Atomların içindeki değişikliklerin anlık görüntüsünü verebilen ve hastalıkların daha iyi tespit edilmesini sağlayabilecek ultra kısa ışık atımları yaratan bilim insanları Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L'Huillier, 2023 Nobel Fizik Ödülü'nü kazandı.
Ödülü veren İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, üç ismin çalışmalarının insanlığa atom ve moleküllerin içindeki elektronların hareketini keşfetmek için yeni araçlar sağladığını kaydetti. Bu olgunun izlenmesinin uzun zamandır imkansız olduğu kabul ediliyordu.
Elektronlardaki değişimler bir attosaniyenin onda biri kadar bir sürede meydana geliyor. Bu o kadar kısa bir birim ki, bir saniyede evrenin doğuşundan bu yana geçen saniyeler kadar attosaniye mevcut.
Nobel Fizik Ödülü Seçici Kurulu üyesi Eva Olsson, "Attosaniyelik ışık atımları üretme yeteneği, çok küçük, son derece küçük bir zaman ölçeğinin kapısını açtı ve aynı zamanda elektron dünyasının da kapısını açtı" dedi.
Bulguların pek çok farklı alanda potansiyel uygulamaları var. Mesela elektronik alanında, elektronların bir malzeme içinde nasıl davrandığını anlamak ve kontrol etmek önemli.
Akademi, bu çalışmanın ayrıca kan örneklerindeki hastalıkların karakteristik moleküler izlerini tespit etmek için yeni bir laboratuvarda teşhis tekniği gibi alanlarda da umut vadettiğini söyledi.
Ekibi 2000'li yılların başında ilk ultra hızlı atımları üreten Macaristan doğumlu Krausz, attosaniye fiziğini, hızlı deklanşörlü bir kameraya benzetiyor.
Direktörü olduğu Almanya'nın Garching kentindeki Max Planck Kuantum Optik Enstitüsü'nde Reuters haber ajansına konulan Krausz, "Örneğin bir Formula 1 yarış arabasını bitiş çizgisinden geçerken hızlı bir kamerayla fotoğraflamaya çalıştığınız gibi. Keskin enstantaneler çekmek ve hareketi yeniden yapılandırmak için bir kameraya ihtiyacınız var. Bu tam da atom çekirdeğinin dışında doğada gerçekleşen en hızlı hareketler için kullandığımız kavram, yani elektronların hareketi" dedi.
Anne L'Huillier, ödülü kazandığını verdiği dersin ortasında öğrendi. L'Huillier, "Bu gerçekten prestijli bir ödül ve bunu aldığım için çok mutluyum. Bu inanılmaz bir şey" dedi ve öğrencilerine ders anlatmaya devam etti.
Nobel fizik ödülünü kazanan sadece beşinci kadın olan Fransa doğumlu L'Huillier, İsveç'teki Lund Üniversitesi'nde çalışıyor. Yine Fransa doğumlu olan Agostini ise ABD'deki Ohio State Üniversitesi'nde emeritus profesör olarak görev yapıyor.
Ödülü kazanan iki Fransız, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafından sosyal medya üzerinden "Ulusumuz için ne büyük bir gurur!" sözleriyle tebrik edildi.
L'Huillier, 1980'lerde başlayan deneylerde lazer ışığının bir gazdaki atomlarla etkileşiminden kaynaklanan yeni bir etki keşfetti. Agostini ve Krausz daha sonra bunun daha önce mümkün olandan daha kısa ışık atımları oluşturmak için nasıl kullanılabileceğini gösterdi.
Krausz ve Avusturya'daki meslektaşları tek bir atımı seçebilecek bir teknik üzerinde çalışırken, Agostini ve Fransa'daki grubu, vagonlu bir tren gibi bir dizi ardışık ışık atımı üretmeyi ve incelemeyi başardı.
Tüm bu deneyler, attosaniye atımlarının gözlemlenip ölçülebileceğini ve yeni deneylerde kullanılabileceğini gösterdi.
Ödülü kazandığına inanamayan Krausz, "Bunu beklemiyordum. Şaşkınlık içindeyim" dedi.
Akademi’nin ödül haberi için hemen ulaşamadığı Pierre Agostini de Paris'teki evinde verdiği röportajda "Kızım beni aradı ve 'Nobel ödülü aldığın doğru mu' diye sordu. Tabii ki hayır, bu doğru olamaz' dedim" diye anlattı.