Sırbistan ve Kosova arasındaki gerilim, yeniden alevlendi. Kosova polisi ile yerel Sırplar arasında şiddetli çatışmalar yaşandı ve her iki taraftan da onlarca kişi yaralandı.
Sırbistan sınır yakınlarında konuşlu birliklerinin savaşa hazırlık seviyesini arttırdı ve Kosova'daki Sırpların tekrar saldırıya uğraması halinde buna seyirci kalmayacağı uyarısında bulundu.
Bu durum, Kosova'da 1998-99 yıllarında yaşanan ve 10 binden fazla kişinin hayatına mal olan çatışmaların yeniden yaşanabileceği korkularını yeniden körükledi.
Kosova ile Sırbistan'ın sorunlarının kaynağı ne?
Kosova'nın bağımsızlık ilan etmesinden 15 yıl sonra Sırbistan sınırındaki kuzey bölgesinde yaşayan 50 bin Sırp, Kosova devlet kurumlarını tanımayı reddediyor. Sırbistan bütçesinden maaş ve yardım almaya devam eden bu nüfus, ne Priştine ne de Belgrad'a vergi ödüyor.
Nüfusunun çoğunluğunu etnik Arnavutlar'ın oluşturduğu Kosova, 17 Şubat 2008'de, baskıcı Sırp yönetime karşı başlatılan gerilla ayaklanmasından yaklaşık 10 yıl sonra bağımsızlığını ilan etmişti. Bağımsız Kosova, 100'den fazla ülke tarafından tanınıyor.
Ancak Sırbistan, Kosova'yı resmi olarak hala kendi topraklarının parçası sayıyor; komşusunun sınırları içinde anlaşmazlıkları körüklediği iddialarını ise reddediyor. Belgrad, Priştine'yi, azınlık Sırplar'ın haklarını çiğnemekle suçluyor.
Etnik Sırplar, Kosova'nın 1 milyon 800 binlik nüfusunun yüzde 5'ini, etnik Arnavutlar ise yüzde 90'ını oluşturuyor. Kosova'nın kuzeyindeki Sırplar, Kosova'yı tanımadıklarını, kullandıkları elektriğin parasını devlete ödemeyerek ve tutuklamalar yapmaya çalışan polise saldırarak gösteriyor.
Kosova'daki Arnavutlar'ın baskıcı Sırp rejime karşı ayaklanmasının üzerinden 20 yıldan uzun süre geçmesine rağmen, kuzeydeki Sırplar, Belgrad'ı başkentleri olarak kabul etmeyi sürdürüyor.
Gerginlikleri körükleyen etkenler neler?
Bölgedeki anlaşmazlıklar, Sırp çoğunluğun yaşadığı Kosova'nın kuzeyinde Nisan'da yapılan ve Sırplar'ın boykot ettiği yerel seçimlerde sadece yüzde 3,5'luk sandığa gitme oranıyla seçimleri kazanan Arnavut belediye başkanlarının göreve gelmesiyle yoğunlaştı.
Kosova'nın kuzeyindeki Sırplar, eski bir Sırp polisin bir protesto eylemi sırasında polis memurlarına saldırdığı iddiasıyla tutuklanması sonrasında 10 Aralık'ta yollara barikatlar kurmuş, polisle çatışmıştı.
Ancak bölgedeki gerginlikler, otomobil plakaları üzerine çıkan anlaşmazlık nedeniyle aylardır tırmanıyordu. Kosova, uzun yıllardır kuzeyde yaşayan Sırplar'ın otomobil plakalarını değiştirerek bağımsızlık öncesi dönemden kalan Sırp plakaların yerine Priştine hükümetinin verdiği plakaları kullanmasını istiyor.
Priştine, 31 Temmuz'da araç plakalarının değiştirilmesi için iki aylık süre tanınacağını açıklamış, bu açıklama çalkantıları tetiklemişti. Ancak AB'nin arabuluculuğu sonucunda Priştine, plaka değişimi için süreyi 2023 sonuna uzatmıştı.
