Rus işadamı Yevgeni Prigojin Ağustos 2023'te uçak kazasında öldüğünde, birçok uzman onun ölümünün, kurucu ortağı olduğu özel askeri şirket Wagner Grubu'nun sonu olabileceğini söylemişti.
Ancak araştırmacılar, Moskova'nın yurtdışındaki girişimleri ve diğer çıkarları için binlerce Rus paralı asker sağlayan grubun faaliyetlerinin daha da karmaşık bir tablo ortaya koyduğunu söylüyor.
Prigojin'in ölümünden önce Wagner'in paralı askerleri Ukrayna'dan Ortadoğu ve Afrika'ya kadar dünyanın dört bir yanındaki çatışmalarda savaşmış ve Rusya'nın nüfuzunu sınırlarının çok ötesine yaymasını sağlamıştı.
Bu süreçte Wagner, Afrikalı sivilleri öldürmek ve savaş suçu işlemek gibi iddialarla karşı karşıya kaldı.
Ardından, Haziran 2023'te Prigojin, Ukrayna'daki savaşı yürütme yöntemleri nedeniyle Rus yetkililere karşı beklenmedik bir ayaklanma başlattı.
Paralı askerleri Rostov-on-Don şehrini ele geçirdi ve Moskova'ya doğru yürüyüşe geçti. Prigojin ancak Belarus Cumhurbaşkanı Aleksander Lukaşenko'nun arabuluculuğuyla anlaşma sağlandıktan sonra geri çekildi.
İlgili Haberler Putin Wagner'in eski komutanlarından Troşev'le görüştüBöylesine açık bir itaatsizliğin ardından, Prigojin yaklaşık iki ay sonra bir uçak kazasında öldüğünde birçok kişi bu duruma şaşırmadı.
Ancak Wagner Grubu'nun faaliyetlerinin Prigojin’in ölümüyle birlikte sona ereceği yönündeki tahminlerin doğru olmadığı ortaya çıktı.
Wagner Grubu savaşçıları Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali'de hala aktif. Nijer gibi diğer ülkelerde ise yerini Rusya Savunma Bakanlığı'na bağlı bir grup olan Africa Corps'a bıraktı. Diğer yerlerdeyse farklı Rus askeri yapıları Wagner adını ve sembollerini kullanmaya başladı.
Analistler için açık olan şey, Rus paralı askerlerinin ortadan kalkmayacağı. Yakın zamanda Wagner Grubu üzerine bir kitap yayınlayan bağımsız araştırmacı Jack Margolin'e göre Rus özel askeri şirketlerinin geleceği “daha sürdürülebilir ve daha az dikkat çekici” olacak.
İlgili Haberler Rusya: "Genetik testler Prigojin'in uçak kazasında öldüğünü doğruladı"Margolin VOA'ya verdiği demeçte, Prigojin'in ölümünden bu yana Rusya'nın “eski Wagner savaşçılarını çekmek ve bu yarı resmi güç sistemini inşa etmek için gerçekten etkili bir altyapı ve teşvik yapıları oluşturduğunu” söyledi.
Rus devletiyle ilişkiler
Wagner Grubu'nun dünya çapındaki faaliyetleri her zaman Rus dış politikasıyla iç içe olsa da bu bağlantının tam olarak ne olduğu uzmanlar arasında tartışma konusu.
Margolin, Ağustos 2023'teki uçak kazasında hayatını kaybeden Wagner'in kurucularından Dimitri Utkin'in Rusya'nın dış istihbarat teşkilatı GRU'nun özel kuvvetlerinde görev yaptığını belirtiyor. Utkin 2014 yılında Prigojin ile birlikte başlangıçta küçük bir şirket olan Wagner’i kurdu.
Aynı yıl Wagner, Rusya'nın Ukrayna'nın Kırım yarımadasını yasadışı ilhakında yer aldı. Daha sonra paralı askerler Rus ayrılıkçıların kontrolü altındaki Luhansk bölgesine gönderildi.
Bu dönemde özellikle de Ukrayna'nın Wagner'in Rus subaylarla yaptığı görüşmeleri dinlemesi nedeniyle grubun Rusya Savunma Bakanlığı ile aktif olarak işbirliği yaptığına dair çok sayıda kanıt bulunuyor.
Ancak Wagner'in operasyonları Ukrayna'nın ötesine taşındığında tablo daha da karmaşıklaştı. Uzmanlar tablonun nasıl yorumlanacağı konusunda farklı görüşlere sahip.
Maria Kuçerenko Ukrayna merkezli Come Back Alive Initiatives Center'da Rusya çalışmalarını yönetiyor. Kuçerenko, Wagner'in Rus askeri istihbaratı tarafından kurulduğuna ve hala onun kontrolü altında olduğuna inanıyor.
Bu nedenle Prigojin sonrası paralı asker birliklerinde yaşanan değişiklikleri büyük ölçüde yüzeysel olarak değerlendiriyor.
