Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Anayasa Mahkemesi kararına rağmen halen tutukluluğu devam eden Türkiye İşçi Partisi milletvekili Can Atalay’ın durumuna ilişkin Türk hükümetinden savunma istedi.
VOA Türkçe’nin AİHM’den edindiği bilgilere göre, Can Atalay’ın başvurusu üzerine, “Seçilmesi sonrasında milletvekilinin serbest bırakılmaması, yargılamasının yenilenmemesi, ayrıca milletvekilliğinin düşürülmesine” ilişkin mahkeme sorular yönelterek, Türk hükümetini savunmasını sunmaya davet etti.
Beş ayrı soruda özetlenen duyuruda AİHM, özellikle Anayasa Mahkemesi kararlarına rağmen Atalay’ın tutukluluk halinin devam etmesinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 5/1’inci maddesine aykırı olmasına yoğunlaşıyor.
İlgili Haberler TBMM'nin Can Atalay oturumunda kavga: Alpay Özalan, Ahmet Şık’a vurdu; iki milletvekili yaralandıYüksek Mahkeme, Ankara’ya “Anayasa Mahkemesi’nin, milletvekili seçilmesinin ardından devam eden tutukluluğu nedeniyle ihlal tespitini dikkate alarak, başvuran AİHS’in 5/1 maddesini ihlal edecek şekilde özgürlüğünden mahrum bırakılmış mıdır? Özellikle, Anayasa Mahkemesi’nin 25 Ekim ve 21 Aralık 2023 tarihli, başvuranın cezaevinden tahliyesine ve aleyhindeki ceza yargılamasının yeniden başlatılmasına ve askıya alınmasına hükmeden kararları göz önünde bulundurulduğunda, başvuranın özgürlüğünden mahrum bırakılmaya devam edilmesi, 5/1 maddesinin amaçları doğrultusunda “hukuka uygun ve kanunla öngörülen usule uygun mudur?” sorusunu yöneltti.
Atalay’ın AİHS’in 5/4 maddesinin gerektirdiği şekilde, “tutukluluğunun yasallığına itiraz edebileceği etkili bir prosedüre sahip olup olmadığını” da soran AİHM metinde, “Anayasa Mahkemesi’nin başvuranın devam eden tutukluluğunun yasal olmadığı tespitine rağmen Yargıtay’ın başvuranı tahliye etmeyi reddetmesi nedeniyle bu hüküm ihlal edilmiş midir?” sorusuna da yer verdi.
AİHM’in Ankara’ya gönderdiği metinde yer alan diğer 3 soru da şu şekilde sıralandı:
- “Başvuranın (Can Atalay) AİHS’in 5. maddesi ve ek 1 sayılı protokolün 3. maddesine karşılık gelen haklarının ihlal edildiğini tespit eden Anayasa Mahkemesi'nin kararlarının uygulanmamasıyla ilgili yargılamalara, sözleşmenin 6. maddesi uygulanabilir mi? Anayasa Mahkemesi'nin sözkonusu kararlarının uygulanmaması nedeniyle, başvuranın AİHS’in 6. maddesinin 1. fıkrası uyarınca mahkemeye erişim hakkı ihlal edilmiş midir?
- Başvuranın, özgür seçimlerde seçildikten sonra milletvekili olarak görev yapma hakkı, AİHS’in 1 sayılı protokolünün 3. maddesi uyarınca ihlal edilmiş midir? (bkz. Selahattin Demirtaş v. Türkiye no. 2, 22 Aralık 2020) Seçilmesinin ardından tutukluluğunun devam etmesi ve sonunda milletvekili statüsünün kaybedilmesi nedeniyle, sözleşme ihlal edilmiş midir?
- Başvuran, AİHS’in 18. maddesi uyarınca şikayetiyle ilgili olarak iç hukuk yollarını tüketmiş midir? Eğer öyleyse, devletin bu davada uyguladığı kısıtlamalar, 1 sayılı protokolün 5 ve 6. maddeleri ile 3. maddesinde öngörülen amaçlar dışında, 18. maddeye aykırı bir amaçla mı uygulanmıştır ? (Yukarıda anılan Selahattin Demirtaş, 421-22, diğer referanslarla birlikte.)”
Demirtaş kararı ve “18. Madde” vurgusu
AİHM, daha önce, “tutukluluğun arkasında siyasi gizli amaçlar olduğuna” ilişkin AİHS’in 18’inci maddesinin ihlaline ilişkin kararları, Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala davalarında almıştı.
Mahkemenin, Atalay davası için hazırladığı soru metninde de Demirtaş davasına gönderme yapması ve “18’inci maddeye” vurgu yapması dikkat çekti
Can Atalay’ın 14 Mayıs 2023 genel seçimlerinde milletvekili seçilmesinin ardından tutukluluğu devam etmiş, Anayasa Mahkemesi'nin lehine verdiği kararlara rağmen Yargıtay TİP milletvekilinin serbest bırakılmasını reddetmişti.
Bu kararlarda, Anayasa Mahkemesi, Atalay’ın “Anayasa uyarınca özgürlük ve güvenlik hakkının ve seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının ihlal edildiğine” karar vermişti.
Atalay da bu karar üzerine, AİHS’in 5, 6, 7, 10, 11 ve 18’inci maddelerinin ve AİHS’e ek 1 sayılı protokolün 3. maddesinin ihlal edildiği gerekçesiyle AİHM’e başvurmuştu.