Çarşamba günü yayınlanan yeni bir araştırmanın sonuçlarına göre, AIDS tedavisinde kullanılan yılda iki kez yapılan aşılar kadınlarda yeni HIV enfeksiyonların önlenmesinde yüzde 100 etkili oldu.
Araştırmacılar, Güney Afrika ve Uganda'da yaklaşık 5000 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada aşı olan genç kadın ve kızlarda hiçbir enfeksiyon görülmediğini bildirdi. Günlük korunma hapları verilen grupta ise katılımcıların yaklaşık yüzde 2'sinin enfekte seks partnerlerinden HIV virüsü kaptığı gözlemlendi.
Güney Afrika'nın Durban kentindeki bir AIDS araştırma merkezinin yöneticisi olan Salim Abdool Karim, aşılar için “Bu düzeyde bir koruma görmek şaşırtıcı” dedi. Karim, araştırmada yer alan bir uzman değil.
ABD'li ilaç firması Gilead tarafından üretilen ve Sunlenca adıyla satılan aşı ABD, Kanada, Avrupa ve diğer ülkelerde onaylanmış olmakla birlikte sadece HIV tedavisi için kullanılıyor. Gilead, enfeksiyondan korunmak için kullanmak üzere izin almadan önce erkeklerde yapılan test sonuçlarını beklediğini bildirdi.
Kadınlarda elde edilen sonuçlar Çarşamba günü tıp dergisi New England Journal of Medicine'de (JAMA) yayınlandı ve Münih'teki bir AIDS konferansında ele alındı.
Çalışmanın masraflarını Gilead karşıladı. Araştırmacılardan bazıları da Gilead çalışanı. Şaşırtıcı derecede cesaret verici sonuçlar nedeniyle çalışma erken durduruldu ve tüm katılımcılara ‘lenacapavir’ olarak da bilinen aşılar önerildi.
HIV enfeksiyonunu önlemenin prezervatif veya günlük haplar gibi başka yolları olsa da, Afrika'da düzenli kullanım her zaman sorun oldu. Yeni çalışmaya göre Gilead'ın Truvada veya Descovy önleyici hapları verilen katılımcıların sadece yaklaşık yüzde 30'u bunları düzenli kullandı ve bu oran zaman içinde düştü.
Güney Afrika’daki Masiphumelele kasabasında bulunan Desmond Tutu Sağlık Vakfı'nda Gilead araştırmasının yürütülmesine yardımcı olan Thandeka Nkosi, yılda iki kez aşı olasılığının hastalar için “devrim nitelikli” olduğunu söyledi. Nkosi, “Katılımcılara bir seçenek sunuyor ve HIV'i önlemek için hap kullanmanın getirdiği utanç verici damgalamayı ortadan kaldırıyor” dedi.
Gilead'ın henüz fiyat belirlememiş olması kaygı yaratıyor
AIDS'in yayılmasını durdurmak için çalışan uzmanlar Sunlenca aşıları konusunda heyecanlı olsa da Gilead'ın aşılara en çok ihtiyaç duyanlar için henüz uygun bir fiyat belirlememiş olmasından endişe duyuyorlar.
Şirket “gönüllü bir ruhsat programı” izleyeceğini açıkladı. Bu açıklama, sadece belirli sayıda jenerik üreticinin bunları üretmesine izin verileceğini gösteriyor.
Merkezi Cenevre’de bulunan Birleşmiş Milletler (BM) AIDS Dairesi’nin icra direktörü Winnie Byanyima, “Gilead HIV salgınının gidişatını değiştirebilecek bir araca sahip” dedi.
Byanyima, BM AIDS Dairesi’nin Gilead'ı Sunlenca'nın patentini, jenerik ilaç üreticilerinin dünya çapında yoksul ülkeler için ilaçların ucuz versiyonlarını üretmelerine olanak tanıyan sözleşmeleri müzakere eden BM destekli bir programla paylaşmaya çağırdığını söyledi.
Bir HIV tedavisi olarak ilacın ABD'deki yıllık maliyeti 40 bin dolardan fazla. Ancak bireylerin ödediği miktar değişkenlik gösteriyor.