Kuzeydeki belediyelerin etnik Sırp belediye başkanları, yargıçlar ve 600 polis memuru, bölgedeki işlevsizliği ve hukuksuzluğu protesto etmek amacıyla Kasım ayında istifa etmişti.
Sırplar ne istiyor?
Kosova'daki Sırplar, uzun süredir 2013 yılında AB ile imzalanan ve kendi bölgelerinde özerk belediyelerden oluşan bir birliğin kurulmasını öngören anlaşmanın uygulanmasını talep ediyor.
Priştine ise bu talebe, Kosova içinde küçük bir devlet oluşturulması ve ülkenin etnik çizgilerle bölünmesi girişimi olduğu gerekçesiyle karşı çıkıyor.
Sırbistan ve Kosova, 2013 yılında AB himayesinde bağların normalleştirilmesi için başlatılan diyaloğa katılım sağladığından beri bu ve başka meseleler üzerinde çok az ilerleme kaydetti. AB'ye katılmak için bağların normalleştirilmesi hem Sırbistan hem Kosova için şart koşuluyor.
NATO ve AB'nin rolü ne?
NATO, Kosova'da 3 bin 700 asker bulunduruyor. Bölgeye 1999 yılında 50 bin asker konuşlandırmıştı.
NATO, Kosova'nın yeniden çatışma riskiyle karşı karşıya kalması halinde, yetkileri doğrultusunda müdahalede bulunacağını söylüyor. AB'nin 2008 yılında yerel polisi eğitmek, rüşvet ve çeteciliği engellemek amacıyla başlattığı EULEX misyonu Kosova'da 200 özel polis memuru bulunduruyor.
AB'nin son barış planı ne?
Amerika ve AB temsilcileri, Sırbistan ve Kosova'ya 2022 yılı ortasında sunulan ve Belgrad'ın Birleşmiş Milletler dahil uluslararası organizasyonlarda Kosova'nın yer almasına karşı lobi faaliyeti yürütmesini durdurmasını öngören planı onaylamaları için baskı yapıyor.
Kosova'nın plan gereği Sırplar'ın yoğunlukta olduğu bölgelerin belediyelerinden oluşan bir birlik kurulması taahhüdü vermesi gerekiyor. Her iki tarafın da mevcut anlaşmazlıkları çözmek için birbirinin başkentinde temsilci daireleri açması da planın bir parçası.
Sırbistan ve Kosova plan hakkında ne düşünüyor?
Sırbistan Cumhurbaşkanı, planı onaylamaya hazır görünüyor ve Belgrad'daki milliyetçilerin, plan onaylanmadığı takdirde Avrupa'da tecrit edilme riskiyle karşı karşıya olduğu uyarısında bulunuyor.
Kosova Başbakanı ise yerel Sırp özyönetimi için olası şartları tartışan "uluslararası garantiler" gibi adımlar üzerinde daha ileri görüşmeler için "sağlam bir platform" olarak nitelendirdiği planı bazı şerhleri olsa da olumlu bakıyor.
Ancak her iki tarafta da, özellikle de kuzey Kosovalı Sırplar arasında, milliyetçi sertlik yanlıları güçlü olduğu için ufukta bir ilerleme görünmüyor.
Kosova'nın kuzeyindeki Sırplar'ın en büyük korkuları neler?
Kosova'nın kuzeyinde nüfusun çoğunluğunu Sırplar'ın oluşturduğu bölge, Sırbistan'ın bir uzantısı olarak görülüyor. Yerel idare ve kamu görevlileri, öğretmenler, doktorlar ve büyük altyapı projeleri, Belgrad hükümeti tarafından finanse ediliyor.
Sırplar, Kosova'ya tamamen entegre olmaları durumunda Sırbistan'ın ücretsiz halk sağlığı hizmetleri gibi sosyal olanaklarını kaybetmekten ve Kosova'daki özel sağlık sistemini kullanmak zorunda bırakılmaktan korkuyor.
Sırplar ayrıca emeklilik maaşların azalmasından endişe ediyor. Kosova'da aylık emekli maaşları ortalama 100 Euro, Sırbistan'daysa 270 Euro.