Avrupa Birliği, Çarşamba günü yapay zeka yasasına son onayı vererek bu alanda dünyada bir ilk olan yasanın bu yıl içinde yürürlüğe girmesinin önünü açtı.
Avrupa Parlamentosu'ndaki milletvekilleri, ilk önerilmesinden beş yıl sonra Yapay Zeka Yasası'nı onayladı. Yeni yasanın, hızla gelişen teknolojinin nasıl düzenleneceği konusunda kafa yoran diğer hükümetler için küresel bir rehber olması bekleniyor.
Yasa tasarısına ilişkin Parlamento müzakerelerinin eş lideri olan Romanyalı milletvekili Dragos Tudorache, "Yapay Zeka Yasası, yapay zekanın geleceğini insan merkezli, insanların teknolojiyi kontrol ettiği ve teknolojinin yeni keşiflerden, ekonomik büyümeden, toplumsal ilerlemeden yararlanmamıza ve insan potansiyelini ortaya çıkarmamıza yardımcı olduğu bir yola doğru yönlendirdi" dedi.
Büyük teknoloji şirketleri genellikle yapay zekanın düzenlenmesi ihtiyacını desteklerken, herhangi bir kuralın kendi lehlerine çalışmasını sağlamak için lobi faaliyetleri yürüttüler. ChatGPT'yi geliştiren OpenAI CEO'su Sam Altman, geçen yıl Yapay Zeka Yasası'na uyum sağlayamaması halinde Avrupa'dan çekilebileceğini öne sürdüğünde dikkatleri üzerine çekmiş, ancak daha sonra geri adım atarak ayrılma planları olmadığını söylemişti.
Peki Avrupa Birliği'nin hazırladığı ve bu alanda dünyanın ilki olan Yapay Zeka Yasası neleri kapsıyor?
Yasa uyarınca bir yapay zeka uygulaması ne kadar riskliyse, o kadar fazla incelemeye tabi tutulacak. GPT4 ve Gemini gibi en büyük ve en güçlü modeller ilave incelemeye alınacak
Yapay Zeka Yasası nasıl işleyecek?
Birçok AB düzenlemesi gibi, Yapay Zeka Yasası da başlangıçta yapay zeka kullanan ürün veya hizmetlere "risk temelli bir yaklaşım" benimseyerek tüketici güvenliği mevzuatı şeklinde hareket etmeyi amaçlıyordu.
Yasa uyarınca bir yapay zeka uygulaması ne kadar riskliyse, o kadar fazla incelemeye tabi tutulacak. İçerik öneri sistemleri veya spam filtreleri gibi düşük riskli sistemler, yalnızca yapay zeka tarafından desteklendiklerini açıklamak gibi hafif kurallarla karşı karşıya kalacak. AB, çoğu yapay zeka sisteminin bu kategoriye girmesini bekliyor.
Tıbbi cihazlar veya su veya elektrik şebekeleri gibi kritik altyapılara yönelik yüksek riskli yapay zeka kullanımları, yüksek kaliteli veri kullanmak ve kullanıcılara net bilgi sağlamak gibi daha sıkı gerekliliklerle karşı karşıya kalacak.
İnsanların nasıl davranacağını düzenleyen sosyal puanlama sistemleri, kolluk kuvvetleri için öngörülü polislik, okul ve işyerlerindeki duygu tanıma sistemleri gibi bazı yapay zeka kullanımları, kabul edilemez bir risk oluşturdukları düşünüldüğü için yasaklanıyor.
Yasaklanan diğer kullanımlar arasında adam kaçırma veya terörizm gibi ciddi suçlar dışında, polisin yapay zeka destekli uzaktan "biyometrik tanımlama" sistemleri kullanarak halka açık yerlerde yüzleri taraması da yer alıyor.
Üretken yapay zeka için ne öngörülüyor?
Yasanın ilk taslakları, özgeçmişlerin ve iş başvurularının taranması gibi dar ve sınırlı görevleri yerine getiren yapay zeka sistemlerine odaklanıyordu. OpenAI'nin ChatGPT'si ile örneklenen genel amaçlı yapay zeka modellerinin şaşırtıcı yükselişi, AB'yi bu ilerlemelere ayak uydurmak için çabalamaya sevk etti.