Kuçerenko “Sadece sorumlu GRU generallerinin soyadları değişti” diyor.
Diğer analistler ise Wagner'in Rus devletiyle olan bağlarına dair daha karmaşık bir tablo çiziyor. Margolin, Wagner'in geçmişteki faaliyetlerinde daha özgür olduğunu düşünüyor.
“GRU'nun çıkarları doğrultusunda hareket ettiler. GRU ile koordinasyon halindeydiler. Wagner'in yurtdışındaki tüm operasyonları Savunma Bakanlığı'na ait lojistik tarafından destekleniyordu” diyen Margolin, “Ama aynı zamanda yerel bağlamda tam olarak ne yapmak istediklerini de belirleyebiliyorlardı” diye ekliyor.
Mart ayında Wagner hakkında bir kitap yayınlayacak olan araştırmacı John Lechner, paralı askerlerin Rus devletiyle olan ilişkilerinin büyük ölçüde faaliyet gösterdikleri ülkeye bağlı olduğuna inanıyor.
Wagner, Ukrayna ve Beşar Esat hükümetini desteklediği Suriye'de Rusya Savunma Bakanlığı ile aktif olarak işbirliği yaptı. Ancak Lecher bir röportajında Rus devletinin çok sınırlı bir varlığa sahip olduğu Sahraaltı Afrika'da Wagner’in, Rusya'nın ulusal çıkarlarının ne olduğuna karar verebildiğini söyledi.
Lecher, “Wagner, Kremlin'in çıkarlarını gözeten, Kremlin'in gizli bir kolu değildi; bunu onlar yaratıyordu” dedi.
Bundan sonra ne olacak?
Her ne kadar analistler bunların ne kadar köklü olduğu konusunda hemfikir olmasa da Prigojin'in ölümünden bu yana Wagner önemli değişikliklerden geçti.
Wagner'in Rusça tarihini kaleme alan Rus gazeteci İlya Barabanov, eski özel askeri şirketin aslında artık var olmadığını düşünüyor.
VOA'ya konuşan Barabanov, “Son bir buçuk yılda Prigojin'in imparatorluğunun parçalandığını gördük. Bir kısmı Savunma Bakanlığı'na, bir kısmı Rus Ulusal Muhafızları’na bir kısmıysa Çeçenistan özel kuvvetlerine (Ahmed Tugayları) geçiyor” dedi.
Bu arada Wagner ilk kurulduğu şekliyle sadece Orta Afrika Cumhuriyeti, Mali ve Belarus'ta faaliyet göstermeye devam ediyor.
Barabanov, bu değişikliklere rağmen Wagner'in dağılışının beklenenden daha yavaş ilerlediğini çünkü Kremlin'in Ukrayna'daki savaşla meşgul olduğunu sözlerine ekledi.
Margolin, Rusya’nın bundan sonraki paralı asker yapılarının Wagner gibi çalışmayacağını vurguluyor.
Wagner’in risk alma eğilimi ve Rus hükümetinden görece bağımsızlığıyla öne çıktığını söyleyen Margolin, grubun Orta Afrika Cumhuriyeti'nde, başkent Bangui'yi ve ülkenin siyasi elitini savunma stratejisinden isyancılarla daha agresif bir savaşa geçmeye karar verdiğini belirtiyor. Margolin’e göre Wagner ayrıca kiminle iş yapacağına da kendi karar verdi.
Margolin, bunun aksine Africa Corps ve ondan sonra gelen diğer şirketlerin riskten çok daha fazla kaçındıklarını ve faaliyetlerini Rus askeri istihbaratıyla daha aktif bir şekilde koordine ettiklerini söyledi.
Lechner ise, Wagner'in yerini alma çabalarının bazı yerlerde diğerlerine göre daha başarılı olduğunu belirtiyor.
Wagner'in paralı askerleri 2019'dan itibaren Libya'da isyancı general Halife Hafter'in yanında savaştı. Ancak Ekim 2020'de Birleşmiş Milletler destekli Libya hükümetiyle bir ateşkes imzaladı. Lechner, aktif çatışmalar durduğu için Wagner'in yerini Afrika Corps’un almasının zor olmadığını söylüyor.
Mali'de ise Wagner'in paralı askerleri ülkenin kuzeyinde Tuareg ayrılıkçıları ve İslamcı savaşçılarla çetin çatışmalara giriyor. Temmuz ayı sonlarında Tinzaouaten kasabası yakınlarında kurulan bir pusuda düzinelerce Rus savaşçı öldürüldü.
Lechner, gelecekte Rus askeri şirketlerinin başında birden fazla “mini-Prigojin” olacağını, ancak “Prigojin'in temsil ettiği tüm siyasi nüfuza ve ticari çıkarlara” sahip tek bir kişi olmayacağını öne sürüyor.
