Dünya genelinde tüketiciler, günlük alışverişlerinde daha yüksek fiyatlarla karşılaşıyor. Bunun nedeni, tedarik zincirlerindeki sıkıntılar nedeniyle tüketici ürünlerinin market raflarında yer almasının zorlaşması. Enerji fiyatlarıysa uzun yıllardır görülmediği kadar artıyor.
Bu durum, dünya çapında tüketicilerin gıda, giyim, gündelik ev gereçleri ve otomobil, elektrikli ev eşyaları ve konut gibi büyük kalemleri satın almak için daha fazla harcama yapması anlamına geliyor. Fiyatlardaki artış en çok düşük gelirli aileler tarafından hissediliyor. Bu aileler, kısıtlı gelirleriyle daha az sayıda acil ihtiyaçlarını karşılayabiliyor.
Çok sayıda ekonomistin aklındaki soruysa şu: Yükselen fiyatlar, ABD'de üst düzey yetkililerin aylardır söylediği gibi "geçici" mi yoksa ABD de artık dünyadaki diğer büyük ekonomilerin yıllardır gördüğü düzenli fiyat artışı sürecine mi giriyor?
ABD Merkez Bankası (FED) Başkanı Jerome Powell, geçen hafta ABD Kongresi'nde verdiği ifadede, pandemi döneminde uygulanan kapanma önlemlerinin kaldırılması sonucu küresel tedarik zincirinde yaşanan "can sıkıcı" sorunların, yüksek enflasyon sürecinin kendisinin ve diğer Merkez Bankası yetkililerinin ilk tahminlerinden daha uzun sürmesine yol açtığını söyledi.
Powell, "Enflasyondaki mevcut yükselme, tedarikin çok yüksek talebi karşılamakta zorlanmasının bir sonucu. Bunların hepsi, ekonominin yeniden açılmasıyla ilgili. Bu sürecin bir başı, ortası ve sonu olacak. Sorunların çözüldüğünü görüyoruz. Aradaki süreçte etkilerin ne boyutta olacağını ya da ne kadar süreceğini tahmin etmek çok zor" dedi.
Enflasyon kaygıları
Ancak bazı ekonomistler, FED'in gıdadan otomobile her türlü ürünün artmasına neden olan dinamikleri küçümsediğinden endişe ediyor.
Washington'daki düşünce kuruluşu American Enterprise Institute uzmanı Desmond Lachman, "Enflasyonun geçici olmadığına ilişkin birçok sebep var. Enflasyon daha uzun süre yüksek seyretmeye devam edecek" dedi.
Salı günü petrolün küresel fiyat ölçütü olarak kabul edilen Brent ham petrol fiyatı varil başına 82,56 dolara yükseldi. Böylelikle Brent ham petrolün fiyatı, son üç yılın en yüksek seviyesine tırmandı. Dünya genelinde gıda, yakıt ve tüketici ürünlerinin fiyatları artmaya devam ediyor.
Avrupa ve Asya'da doğalgazın fiyatı bu yıl üç kat arttı. Bu durum, Avrupa'nın büyük çoğunluğunda ekonominin yavaşlamasına, Çin'deyse enerji kesintilerine yol açtı. Genellikle yüksek yakıt arzına sahip olan ABD'de kış aylarında yakıt sıkıntısı baş gösterebileceği kaygıları, fiyatları körüklüyor.
Büyük resim
ABD'de aşırı hareketliliği en aza indirgemek amacıyla gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan enflasyon endeksi, yaz aylarından bu yana yıllık yüzde 3,6'nın üzerinde seyretmeye devam ediyor. Bu, son yıllarda yüzde 2 olarak kayda geçen enflasyon oranından çok daha yüksek. Enflasyon endekslerinin ana kalemlerinden biri olan barınma maliyeti ve konut fiyatları da hızla yükselmeye devam ediyor.
Öte yandan FED, borçlanma maliyetini düşük tutan politikalarını sürdürüyor. Birçok ekonomiste göre bu politika, daha fazla enflasyon baskısı yaratıyor.
