Rusya-Ukrayna krizinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kiev ziyareti sadece Türkiye’nin arabuluculuk olasılığını değil, Karadeniz’de komşu iki ülkenin askeri ve ekonomik ilişkilerini derinleştirme arzusunu da yansıtıyor. Peki Türk SiHA'ları, bu krizde nasıl bir rol oynuyor? Uzmanlar, VOA Türkçe'ye değerlendirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 3 Şubat’ta Ukrayna’yı ziyaret etti; Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski ile ortak basın toplantısında, Ukrayna’nın Kırım dahil toprak bütünlüğünü desteklediklerini vurguladı; Rusya ile krizde Türkiye’nin arabuluculuk teklifini yeniledi.
Aynı basın toplantısında Zelenski’nin açıklaması da dikkat çekiciydi. Zelenski, Türk yapımı insansız hava araçlarının üretileceği bir fabrika için anlaşma imzalanmasının planlandığını Erdoğan’ın ziyareti öncesi açıklayan Ukrayna Savunma Bakanı Oleksii Reznikov'un sözlerini doğruladı.
‘’Bugün imzaladığımız anlaşma, BAYKAR Makina İHA’larının Ukrayna’daki üretimini genişletecek" diyen Zelenski, havacılık ve savunma sanayilerinde işbirliğinin, stratejik ortaklığın lokomotiflerinden biri olduğunu söyledi.
Savunma Bakanı Reznikov’un açıklamasına göre Ukrayna’da fabrika Baykar Makina’nın ürettiği Bayraktar İHA’larını Ukrayna yapımı parçalarla üretecek ve yıl sonuna kadar faaliyete geçecek.
‘’Teknolojik içerik açısından bu İHA, Ukrayna-Türk Bayraktar olacak" diyen Reznikov, ayrıca Ukraynalı pilotlara farklı kategorilerdeki İHA'ları kontrol etmenin öğretileceği bir eğitim merkezi kurulacağını da açıkladı.
Dimitar Bechev
Ukrayna'nın Türkiye Büyükelçisi Vasyl Bodnar da bir tüzel kişiliğin halihazırda kayıtlı olduğunu ve Ukrayna'daki Baykar fabrikasının inşaatına başlamak için bir arsa satın alındığını, geçen Aralık ayında açıklamıştı.
Türkiye ve Doğu Avrupa politikaları üzerine çalışan uluslararası ilişkiler uzmanı Dimitar Bechev’e göre, Ukrayna’nın savunma sanayinde farklı arayışlara girmesinin temelinde 2014’te Rusya’nın Kırım’ın ilhakı ile başlayan süreç var. VOA Türkçe’ye konuşan Bechev, ‘’Ukrayna, eski Sovyet askeri sanayisi için kilit önemdeydi ve bu tesislerin çoğu Rus tedarik zincirlerine entegre durumdaydı; ancak 2014'teki çatışmada bu bağ kesildi’’ diyor.
ABD Kongresi’nin araştırma servisinin kayıtlarına göre Ukrayna, Sovyetler Birliği'nden tanklar ve zırhlı araçlar, uçaklar, radarlar ve elektronik gereçler, füzeler ve gemiler dahil olmak üzere geniş bir ürün yelpazesi imal edebilecek kapasiteye sahip bir savunma sanayii devraldı. Ukrayna savunma sanayinin çatı kuruluşu Ukroboronprom, devlet tarafından işletilen 130'dan fazla şirketi gözetmekle yükümlü.
Ukroboronprom’un Türkiye’deki karşılığı Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB). SSB savunma alanındaki özel ve kamu şirketlerinin faaliyetlerinin koordinasyonundan sorumlu. İki ana üretici Türk Silahlı Kuvvetleri’nin iştiraki olan TUSAŞ ile özel firma olan Baykar.
1984’te kurulan firmanın ismi Bayraktar Kardeşler’in kısaltması. Baykar’ın teknik müdürü Selçuk Bayraktar ABD’de insansız hava araçları üzerine eğitim gördü. Bayraktar, aynı zamanda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın damadı.
Selçuk Bayraktar ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan
Ukrayna Silahlı Kuvvetleri yaklaşık iki yıl süren görüşmelerden sonra, Türkiye'den 2019'da 6 Bayraktar Tactic Block 2 (TB2) İHA ve 3 yer kontrol istasyonu satın aldığı 69 milyon dolarlık bir anlaşma imzaladı. 2021’in Temmuz ayında da 1 adet TB2 İHA kompleksi Ukrayna Deniz Kuvvetleri’ne teslim edildi.
Ukrayna Savunma Bakanlığı teslimatı, Facebook hesabından ‘’İrtifa kazanıyoruz! Donanma için ilk Bayraktar TB2 insansız saldırı aracı Ukrayna'ya teslim edildi. Aracın kesin kabul testlerini yapıyoruz’’ mesajıyla duyurdu.
Ukrayna’nın savunma ürünlerinin ihracatından sorumlu olan Ukroboronprom şirketine bağlı Ivchenko-Progress, Motor Sich, halen yüksek irtifa uzun dayanıklılığa sahip (TİHA) taarruzi insansız hava aracı Akıncı’nın motorlarını üretmeye başladı.