Yasa taslağını hazırlayanlar, benzersiz ve görünüşte gerçekçi yanıtlar, görüntüler ve daha fazlasını üretebilen yapay zeka sohbet robotu sistemlerinin temelini oluşturan üretken yapay zeka modelleri için hükümler ekledi.
Yasa kapsamında Avrupalı startup'lardan OpenAI ve Google'a kadar genel amaçlı yapay zeka modellerinin geliştiricileri, sistemleri eğitmek için kullanılan metin, resim, video ve internetteki diğer verilerin ayrıntılı bir özetini sağlamak ve AB telif hakkı yasasına uymak zorunda kalacak.
Mevcut kişilerin, yerlerin ya da olayların yapay zeka tarafından üretilen deepfake resimleri, videoları ya da sesleri yapay olarak manipüle edilmiş olarak etiketlenecek.
OpenAI'nin en gelişmiş sistemi olan GPT4 ve Google'ın Gemini'ını da içeren "sisteme yönelik risk" oluşturan en büyük ve en güçlü yapay zeka modelleriyse ilave incelemeye tabi olacak.
AB, bu güçlü yapay zeka sistemlerinin "ciddi kazalara neden olabileceğinden veya geniş kapsamlı siber saldırılar için kötüye kullanılabileceğinden" endişe duyuyor. Ayrıca, üretken yapay zekanın birçok uygulamada "zararlı önyargıları" yayarak insanları etkilemesinden korkuluyor.
Bu sistemleri sağlayan şirketler; riskleri değerlendirmek ve azaltmak; birinin ölümüne ya da sağlığa veya mülke ciddi zarar veren arızalar gibi önemli olayları bildirmek; siber güvenlik önlemlerini uygulamaya koymak ve modellerinin ne kadar enerji kullandığını açıklamak zorunda olacak.
Avrupa'nın yapay zeka kuralları dünyanın geri kalanını etkiliyor mu?
Brüksel ilk olarak 2019'da yapay zeka düzenlemeleri önererek, gelişmekte olan endüstrilerin denetimini arttırmada küresel rol üstlenmişti. Diğer hükümetler de buna ayak uydurmak için çabalıyor.
ABD'de Başkan Joe Biden, Ekim ayında yapay zeka konusunda kapsamlı bir başkanlık kararnamesi imzalamıştı. Bu kararnamenin mevzuat ve küresel anlaşmalarla desteklenmesi bekleniyor. Bu arada, ABD'de en az yedi eyalet, kendi yapay zeka mevzuatları üzerinde çalışıyor.
Öte yandan Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, Küresel Yapay Zeka Yönetişim Girişimi önerisi getirdi. Yetkililer, Çin'deki insanlar için üretilen metin, resim, ses, video ve diğer içeriklere ilişkin üretken yapay zekayı yönetmek amacıyla "geçici önlemler" yayınladı.
Brezilya'dan Japonya'ya diğer ülkelerin yanı sıra Birleşmiş Milletler ve G7 Grubu gibi küresel gruplar da yapay zeka alanında önlemler almak üzere harekete geçti.
Bir sonraki adım ne olacak?
Yapay Zeka Yasası'nın, AB üye ülkelerinin onayı da dahil birkaç nihai formalitenin ardından Mayıs veya Haziran ayında resmen yasalaşması bekleniyor. Hükümler, aşamalı olarak yürürlüğe girmeye başlayacak. Ülkelerin yeni kuralları yasalarına entegre etmesinden altı ay sonra yasaklanmış yapay zeka sistemlerinin kullanımını durdurması gerekecek.
Sohbet robotları gibi genel amaçlı yapay zeka sistemleri için kurallar, yasanın yürürlüğe girmesinden bir yıl sonra uygulanmaya başlayacak. 2026 yılının ortalarına kadar, yüksek riskli sistemler için gereklilikler de dahil tüm düzenlemeler yürürlükte olacak.
Uygulama sözkonusu olduğunda, her AB ülkesi, vatandaşların kuralların ihlalinin mağduru olduklarını düşündükleri takdirde şikayette bulunabilecekleri kendi yapay zeka izleme birimlerini kuracak. Bu arada Brüksel, genel amaçlı yapay zeka sistemleri için yasayı uygulamak ve denetlemekle görevli bir Yapay Zeka Dairesi oluşturacak.
Yapay Zeka Yasası'nın ihlali 35 milyon Euro'ya (38 milyon dolar) ya da bir şirketin küresel gelirinin yüzde 7'sine kadar para cezasına çarptırılabilir.