Suriye’de Esat rejiminin devrilmesinin ardından Türkiye’de yaşayan Suriyeli sığınmacıların, ülkelerine dönüş planlarının, ekonomiye etkilerinin ne olacağı tartışma konusu. Bu etkinin bir örneği, Suriyeliler’in Türkiye’de yoğun olarak çalıştığı sektörlerden biri olan ve kalifiye eleman sıkıntısı yaşanan ayakkabı sektöründe işgücü kaybı olasılığı.
VOA Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan İzmir Ayakkabıcılar Odası Başkan Vekili Tahsin Çobanoğlu, Suriyeliler’in ülkesine dönmesinden sektörün hem yara alabileceği hem de olumlu etkilenebileceği görüşünde.
Işıkkent Ayakkabıcılar Sitesi’nde 5 bine yakın Suriyeli işçinin çalıştığını anlatan Çobanoğlu, “Sadece bizim odamıza kayıtlı, en az 45-50 civarında da işyeri işleten Suriyeli üyemiz var” dedi.
“İşletme sahiplerinin hemen döneceklerini düşünmüyorum”
Esnafla görüşmelerinde sektörde çalışan Suriyeliler’in yarısının ülkesine döneceğini gözlemlediğini aktaran Çobanoğlu, “Orada malı mülkü olanlar gitmeyi düşünüyor. Ama burada işini kurmuş, düzenini kurmuş işletme sahipleri ne kadar süre içinde giderler, onu zaman belirleyecek. Onların hemen döneceklerini düşünmüyorum” diye konuştu.
“Bizim sektörümüzde ‘bize faydası olmadı’ desek yanlış olur”
Sektörün kalifiye eleman sıkıntısı çektiğini anlatan Çobanoğlu “Suriyeliler’in dönüşüyle sektörün boşluğa düşüp düşmeyeceği” sorusuna, “Çok çalışkan insanlar, mesleklerini iyi yapıyorlar, güzel ayakkabı yapıyorlar, kaliteli ustaları var. Bizim sektörümüzde ‘bize faydası olmadı’ desek yanlış olur. O zaman biz de mesleki okullarımıza daha özen göstererek, çocuklarımızı bu sektöre adapte edip, daha özendirici projeler üretip sektörümüze iyi elemanlar yetiştirmeye çalışacağız artık” yanıtını verdi.
Ayakkabıcılar Sitesi’nde çalışan Suriyelilerin çoğunluğu ayakkabı işinde usta olan Halepli Türkmenler.
Üretim fazlasına çözüm: “Daha az üretiriz, daha değerli olur”
Sektörün diğer bir sıkıntısının da üretim fazlası olduğunu kaydeden Oda Başkan Vekili Çobanoğlu, Suriyeliler’in sektörden çekilmesiyle üretimin de bu açıdan olumlu etkilenebileceği görüşünde.
Çobanoğlu, "Üretim fazlalığı olduğu yerde, ürün enflasyonu yaşanır, burada da maalesef para kazanamazsınız. Esnafımız, ‘o zaman bizim ürünümüz daha değerli olur, daha az üretiriz’ diye yorum yapıyor. Sonuçta 13 yıl önce Suriyeli kardeşlerimiz yoktu, biz yine bu sektörde kendi vatandaşlarımızla ciddi bir üretim yapıyorduk” dedi.
“Kayıtdışına yönelik denetimler arttırıldı”
Suriyeli işçiler sektörde ilk çalışmaya başladıklarında ücretleri düşürdüğü gerekçesiyle istenmemiş ve tepki görmüşlerdi. Ayakkabıcılar Sitesi’nde de “Suriyeli işçi istemiyoruz” eylemleri yapılmıştı.
Kayıtdışı çalışmanın da bu dönemde arttığını söyleyen Çobanoğlu, “Ciddi anlamda bir kayıtdışı boyutu vardı bu işin. Zaten büyük sıkıntıyı da o şekilde yaşadık. Kontrol edilebildiği kadar önlem almaya çalışıldı. Bundan sonra ciddi anlamda devletin bununla ilgileneceğini düşünüyorum. En azından onların daha kolay gitmesini sağlayabilmek için” dedi.
İlgili Haberler Türkiye’deki ekonomik krizin nedenlerinden biri Suriyeliler mi?Bu amaçla son dönemde sitedeki denetimlerin sıkılaştırıldığını belirten Çobanoğlu, Emniyet kaynaklarından bunların daha da artacağı duyumu aldıklarını paylaştı.
Göç İdaresi verilerine göre 12 Aralık 2024 tarihi itibariyle Türkiye’de geçici koruma kapsamında bulunan Suriyeliler’in sayısı 2 milyon 933 bin 205.
Geçici koruma kapsamındaki Suriyeliler, Türkiye’de yasal olarak çalışma iznine başvurabiliyor. Çalışma izni başvurusu işveren tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılıyor. Bakanlığın en son açıkladığı verilere göre, Türkiye’de 2023’te çalışma izni verilen Suriyeliler’in sayısı 108 bin 520.
Suriyeli işçiler çalışma izni alırlarsa, ancak geçici koruma kararı ile kaldığı ilde çalışabiliyor. Bunun bir istisnası mevsimlik tarım işi ve hayvancılık.
