Merkezi ABD’nin Maryland eyaletinde bulunan Novavax, Corona virüsü salgını ortaya çıktığında aşı çalışmalarına başlayan ilk biyoteknoloji firmalarından biriydi. 2013 yılında Ortadoğu Solunum Sendromu’na (MERS) karşı da aşı geliştiren firma, Corona virüsüne karşı 2020’nin Şubat ayında başlattığı çalışmaların sonuna yaklaştı.
Novavax, bir "protein alt birim" aşısı geliştiriyor. Böcek hücrelerinde yetiştirilen Corona virüsünün sivri görünüşlü ‘’spike’’ proteininin zararsız kopyalarını kullanıyor.
Virüs, insan hücrelerine girmek için kullandığı proteinlerle dolu. Bu sivri proteinler, potansiyel aşılar ve tedaviler için cazip bir hedef oluştuyor.
Güveler enfekte edildi
Novavax araştırmacıları, aşılarını oluşturmak için modifiye edilmiş bir spike geni ile başladı. Geni, bakulovirüs adı verilen farklı bir virüse yerleştirdiler ve güve hücrelerini enfekte etmesine izin verdiler. Enfekte hücreler, tıpkı Corona virüsünün yüzeyinde olduğu gibi, kendiliğinden birleşerek sivri uçlar oluşturan sivri proteinler üretti.
Araştırmacılar, güve hücrelerinden sivri proteinleri topladılar ve bunları nanoparçacıklar halinde bir araya getirdiler. Nanoparçacıklar, Corona virüsünün moleküler yapısını taklit ederken, çoğalamadı veya Covid-19'a neden olamadı.
Bilimadamları daha sonra aşıya ‘’adjuvan’’ olarak bilinen bağışıklık güçlendirici bileşen karıştırıyorlar.
Kol kasına enjekte edilen her aşı, sabun ağacından çıkarılan bir bileşikle birlikte birçok sivri nanoparçacık içeriyor. Bileşik, bağışıklık hücrelerini enjeksiyon bölgesine çekiyor ve hücrelerin nanoparçacıklara daha güçlü tepki vermelerine neden oluyor.
Aşılar bağışıklık sistemini, spike proteinini tanımaya hazırlıyor
Antijen sunan hücreler olarak adlandırılan bağışıklık hücreleri, aşı nanoparçacıklarıyla karşılaşır ve onları toplar. Antijen sunan hücre, sivri proteinleri parçalar ve bunların bazı parçalarını kendi yüzeyinde gösterir. Yardımıcı olduğu söylenen T hücresi parçaları algılayabilir. Bir parça, yüzey proteinlerinden birine uyarsa, T hücresi aktive olur. Böylelikle aşıya yanıt vermek için diğer bağışıklık hücrelerini toplayabilir.
B hücresi adı verilen başka bir bağışıklık hücresi türü de aşı nanoparçacıklarıyla karşılaşabilir. B hücreleri, çok çeşitli şekillerde yüzey proteinlerine sahiptir ve birkaçı bir sivri proteine tutunmak için doğru şekle sahip olabilir. Bir B hücresi kilitlenirse aşı partikülünü içeri çekebilir ve yüzeyinde sivri protein parçaları sunabilir.
Spike proteine karşı aktive olan bir yardımcı T hücresi, bu parçalardan birine kilitlenirse, B hücresini aktive eder. B hücresi çoğalmaya başlar ve yüzey proteinleriyle aynı şekle sahip antikorları dışarı yollar.
Aşılanmış kişiler daha sonra Corona virüsüne maruz kalırsa, antikorları sivri proteinlerine kilitlenebilir. Corona virüsü hücrelere giremez ve enfeksiyon engellenir.
'’Katil T hücreleri’’ devreye girebilir
Novavax aşısı, enfekte olmuş hücreleri yok ederek başka bir tür korumayı da tetikleyebilir. Bir Corona virüsü vücudu istilaya başladığında enfekte olmuş hücreler, spike proteininin parçalarını yüzeylerine koyar. Antijen sunan hücreler, ‘’katil T hücresi’’ adı verilen bir tür bağışıklık hücresini aktive edebilir. Katil hücreler, Corona virüsü bulaşmış hücreleri tanıyabilir ve yeni virüsler üretme şansları olmadan onları yok edebilir.
Diğer hastalıklara karşı protein bazlı aşılar var, bu yüzden iki doz şeklinde uygulanacak bu aşı rakipleri kadar yeni bir teknoloji değil.
Novavax aşısı spike proteininin laboratuvarda yetiştirilen kopyalarıyla yapıldığı için, vücudun bu proteini üretmesi için genetik talimatlar veren diğer aşılardan farklı.
Üstelik diğer hastalıklar için piyasada bulunan protein bazlı aşılar gibi çalışırsa, Novavax’ın aşısı hafıza B hücreleri ve hafıza T hücreleri adı verilen bir grup özel hücre oluşturabilir. Bu hücreler, Corona virüsü hakkındaki bilgileri yıllarca saklayarak yeni bir enfeksiyona karşı hızlı bir karşı saldırıya olanak tanır.
Novavax aşısının standart buzdolaplarında saklanabilir olması da dağıtımı kolaylaştıracak.
