ABD, iki hafta önce varılan anlaşma uyarınca İran'ın Birleşmiş Milletler Uluslararası Atom Enerjisi Dairesi (IAEA) denetçilerinin santrifüj parçaları imal edilen bir atölyeyi denetlemesini engellemeye son vermesi gerektiğini bildirdi. Washington, aksi takdirde Tahran’ın birkaç gün içinde IAEA Yönetim Kurulu'nun diplomatik yanıtıyla karşılaşacağı uyarısında bulundu.
TESA Karaj tesisinde bulunan atölye, uranyum zenginleştirmede kullanılan santrifüjlerin parçalarını imal ediyor. Haziran ayında atölyenin bir sabotaja maruz kaldığı anlaşılmış ve IAEA'ya ait kameralardan biri tahrip edilmişti. İran kameraları kaldırmış, tahrip edilen kameranın çektiği görüntülerse kaybolmuştu.
TESA Karaj, İran'ın, IAEA'ya ait gözetim ekipmanlarının bakımını yapmak üzere denetçilere erişim sağlamayı kabul ettiği birkaç tesisten biri. Kameraların bellek kartlarının görüntü verileriyle dolması nedeniyle değiştirilmesi gerekiyordu. 12 Eylül'de varılan ve denetçilerin tesise erişimini sağlamasını amaçlayan anlaşma, İran ve Batılı ülkeler arasında diplomatik bir krizin çıkmasını engellemişti.
ABD'nin IAEA'nın 35 ülkeden oluşan yönetim kuruluna gönderdiği açıklamasında, "İran'ın 12 Eylül'deki ortak açıklamada üzerinde anlaşılan ve IAEA'ya gözetim ekipmanlarının bakımını yapması için ihtiyacı olan erişimi sağlamayı reddetmesi bizi derinden kaygılandırıyor" denildi.
Açıklamada, "İran'a, IAEA'ya daha fazla gecikme olmadan ihtiyacı olan erişimi sağlaması çağrısında bulunuyoruz. Eğer İran bu talebi yerine getirmezse önümüzdeki günlerde uygun yanıtı vermek üzere Yönetim Kurulu'nun diğer üyeleriyle yakın danışma içinde olacağız" ifadelerine yer verildi.
IAEA, Pazar günü üyesi olan ülkelere gönderdiği raporda, 12 Eylül'deki anlaşma gereği İran'ın tesislere erişime izin verdiği, ancak aynı izni santrifüj imal edilen atölye için vermediğini ve denetçilerin Pazar günü atölyeye giremediğini kaydetti. Denetçiler, atölyenin faaliyete geçmek için hazır olup olmadığını incelemeyi, hazır olması durumunda gözetim kameralarını yeniden yerleştirmeyi planlıyordu.
İran'ın IAEA temsilcisi Kazım Garibabadi, Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, IAEA'yla varılan anlaşma öncesinde İran'ın Karaj'daki gözetim ekipmanlarının, devam etmekte olan soruşturmalar nedeniyle "bakıma dahil olmadığını" belirttiğini, Pazar günkü raporunsa "ortak açıklamanın üzerinde anlaşılan şartların dışına çıktığını" kaydetti.
"Daha fazla gecikme olmadan denetçilere izin verilmeli"
Avrupa Birliği, IAEA Yönetim Kurulu'na, İran'ın denetçilerin atölyeye girişini engellemesinin "kaygı verici bir gelişme olduğunu, 12 Eylül 2021'de varılan ortak açıklamayla uyuşmadığını" bildirdi.
AB, "daha fazla gecikme olmadan" İran'a gereken izinleri vermesi çağrısı yaptı.
IAEA Yönetim Kurulu'ndan İran'ı eleştiren bir karar çıkması, 2015'te varılan nükleer anlaşmanın şartlarına yeniden uyum sağlamaları için Tahran ve Washington arasında dolaylı olarak yürütülen görüşmelerin tekrar başlaması umutlarını söndürebilir.
İran, bu tür karar bildirilerine genelde tepki gösteriyor. Ülkenin sertlik yanlısı yeni Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, İran'ın müzakere masasına geri dönmeye hazır olduğunu, ancak bunu Batı'nın "baskısı" altında yapmayacağını söyledi. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ise geçen Cuma günü, İran'ın görüşmelere "çok yakında" geri döneceğini kaydetti.