Taraflardan gelen açıklamalar bu anlaşmalardan duyulan memnuniyeti açıkça ortaya koyuyor. Netlik taşımayan unsur ise Türkiye ile Ukrayna arasındaki bu alışverişin kapsamı. Ukrayna’ya satılan taktik sınıfı SİHA’ların uydu haberleşmesi yok, yani yer istasyonlarına bağlı olarak belli bir menzilde uçuyorlar. Ukrayna basını, devir teslimin, Türk uzmanların Ukrayna hava sahasında yıllarca süren deneme uçuşları ve mürettebat eğitimi sonunda yapıldığını yazdı. Ancak satış anlaşmasının detayları gizli tutulduğundan, açık kaynaklarda eğitim şartları, kaç Türk uzmanın nerede görev yaptığı ile ilgili net bir açıklama yok.
Ukrayna’nın toplamda kaç adet TB2 aldığı ve elinde kaç Bayraktar SİHA’sı bulunduğu da net değil. Ukrayna 26 Ekim 2021’de Türk yapımı SİHA’yı, Donbas bölgesinde ilk defa kullanmış ve Rus yanlısı ayrılıkçı güçlere ait topçu bataryasını vurmuştu.
Saldırı emrini veren dönemin Ukrayna Genelkurmay Başkanı Sergey Şaptala, Kiev'in envanterindeki Bayraktar TB2 SİHA'larının sayısını arttırma hedeflerini geçen Ekim ayında açıklamıştı.
Başkomutan Valeri Zaluzhny de Azeri basınına yaptığı açıklamada Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin envanterinde şu anda 12 adet Bayraktar TB2 SİHA bulunduğunu ve 24 adet daha almayı planladıklarını bildirmişti. ABD basınına geçen Aralık ayında bilgi veren Türk kaynaklarsa Türkiye’nin, Ukrayna’ya daha önce açıklanan sayılardan çok daha fazla TB2 tedarik ettiğini öne sürüyor.
İlgili Haberler Rusya'dan Türkiye'ye SİHA TepkisiDış politika uzmanı Dimitar Bechev’e göre Ukrayna'nın elinde daha fazlasına sahip olduğuna inanmamak için hiçbir neden yok ve Rusya’nın tepkisinin sınırlı kalması, gerçek sayının neden bilinmediğini açıklayabilir.
Bechev’e göre Türk SİHA’ları çatışma sahasında oyunun kurallarını değiştirecek bir etkiye sahip değil bu nedenle de mesela Donbas’ta kullanıldığında Rusya’nın tepkisi çok şiddetli olmadı.
Rus hava savunmasının çok daha sofistike olduğuna dikkat çeken Bechev, ‘’Yani bu insansız hava araçları sayesinde Ukrayna Donbas'ı geri alabilir ve ülkenin gidişatını değiştirebilir diye bir şey yok. Ruslar bazı SİHA konuşlandırmalarına tahammül edebilir, onlar için dünyanın sonu olmayacak. Rusya'nın Ukrayna'daki çıkarları için hayati bir tehdit değil. Rahatsız edici ama Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkileri alt üst edecek bir şey değil. Yani Rusya biz dış politika analistlerinin bazen inandığı kadar endişeli olmayabilir’’ dedi.
Washington Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü Türkiye Masası Direktörü Soner Çağaptay ise Türk SİHA'larının savaş alanında Ukraynalılar için bir fark yarattığını düşünenlerden. VOA Türkçe'ye konuşan Çağaptay, ''Bunlar çok etkili insansız hava araçları ve Ukraynalılar'ın Ruslara ve Rus donanımına karşı önemli saldırılar yapmasını sağlıyor'' yorumumunda bulundu.
Matt Bryza
Atlantik Konseyi’nde geçen hafta düzenlenen ‘’Rusya-Ukrayna Çatışması ve Türkiye’ye Etkileri’’ başlıklı paneli yöneten ABD’nin eski Bakü Büyükelçisi ve Avrasya uzmanı emekli diplomat Matthew Bryza ise Ankara’nın Kiev’e SİHA satışlarının Rus ordusunun Ukrayna’da bir maceraya atılmasına karşı caydırıcılık sağladığını söyledi. Ancak Bryza, Ukrayna kaç adet SİHA satın alırsa alsın, Rusya’nın askeri kapasitesi nedeniyle, olası bir operasyonun gidişatını etkilemeyeceğini de belirtti. Bryza, ‘’Türkiye’nin Ukrayna’ya dron satışları savaş meydanında çok etkili olmayacaktır ama siyasi etkileri var’’ dedi.
Aynı etkinlikte konuşan Ukrayna Başbakanlığı'nın eski dış politika danışmanı Yevgeniya Gaber de ülkesinin birkaç İHA ile sorunlarının çözülmeyeceğinin farkında olduğunu söyledi.
