72 yaşındaki Tanzanyalı romancı Abdulrazak Gurnah, Nobel Komitesi'ne göre "sömürgeciliğin etkilerini ve mültecilerin kaderini tavizsiz ve müşfik bir derinlikle anlatması nedeniyle" 2021 Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görüldü.
İngiltere'de yaşayan Abdulrazak Gurnah, 2007 yılında Zimbabweli Doris Lessing'den sonra Nobel Edebiyat Ödülü'nü alan ilk Afrikalı yazar. Gurnah aynı zamanda 1986 yılında Nijeryalı yazar Wole Soyinka'dan bu yana Afrika'da Sahra altı ülkelerinden bu ödüle layık görülen ikinci siyah yazar.
Gurnah'ın Booker Edebiyat Ödülü'ne de aday gösterilen ve en bilinen romanlarından biri olan Paradise (Cennet), Birinci Dünya Savaşı sırasında sömürgeciliğin hakim olduğu Doğu Afrika'da geçiyor. Yazarın bir diğer tanınmış eseri Desertion (Firar).
Zanzibar'da büyüyen Gurnah, Cumhurbaşkanı Abeid Karume rejiminin Arap kökenli Tanzanya vatandaşlarına zulmetmeye başladığı 1960'lı yılların ortalarında Afrika'dan mülteci olarak ayrıldı. Gurnah, babasının ölümünden kısa süre önce Zanzibar'a ancak 1984 yılında çıkan izinle dönebildi.
Gurnah'ın Nobel Edebiyat Ödülü'nü alması, göçmenlikle ilgili küresel gerginliklerin tırmandığı, şiddet ve yoksulluk nedeniyle Suriye, Afganistan ve Orta Amerika'dan milyonlarca mültecinin yer değiştirdiği ya da insanların iklim değişikliği nedeniyle memleketlerini terk etmek zorunda kaldığı döneme denk geldi.
Reuters haber ajansının ödülü aldığı için kendisini nasıl hissettiğiyle ilgili soruya "Harika. Bu büyük bir ödül, olağanüstü yazarların olduğu bir liste var. Hala ödülü kazandığımı kavramaya çalışıyorum. Tamamen sürpriz oldu" dedi.
Anadili Swahili olsa da 21 yaşında yazarlığa başlayan Gurnah, eserlerini İngilizce kaleme alıyor. İsveç Akademisi, Kuran'dan, Arap ve Fars şiirinden ilham alan Gurnah'ın eserlerine asıl olarak William Shakespeare'den V. S. Naipaul'a uzanan İngiliz dili geleneğinin damga vurduğunu kaydetti.
"Gelenekleri kasten yıkıyor"
İsveç Akademisi, Gurnah'ın "geleneklerden kasten ayrıldığının ve yerli nüfusları öne çıkarmak için sömürgeci bakış açılarını alt üst ettiğinin" altını çizdi. Yazar, 1 milyon 140 bin dolar tutarındaki para ödülünün de sahibi olacak.
Nobel Edebiyat Ödülü son altı yıldır dört kez eserlerini İngilizce kaleme alan yazarlara verildi. Tek bir dil, ilk kez Nobel Edebiyat Ödülü'ne bu kadar uzun süre egemen oluyor. Ödül, geçen yıl da Amerikalı kadın şair Louise Glück'e verilmişti.
Geçmişte ödülü alan yazarlar Ernest Hemingway, Gabriel Garcia Marquez ve Toni Morrison gibi romancıların yanısıra Pablo Neruda, Joseph Brodsky ve Rabindranath Tagore gibi şairlerle Harold Pinter ve Eugene O'Neill gibi oyun yazarlarından oluşuyordu.
Geçmişte İngiliz devlet adamı Winston Churchill anıları, İngiliz felsefeci ve matematikçi Bertrand Russell denemeleri, Amerikalı şarkıcı Bob Dylan ise şarkı sözleriyle Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık göüren isimler arasında yer aldı.