American Enterprise Institute uzmanı Lachman, "Tüm resmi birarada değerlendirdiğinizde FED'in ayağını gazdan çekmediğini, hükümetin de savaşta olmadığımız bir dönemde rekor düzeyde harcama yapmaya giriştiğini görüyoruz. Tüm bunlara bakınca bana enflasyon yakın zamanda düşecekmiş gibi gelmiyor" şeklinde konuştu.
Merkez Bankası aygıtları
Ancak tüm ekonomistler, Lachman kadar kaygılı değil.
Johns Hopkins Üniversitesi'nden ekonomi profesörü Jonathan Wright, Amerika'nın Sesi'ne (VOA), "Enflasyon, geçici olmaktan çok kalıcı gibi görünüyor. Birkaç ay önce sormuş olsaydınız yüksek enflasyonun birkaç sektörle kısıtlı olduğunu daha rahatlıkla söyleyebilirdim. Şimdiyse enflasyon daha geniş çaplı hale geldi. Nakliye maliyetlerinin artmasının bunda rolü büyük" dedi.
Ancak Profesör Wright, tedarik zincirindeki sıkıntıların sonunda çözülmesiyle enflasyon sorununun da büyük ölçüde giderileceği konusunda FED Başkanı Jerome Powell'la aynı görüşü paylaşıyor. California eyaleti açıklarında limanlara yanaşmayı bekleyen yük gemilerini ve Orta Batı eyaletlerindeki demiryolu istasyonlarında yük trenlerinden indirilmeyi bekleyen konteynerleri buna örnek gösteren uzman, enflasyonun uzun süreli olmasını beklemiyor.
Yüksek enflasyon sürecinin uzamayacağını öngören Wright'a göre bunun nedeni, FED gibi merkez bankalarının enflasyondaki ani yükselişlere nasıl ve ne zaman yanıt vereceğini, 1970'li yılların sonundaki büyük enflasyon krizi gibi dönemlere kıyasla daha iyi bilmeleri.
"FED sorunun farkında" diyen Wright, "Eğer enflasyon önümüzdeki yıl hedefin üzerinde çıkarsa FED, yıl sonuna doğru para politikasını hızla sıkılaştıracak" şeklinde konuştu.
Enflasyon beklentileri
Tedarik zincirindeki baskıların enflasyon üzerindeki etkileriyle ilgili bir soru, yükselen fiyatların, bu yükselişi tetikleyen ekonomik gerçekliklerden bağımsız olarak, kendi kendini körükleyen bir olguya dönüşüp dönüşmeyeceğiyle ilgili.
Bu durum, tüketicilerin toplu olarak fiyatların yüksek oranda artmaya devam edeceğine inanmasıyla ortaya çıkabilir. Böylelikle tüketiciler, daha önce erteledikleri bazı harcamaları şimdi yapmaya başlayabilir. Piyasada daha fazla harcama yapılması, tüketicilerin kaçınmaya çalıştığı yüksek fiyatları daha da sıçratabilir.
Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü Başkanı Adam Posen ve Harvard Üniversitesi'nden ekonomi profesörü Karen Dynan, enflasyon beklentileri konusunda VOA'in sorularını yanıtladı.
"ABD'de ve başka bazı zengin ülkelerde enflasyon oranının yıllar boyunca yüzde 2 seviyesinde seyrettiğini gördük. Son on yılda bu oranı bu kadar yüksek tutmak zorlaştı. Bu nedenle birkaç ayın deneyiminin bunu alt üst edip etmeyeceğini bilmiyorum" diyen Profesör Dynan, kısa süreli yüksek enflasyon döneminin kamuoyu beklentilerini çok da değiştirmeyeceğini kaydetti.
Adam Posen ise tüketici beklentilerinin etkisinin "abartıldığına" inandığını, FED'in sergileyeceği agresif enflasyon karşıtı tavrın, geniş kapsamlı uluslararası fiyat rekabetiyle birleştiğinde, enflasyon baskısını kontrol altında tutmaya yardım edeceğini söyledi.
