Çin’in Uygur Türklerine yönelik politikası Washington’da Ortadoğu Enstitüsü’nde tartışıldı. Panele katılan konuşmacılardan Amerika Uygur Derneği Başkanı İlşat Hasan Pekin’in Uygur politikasına yönelik tepkilerde Müslüman ülkelere Türkiye’nin liderlik ettiğini söyledi.
Çin’in Şincan Uygur Özerk Bölgesi’nde Uygurlara yönelik Pekin’in tanımıyla kurduğu “eğitim kampları” bir süredir uluslararası kamuoyunun gündeminde..
Pekin tarafından eğitim kampları olarak nitelenen yapı, çıkanların anlattıklarına göre aslında bir cezaevi.
Yüzbinlerce kişiye kendi istekleri dışında eğitim kampı denilen yerlerde Çin resmi ideolojisinin öğretilerinin empoze edildiği belirtiliyor.
Bu konu ve Şincan krizinin Orta Asya’ya etkileri Washington’da Ortadoğu Enstitüsü’nde düzenlenen panelde tartışıldı.
Panelde söz konusu kamplarda sadece Uygurlar’ın değil, Kazak, Özbek, Kırgız,Tatar gibi çeşitli milletlerden insanların da bulunduğu vurgulandı.
Orta Asya’da bu konunun çeşitli boyutları olduğu belirten George Washington Üniversitesi’nden Sean Roberts öncelikli olarak Pan Türkizm’in bölgede bazı çevrelerce ileri sürüldüğü gibi bir etkisi olmadığını kaydetti.
Roberts, “İkinci boyut din boyutu. Şimdi değil ama bunun gelecekte daha güçlü etkisi olabilir. Orta Asya son yıllarda daha fazla dine kaydı. Uygurlara, Kazaklara, Kırgızlara ne olduğunun ayrıntılarını anlamaya başladıkça olanların sadece kimlik nedeniyle değil, İslam dini nedeniyle de olduğunu anlayacaklar. En güçlü etki milliyetçilik boyutu. Kamplardan çıkıp ülkelerine dönebilen Kazaklar Çin’de neler olduğunu anlatabiliyor. Bu kamplarda Kırgızlar, Özbekler de var ve bu durum Orta Asya ülkelerinde daha fazla ilgiyi tetikleyebilir. Son olarak Orta Asya ülkelerinde insanlar Çin’e önemli bir güç olarak bakıyorlardı ama Uygurlara yönelik tavırlarının bu olduğunu görünce gelecekte ne olacağı konusunda endişeleneceklerdir” dedi.
Uygur Amerikan Derneği Başkanı İlşat Hasan da kendisinin de Uygurlara yönelik baskının kurbanı olduğunu kaydetti ve Çin’in Uygur politikasında 2009’da önemli değişiklik olduğunu vurguladı.
Hasan,“Önce kimliğimizi ve kültürümüzü yok etmeye çalıştılar. Çin hükümeti bizi 2 kategoriye ayırıyor. Dönüştürülebilenler ve dönüştürülemeyenler. Birinci kategoridekilerin Çinli olması için her şey yapılıyor. İkinci kategoridekiler dönüştürülemeyenler ise son çözüm olarak yok ediliyorlar, onun gibi bir şey. Eğitim kampları ya da her ne derseniz biz bunun toplama kampı olduğunu biliyoruz. Dışişleri Bakanlığı’na göre 800 bin ile 2 milyon arasında Uygur, Kazak hepsi bu toplama kamplarında. Uygur bakış açısından Türk azınlık kültürel temizlikle karşı karşıya. Bu Orta Asya’yı da korkutacak. Kazakistan bu Çin mezaliminin yayılması konusunda yeni cephe oluyor. Kazakistan-Kırgızistan aslın cephe oldular” ifadelerini kullandı.
Asya Özgür Radyosu’nun Uygur Servisi Direktörü Alim Seytoff da yaşananların 1949’da bu yana devam ettiğini vurguladı. Bölgede entellektüellerin, sanatçıların da tutuklandığını belirten Seytoff Pekin’in başka ülkelere gidebilen Uygurların bile peşini bırakmadığını belirtti.
Seytoff,“Çin’in uzun kolları onlara bir başka ülkede de ulaşıyor. Mısır, ülkedeki 5-10 bin Uygurlu öğrenciyi dönmeye zorladı. Buna ek olarak bir kere döndüler mi Çin’e iner inmez yok oluyorlar. Mısır’dan dönen Uygurların akıbeti bilinmiyor. Türkiye’den dönen bazı Uygurlar tutuklandı ve ortadan kayboldular. Malezya’dan Amerika’dan dönenler ortadan kayboldular. Bu kamplarda sadece niteledikleri gibi aşırıcılar bulunmuyor üst düzey entelektüellerin, sanatçıların, şarkıcıların, yazarların, tarihçilerin ve sporcuların bile bu kamplarda tutulduğunu belirledik. Buna ek olarak sanırım ilk defa halkı Türk ve Müslüman olan Kazak, Kırgız ve Özbekleri de hedef alıyorlar. Ne kadar Özbek, Kırgız, Tatar, Tacik, Kazağın tutuklandığını ise bilmiyoruz” dedi.
Peki ya uluslararası tepkiler? İlşat Hasan tepkiler konusunda Müslüman ülkelere Türkiye’nin liderlik ettiğini vurguladı.
Hasan,“Müslüman dünyasında Türkiye liderlik eden ülke, Uygurlarla duruyorlar. Cesurlar ve özellikle geçen yıl İslam İşbirliği Teşkilatı Çin’i protesto etti. Türkiye’nin liderliğinin ardından Malezya ve Endonezya’dan da tepki geldi. Tabi ki Türkiye’nin Uygurlarla uzun bir tarihi var. Bazı İslam ülkeleri hükümetleri konuşmasa bile insanlar konuşuyor” dedi.
Amerikan Dış Politika Konseyi’nden James Clad’a göre Çin’e yeteri kadar eleştiri yöneltilmiyor.
Clad, “Kamuoyu önünde çok az eleştiri var. Eğer kamuoyuna çok kötü şeyler yansımazsa insanlar düşüncelerini değiştirmeyecektir. Gerçek problem Uygurlara baskı konusunda kimsenin net bir düşüncesi yok” ifadelerini kullandı.
Sean Roberts ise ülkelerin bu konuyu öne çıkarmak istemediği düşüncesinde.
Roberts, “Hiçbir devlet ya da hükümet bunu öne çıkarmak istemiyor. Çin’e ekonomik açıdan çok bağlanmış durumdalar. Ama toplumları tarafından zorlanırlarsa bu konuya değinmek zorunda kalabilirler” dedi.
Kazakistan’da iktidar değişikliğine dikkat çeken Roberts bu ülkenin tepkisinin ne olacağına bakılması gerektiğini de belirtti.
Panelde son sözü alan İlşat Hasan, burda ve başka yerdeki konuşmaları nedeniyle Çin’e gidemediğini, bazı aile bireylerini kaybettiğini, bazılarından haber alamadığını belirtti ve Amerika’nın artık bu konuda harekete geçmesi gerektiğini de vurguladı.