Hem Margolin hem de Lechner, Wagner artık resmi olarak Ukrayna'da savaşmıyor olsa da, bu çatışma üzerindeki etkisinin önemli olduğu konusunda hemfikir.
“Rus ordusunun Wagnerleşmesi”
Gazeteciler sık sık Wagner'in “et fırtınaları” olarak adlandırılan ve şirketin Ukrayna güçlerini yıpratmak için adamlarını feda etmeye hazır olduğu yöntemlere başvurduğuna dikkat çekiyorlar.
Bu taktik özellikle 2022-23 yıllarında Rusya'nın sonunda yerle bir edip ele geçirdiği Ukrayna'nın Bakmut şehri için yapılan savaş sırasında dikkat çekmişti.
Margolin, Wagner'in Ortadoğu ve Afrika'da edindiği komuta yetkisinin alt kademelere devredilmesi ve küçük birlik taktikleri gibi askeri deneyimleri Rus ordusunun Ukrayna'da da uyguladığını söyledi.
VOA'ya konuşan Margolin, “Wagner, Prigojin'in Bakmut kuşatması sırasında gerekli olduğunu söylediği şeyi birçok yönden başardı, o da Rus silahlı kuvvetlerinin daha etkili olmak için Wagner gibi olması gerektiğiydi” dedi.
Lechner bunu “Rus ordusunun Wagnerleşmesi” olarak adlandırıyor.
Yurtdışındaki Rus paralı askerlere karşı direniş
Wagner'in ardından hangi yapılar gelirse gelsin, Rusya'nın paralı askerlik faaliyetleri Batılı hükümetleri endişelendirmeye devam edecek gibi görünüyor. Uzmanlar Rusya'nın yurtdışındaki etkisine karşı koymanın zor olacağını söylüyor.
Ukraynalı araştırmacı Kuçerenko, ABD, Avrupa ülkeleri, Ukrayna ve diğer ortakların Rus paralı askerlerine karşı güçlerini birleştirmesi gerektiğine inanıyor. Ancak komuta yapısında daha ileri bakmaları gerektiğini öne sürüyor.
“Onları GRU'nun temsilcileri olarak değerlendirmemiz gerekiyor” diyen Kuçerenko, özellikle Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Yunusbek Yevkurov ve yurtdışında suikastlar gerçekleştiren gizli bir askeri istihbarat biriminin eski komutanı olduğu bildirilen Tümgeneral Andrey Averyanov'a dikkat edilmesini öneriyor.
Her iki ismin de şu anda Africa Corp'da kilit rol oynadıkları biliniyor.
Margolin, diğer çabaların yanısıra, ABD'nin paralı askerlerin askeri teknolojilere, özellikle de Wagner'in Ukrayna'daki faaliyetlerinde kilit rol oynayan insansız hava aracı teknolojilerine erişimini sınırlamak için ihracat kontrollerine odaklanması gerektiğini öne sürüyor.
Ayrıca Batılı hükümetlerin, insan hakları sicili kötü olan ve yolsuzluğun kök saldığı Afrika rejimlerini destekleme konusunda temkinli davranmaları gerektiğini, aksi takdirde Rusya'nın devreye gireceği korkusuna rağmen bunu yapmamalarını öneriyor.
Margolin, bu tür hükümetlerle ilişki kurmanın halkın Batı'ya karşı öfkesini beslediğini ve bunun da “Wagner gibi örgütlerin kök salması için elverişli bir zemin” sağladığını söylüyor.
Lechner, Batılı güçler kıtadan çekilirken Wagner'in Afrika'daki varlığını genişlettiğini belirtiyor.
Örneğin Fransa, 2016 yılında Orta Afrika Cumhuriyeti'ndeki iç savaşın ortasında ülkedeki güçlerini geri çekti. Wagner ülke yönetiminin güvenliğini sağlamak için devreye girdi.
Lechner, “Dürüst olmak gerekirse ABD'nin Afrika'da asker bulundurmak gibi bir derdi olduğunu sanmıyorum. Bunun dışında, Batılı güçlerin ne sunabileceğinden tam olarak emin değilim” dedi.
Rus paralı askerlerinin bölgede benzer çok az rakibi var. Çin Afrika'da aktif olsa da faaliyetleri ağırlıklı olarak büyük ekonomik yatırımlara odaklanmış durumda. Wagner'in ticari faaliyetleri bile onu çoğunlukla Çin ile çatışma içine sokmadı.
Rus gazeteci Barabanov, Rus paralı askerlerinin geleceğini belirlemede kilit rol oynayacak bir faktör daha olduğunu öne sürüyor: Rusya'nın Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaş.
“Bu çatışma sona ererse, Rus hükümeti bu savaşta savaşmış gazilerden oluşan büyük bir insan kaynağına sahip olacak” diyen Barabanov “Bunlar muhtemelen başka, uzak çatışmalarda da kullanılabilir” diye ekliyor.