyorum" dedi.
Bedri Hamaney mektubunda "Ali Hamaney'in Devrim Muhafızları en kısa zamanda silahlarını bırakmalı ve çok geç olmadan halka katılmalı" ifadelerini kullandı.
Devrim Muhafızları dün yargıya çağrı yaparak, "yağmacılara, haydutlara ve teröristlere merhamet göstermemesi" mesajını vermiş, bu da yetkililerin protesto gösterileri karşısındaki sert baskı politikasını gevşetmeyecekleri yorumuna neden olmuştu.
İran yargı sözcüsü Mesud Setayeşi dün yaptığı açıklamada beş kişinin Besic milisi üyesi Ruhullah Acemyan'ın öldürülmesi nedeniyle ölüm cezasına çarptırıldıklarını ancak temyize gidebileceklerini belirtmişti.
Kasım ayında da Hamaney'in aktivist kızı Feride Muradhani yabancı hükümetlere Tahran'la tüm bağlarını kopartmaları mesajını vermesinin ardından yetkililerce tutuklanmıştı.
Rejime bir eleştiri de İran'ın üst düzey Sünni din adamı ve hükümeti eleştiren isimlerden Mevlevi Abdulhamid'den geldi. Abdulhamid, İran cezaevlerinde kadın tutukluların cinsel saldırıya uğradığına dair haberler aldığını bildirdi.
Hür Avrupa Radyosu'nun (RFE/RL) haberine göre Mevlevi Abdulhamid Twitter hesabından dün paylaştığı mesajda bu saldırıların aşağılama, baskı ve zorla ifade alma amacıyla yapıldığını belirtti.
Abdulhamid bu kişilerin "yeryüzünde fesat çıkartmak" suçunu işlediklerini belirterek, suçlarının kanıtlanması durumunda ciddi cezalar alması çağrısında bulundu.
"Yeryüzünde fesat" İran yargısı tarafından hükümeti devirme çabalarında sıkça yapılan bir suçlama.
Mevlevi Abdulhamid, İran'da Şii'ler karşısında azınlık olan Sünni topluluğun dini lideri olarak görülüyor. Sünni ilahiyat okulunun başkanı olan Abdulhamid, İslam cumhuriyeti karşıtı yorumları nedeniyle baskı altında.
CNN televizyonu, İran'da protestolar nedeniyle tutuklananların hapishanelerde cinsel saldırı ve tecavüze uğradıklarına dair geçen ay bir haber yayınlamıştı.
Haberde, serbest bırakılan çok sayıdaki tutuklunun ve hastane kaynaklarının ifadeleri yer almıştı. CNN, genç kadınların, genç erkek ve kız çocuklarının hapishanelerde tecavüze uğradıklarını doğruladığını bildirmişti.
Bu haber karşısında ABD Dışişleri Bakanlığı Sözücüsü Ned Price, İranlı yetkilileri cinsel şiddeti protestoları bastırmanın aracı olarak kullandıkları gerekçesiyle kınamıştı.
Price, 23 Kasım'da yaptığı açıklamada "ABD, aralarında çocukların da olduğu protestocuların polisin gözaltında cinsel olarak saldırıya uğramalarını kınıyor " ifadelerine yer vermişti.
