Uluslararası Tahkim Mahkemesi'nin 23 Mart'ta verdiği karar, Irak'ın kuzeyinden Türkiye'ye ham petrol ihracatının durdurulmasına ve petrol fiyatlarının varil başına 80 dolara kadar yükselmesine neden olmuştu.
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü'nün (OPEC) ikinci en büyük petrol üreticisi olan Irak, ürettiği ham petrolün yüzde 85'ini güneydeki limanlarından ihraç ediyor. Ancak Türkiye'ye uzanan kuzeydeki boru hattı, küresel petrol arzının binde 5'ini oluşturuyor.
Anlaşmazlığın kaynağı ne?
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY), 2013 yılında Irak'taki federal hükümetten bağımsız olarak ham petrol ihraç etmeye başlamış, Bağdat hükümeti bu adımın hukuksuz olduğunu kaydetmişti.
İlgili Haberler Türkiye Irak Anlaşmazlığı Petrol Fiyatlarını ArttırıyorIKBY'nin ihraç ettiği petrol, kendisine ait boru hattından Irak'ın kuzeyindeki Habur sınırına ulaşıyor ve buradan Türkiye'ye giriş yaparak Ceyhan limanına pompalanıyor.
Irak federal hükümeti, Irak devletine ait SOMO'nun Ceyhan'a yapılan ham petrol ihracatını gerçekleştirecek tek yetkili taraf olduğunu kaydediyor.
Irak, 2014 yılında, Kürt bölgesinden yapılan petrol ihracatında Türkiye'nin Bağdat'taki federal hükümetin onayı olmadan oynadığı rolle ilgili Paris'te bulunan Uluslararası Ticaret Odası'na (ICC) hakemlik başvurusu yapmıştı.
Irak, Bağdat'ın onayı olmadan Kürt Bölgesi'nden petrol nakleden, depolayan ve Ceyhan'daki tankerlere yükleyen Ankara ve Türk devletine ait BOTAŞ'ın 1973 yılında imzalanan Irak-Türkiye petrol boru hattı anlaşmasının şartlarını ihlal ettiğini kaydetmişti.
Dava nasıl ilerledi?
Davaya ilişkin bilgi sahibi bir kaynağın Reuters'a aktardığına göre Temmuz ayında Paris'teki son duruşmadan sonra ICC, 23 Mart'ta, Ceyhan'da tankerlere petrol yüklenmesinin kontrolunun ve tankerlere yüklenen petrolü görme erişimi hakkının Irak'a ait olduğuna hükmetmişti.
İlgili Haberler "Irak Türkiye'ye Tazminat Ödemeye Mahkum Edildi"Üç kaynak, Türkiye'nin IKBY petrolünün satış fiyatı üzerinden yüzde 50 indirimi ödemesinin de kararlaştırıldığını söyledi.
Ancak Türkiye, ICC'nin Irak'ın beş talebinden dördünü iptal ettiğini ve Irak'ın Türkiye'ye tazminat ödemesine hükmettiğini kaydetti, ancak tazminat miktarını belirtmedi. Bir kaynak, Türkiye'nin ayrıca Irak'ın boru hattı işlem hacmi ücreti ödemesi yönündeki karşı talebini de kazandığını bildirdi.
Konuyla ilgili bilgi sahibi bir kaynak, tüm kararlar uyarınca Türkiye'nin Irak'a olan net borcunun faiz öncesi 1,5 milyar dolar olduğunu söyledi. Türkiye'den bir kaynağa göre Irak'ın ilk talebi, tazminat miktarının yaklaşık 33 milyar dolar olması yönündeydi.
Dava, 2014-2018 yıllarını kapsıyor.
İki yıl sürmesi beklenen ikinci davaysa 2018 yılı sonrasını kapsıyor.
Türk hükümeti, Bağdat hükümeti ve IKBY, mahkeme kararından bu yana açıklamalar yaptı ancak bunların hiçbiri kararın tüm ayrıntılarını içermedi.
IKBY, daha fazla ayrıntı vermesi talebini karşılıksız bıraktı. Enerji Bakanlığı da konuya ilişkin ayrıntı vermedi. Irak Petrol Bakanlığı'na da Cuma gününün Irak'ta haftasonu olması nedeniyle erişim sağlanamadı.
Türkiye neden petrol ihracatını durdurdu?
Türkiye, 25 Mart'ta Ceyhan'a uzanan petrol boru hattından günde 450 bin varillik petrol akışını durdurdu.
Boru hattı işletmeleriyle ilgili bir kaynak, bu miktarın 370 bin varilinin IKBY ham petrolü, 75 bininin de Irak federal petrolü olduğunu kaydetti.
Türkiye'nin boru hattını kapatma gerekçesi, Irak federal hükümetinin Ceyhan'daki yüklemeleri kontrol hakkını kazanmış olması. Irak devlet kurumu SOMO'nun karar uyarınca Türkiye'ye petrol tankerlerinin yüklenmesi konusunda direktif vermesi gerekiyor. Aksi takdirde depoda biriken petrolü ihraç edecek yer olmaması durumu söz konusu.
Türkiye, Irak federal hükümeti ve IKBY şimdi kuzey Irak'tan petrol ihracatına ilişkin karşılıklı anlaşmaya nasıl varılabileceğini müzakere ediyor. IKBY'den bir kaynak, Türkiye'nin bir anlaşma yolu bulunana kadar boru hattını kapatmaktan başka seçeneği olmadığını söyledi.
IKBY petrol satışları 2014 yılından bu yana nasıl gelişti?
Deloitte'ın bir raporuna göre boru hattından IKBY ham petrolü satışı son on yılda hızla arttı. 2022 yılında ihraç edilen petrol tutarı 12 milyar 300 milyon dolara erişti. Deloitte'in verileri ilk yayınlamaya başladığı 2017 yılından bu yana bu, yüzde 62 oranında artışa işaret ediyor.
IKBY Doğal Kaynaklar Bakanlığı, 2015 yılında petrol gelirinin 5 milyar 900 milyon dolar olduğunu bildirmişti.
IKBY, 2015 yılı Haziran ayından sonra bağımsız petrol satışlarını yeniden başlattı ve petrol ticareti firmalarıyla ön ödeme anlaşmaları yaptı.
Ticaret kaynaklarına göre petrol ihracatının durmasıyla birlikte IKBY, Vitol ve Petraco dahil petrol ticareti firmalarına ödemeleri durdurdu. Kaynaklar, ham petrol kargo anlaşmalarının 6 milyar dolar değerinde olduğunu kaydediyor.
Vitol ve Petraco, konuya ilişkin açıklama talebini reddetti.