Sınır Tanımayan Doktorlar örgütünden Dr. Helen Bygrave yaptığı açıklamada, enjeksiyonların “yeni enfeksiyon oranının en yüksek olduğu ülkelerde kullanıma sunulması halinde salgını tersine çevirebileceğini” söyledi. Bygrave, Gilead'ı Sunlenca için tüm ülkelerin karşılayabileceği bir fiyat açıklamaya çağırdı.
Gilead geçen ay yaptığı bir açıklamada, Sunlenca'nın yoksul ülkelerde AIDS’i önleme amacıyla kullanımının ne kadara mal olacağını söylemek için çok erken olduğunu bildirdi. Gilead'ın klinik geliştirmeden sorumlu başkan yardımcısı Dr. Jared Baeten, şirketin halihazırda jenerik ilaç üreticileriyle görüştüğünü ve “hızlı hareket etmenin ne kadar önemli olduğunu” anladığını söyledi.
İki ayda bir verilen bir başka HIV önleme aşısı olan Apretude, Afrika dahil bazı ülkelerde onaylanmıştı. Apretude, hasta başına yıllık yaklaşık 180 dolara satılıyor. Ancak bu ücret de çoğu gelişmekte olan ülke için hala çok pahalı.
Korumaya en çok ihtiyacı olanlar kadınlar ve kız çocukları
BM AIDS Dairesi’nden Byanyima, uzun süreli korumaya en çok ihtiyaç duyan kişilerin aile içi şiddet mağduru kadın ve kız çocukları ile eşcinsel ilişkilerin suç sayıldığı ülkelerdeki eşcinsel erkekler olduğunu söyledi.
UNAIDS'e göre 2022 yılında dünya genelinde yeni HIV enfeksiyonlarının yüzde 46'sı kadınlarda ve kız çocuklarında görülürken, Afrika'da kadınların HIV virüsü kapma olasılığı erkeklerden üç kat daha fazla.
Byanyima, Sunlenca ile ilgili haberleri, HIV enfeksiyonunu bir ölüm fermanından kronik bir hastalığa dönüştürebilecek AIDS ilaçlarının on yıllar önce keşfedilmesiyle karşılaştırdı. O zamanlar Güney Afrika Devlet Başkanı Nelson Mandela ilaçlara daha geniş erişim sağlamak için patentleri askıya almış; daha sonra fiyat hasta başına yılda yaklaşık 10 bin dolardan 50 dolara düşmüştü.
Desmond Tutu Sağlık Vakfı'ndan sağlık çalışanı Olwethu Kemele, aşıların HIV'den korunmak için başvuruda bulunanların sayısını arttırabileceğini ve virüsün yayılmasını yavaşlatabileceğini tahmin ediyor. Kemele, genç kadınların erkek arkadaşlarının ve aile fertlerinin sorularından kaçınmak için genellikle hapları sakladıklarını söyledi ve “Bu durum kızların ilaca devam etmesini zorlaştırıyor” dedi.
BM AIDS Dairesi, bu hafta yayınlanan küresel salgının durumuna ilişkin bir raporda 2023 yılında, 1980'lerin sonlarından bu yana herhangi bir noktada olduğundan daha az insanın HIV ile enfekte olduğunu bildirdi.
HIV küresel olarak her yıl yaklaşık 1 milyon 300 bin kişiye bulaşıyor ve çoğunluğu Afrika'da olmak üzere 600 binden fazla kişinin ölümüne neden oluyor. Afrika'da önemli ilerlemeler kaydedilirken, Doğu Avrupa, Latin Amerika ve Ortadoğu'da HIV enfeksiyonları artıyor.
AIDS konferansında sunulan diğer bir araştırmada, Liverpool Üniversitesi'nden Andrew Hill ve meslektaşları, Sunlenca üretiminin 10 milyon kişiyi tedavi edecek şekilde genişletildiğinde, fiyatın tedavi başına yaklaşık 40 dolara düşeceğini tahmin ediyor. Hill, sağlık yetkililerinin Sunlenca'ya mümkün olan en kısa sürede erişim sağlamasının kritik önem taşıdığını söyledi ve “Bu, bir HIV aşısına ulaşabileceğiniz kadar yakın” dedi.