İşveren, çalışma izni aldığı Suriyeli işçiye en az asgari ücret vermek zorunda ve ayrıca çalışma izni harç ücretini ödemesi gerekiyor. Rakamlar göz önünde bulundurulunca Suriyeliler arasında kayıtdışı çalışanların sayısının yüksek olduğu düşünülüyor.
VOA Türkçe, Suriyeli sığınmacıların dönüş hazırlıklarının olup olmadığını öğrenmek için İzmir’deki Işıkkent Ayakkabıcılar Sitesi’ne de gitti. Sitede, neredeyse her atölyede Suriyeli çalışanlara rastlamak mümkün. Ancak Suriyeli işçiler isimlerinin haberde kullanılmaması koşuluyla dahi konuşmayı kabul etmedi.
Bunda muhalefetin, iç savaşın sonlanmasının ardından Türkiye’de yaşayan Suriyeliler’in geçici koruma statüsünün kaldırılarak geri dönüş sürecinin hızlandırılması konusundaki baskısının etkili olduğu yorumu yapılıyor.
“Oraya gittiğimizde sıfırdan bir hayat kurmamız gerekecek”
Sitede ayakkabı firması sahibi olan Suriyeli bir patronsa haberde ismine yer verilmemesi koşuluyla VOA Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
2014 yılında Halep kentinden İzmir’e yerleştiklerini anlatan firma sahibi, Suriye’de de baba mesleği olan ayakkabı imalatıyla uğraştıklarını, Türkiye’ye gelir gelmez sektöre atıldıklarını anlattı.
Esat’ın devrilmesinden çok mutlu olduklarını söyleyen Suriyeli işveren, “Her şeyin güzel olacağına inanıyorum. Kötü günler artık geride kaldı” dedi.
Firma sahibi Suriye’ye dönmeyi ise düşünmediklerini kaydetti: “Orada da işyerimiz vardı, burada da düzenimizi aynı şekilde sürdürüyoruz. Oraya gittiğimizde sıfırdan bir hayat kurmamız gerekecek. Çocuklarım burada okula gidiyorlar, mutlular. Onlar dönmek istemiyor, Türk gibi yaşayıp gidiyorlar. Buraya alışana kadar nasıl ben zorluk çektiysem onlar da oraya giderlerse alışana kadar zorluk yaşayacaklar.”
“Bu ekonomik şartlar altında Suriyeli işçilerin çoğu gider diye düşünüyorum”
Sektörde çalışan Suriyeli işçilerin de ülkesine dönme konusunda kararsız olduğunu aktaran patron, “Bir yandan gitmek istiyorlar, artık savaş bitti, evine barkına kavuşmak istiyorlar. Burada da ekonomik olarak hayat şartları artık çok zorlaştı. Bu şartlar altında çoğu gider diye düşünüyorum” dedi.
Çoğu işçinin yaz mevsimini beklediğini söyleyen firma sahibi, “Şu an hava durumu da soğuk olduğu için taşınmak zor. Ayrıca yaz gelene kadar geçen süreçte hem oranın siyasi durumu ortaya çıkacak hem de altyapı biraz daha iyileşecek. Şu anda herkeste sadece kurtuluştan dolayı bir sevinç var. Ancak siyasi olarak Suriye’de neler yaşanacağı bu süreçte belli olacak. Suriyeliler dönmeye kesin karar vermek için belli şartların yerine gelmesini bekliyor” diye konuştu.
“Suriyeliler henüz gitmediği halde hâlâ kalifiye çalışan sıkıntısı var”
Halepli bir Türkmen olan olan firma sahibi, Suriyeliler’in Türkiye’ye akın ettiği 2011 yılından bu yana ayakkabı sektöründeki kalifiye eleman boşluğunu doldurduğunu anlattı.
“Ayakkabıcılar sitesinde çalışanların yüzde 80-90’ı Suriyeli. Zaten biz buraya ilk geldiğimizde buradaki işçilerin çoğu yaşlıydı. Alttan gelen bir kesim olmadığı için sektör bitmeye yakındı. Ama Suriyeliler sayesinde alttan yetişenler de olduğu için tekrardan canlandı. Hangi dükkana girsen illaki Suriyeli bulursun” diyen firma sahibi, Suriyeliler henüz gitmediği halde hâlâ kalifiye çalışan sıkıntısı olduğunu söyledi.
Halepli Türkmenler’in yüzde 95’inin mesleğinin ayakkabıcılık olduğunu da söyleyen firma sahibi, "Burada da zaten tüm imalatlarda çok az sayıda Arap işçi bulabilirsin, geneli Halepli Türkmenler’dir. Halep şehri savaş öncesinde ayakkabı sektöründe bir numaraydı. Eğer bu ustalar Suriye’ye dönerse sektör kalifiye eleman sıkıntısı yüzünden ciddi etkilenecek” dedi.
“13 senedir bana kimse ‘git’ demedi, kötü bir muamele görmedim” ifadesini kullanan Suriyeli patron, “Herkesten Allah razı olsun. Şu anda da sektördeki bütün Türk arkadaşlarım ‘gitme’ diyorlar. Ama eğer devlet bize ‘gidin’ derse mecburen gideceğiz. Bugüne kadar olduğu gibi AK Parti hükümeti başımızda kalırsa zorluk yaşamayacağımızı düşünüyorum. Herkes ‘gitsinler’ derken, bize Erdoğan babalık yaptı. İlk duruşunu hiç bozmadı. Ama hükümet değişirse o zaman bilemiyorum” diye konuştu.