Çalışmalarını Kiev’deki Carleton Üniversitesi Çağdaş Türkiye Çalışmaları Merkezi’nde sürdüren Gaber, Ukrayna’nın Ankara Büyükelçiliği’nde de görev yapmış bir isim. Gaber, ‘’SİHAların oyunu değiştiren rolü, siyasi destek ve diplomatik destek. Bu, Moskova'ya da çok önemli bir siyasi mesaj. Bir şey olursa, Türkiye sadece bir yerde durup Ukrayna’yı olup biteni izlemeyecek. Batılı ortaklarıyla şu anda tüm sorunlarına ve bazı karmaşık ilişkilerine rağmen Türkiye bir NATO üyesi olduğunu hatırlatıyor. Rusya ile ilişkilerdeki kriz gibi durumlarda, Türkiye'den duyduğumuz her zaman şudur' 'NATO taahhütlerimize uygun hareket edeceğiz. Bu yüzden Ukrayna'nın egemenliğini destekleyeceğiz ve ayrıca NATO ortaklarımızla birlikte hareket edeceğiz.’ Bence bu tür siyasi mesajlar bize çok yardımcı oluyor ve bu da Rusya’ya baskıyı arttırıyor. Bu insansız hava araçları gerçekten tırmandırmak için değil, daha çok gerilimi azaltmak için’’ diye konuştu.
Peki ABD, Türkiye’nin İHA diplomasisinin neresinde? ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, geçen hafa bir basın brifinginde VOA Türkçe’nin İHA satışları ile ilgili sorusunu yanıtlamış ve ‘’ Türkiye gibi bir NATO müttefiki ile Ukrayna arasındaki bu savunma işbirliğinin bölgesel istikrarı ve Ukrayna'nın kendini savunma kabiliyetini güçlendirdiğini düşünüyoruz’’ demişti.
Ancak Price, savunma teçhizatının silahlı çatışma yasalarına uygun olarak ve sivillerin zarar görmesini önleyecek uygun şekilde kullanılmasını şiddetle savunduklarını vurgulamıştı.
İlgili Haberler ABD'den Türkiye'ye Ukrayna DesteğiDimitar Bechev’e göre Ankara ile Washington birçok konuda çatışsa da Ukrayna ve genel olarak Karadeniz politikalarında bir yakınlık söz konusu: ‘’Dolayısıyla Erdoğan'ın ABD'den onay almasına hiç şaşırmadım ve aslında son iki yıldır Türkiye’den gelen açıklamalara bakarsanız, Ukrayna ve Libya’da Rusya'nın karşı cephesinde savaşıyorlar ve dolayısıyla Avrupa-Atlantik güvenliğine katkıda bulunuyorlar’’ dedi.
Bechev, Türk dış politikasında farklılıklar ve çatışmaları çözmeye yönelik ‘’raproşman (yakınlaşma)’’ politikasının Birleşik Arap Emirlikleri, İsrail, Mısır ve Suudi Arabistan’dan sonraki son ayağı olan Ukrayna olduğuna da dikkat çekti ve Ankara’nın bu sayede ABD'ye ulaşmaya çalışmasının önemli olduğunu söyledi.
İlgili Haberler Türkiye-Ukrayna İlişkisinde İHA’lar Nasıl Ön Plana Çıktı?Bazı uzmanlar Türkiye'nin 70 yıllık NATO üyeliği ön plana çıkarıyor ve gerilimin çatışmaya dönüşmesi durumunda Ankara'nın Batı ile hareket edeceğini söylüyor.
Soner Çağaptay, Türkiye'nin Ukrayna'yı destekleyeceğini ama Putin ile tam bir kopuştan kaçınmaya çalışacağı görüşünde.
Soner Cagaptay
Çağaptay, ''Türkiye'nin SİHA satmaya devam edeceğini ve bunu mümkün olduğu kadar kamuoyunun gözü önünde yapacağını düşünüyorum. Ancak Türkiye için ideal olan çatışmayı önlemek veya geciktirmek, bu yüzden Ankara arabuluculuk yapmak için devreye girdi. Ama durum daha da kötüleşirse ve çatışma çıkarsa, Türkiye'nin Rusya'nın karşısına çıkan ilk ülke grubunda olmayacağını düşünüyorum. Yani Polonya, Baltık Birleşik Krallık ve ABD ile birlikte olmayacak ama muhtemelen Ukrayna'yı bir nevi destekleyen ama bu kadar kamuoyuna açık olmayan ikinci grup ülkeler arasında yer alacak. Erdoğan, tüm bunlarla Putin'le bir kopuşun önlenmesine yardımcı olmayı umuyor'' dedi.
Ancak, Rusya karşısındaki zaaflarının, Türkiye'yi taraf olmaya itebileceğini düşünenler de var. Dimitar Bechev, Türkiye Rusya’yı gerçekten kızdırırsa, Moskova’nın 2015’te olduğu gibi yaptırım kartını kullanabileceğini ve Ankara’nın köşeye sıkışırsa Rusya’dan yana taraf olabileceğini savundu. ‘’İşte bu nedenle Türk yönetimi ve Erdoğan, gerilimin tırmanmasını istemeyecektir’’ diyen Bechev, Ankara’nın arabuluculuk arayışının bir yere varmasa bu noktada makul bir deneme olduğunu kaydetti.