On yıllar boyunca birçok diplomatik fırtına atlatan İsrail-Türkiye ticari ilişkileri, yılda milyarlarca dolarlık hacme ulaşarak devam etti. Ancak İsrailliler, Türkiye ile olan ticaretin, Gazze'deki savaş nedeniyle yaşanan son sürtüşmeden sonra ayakta kalamayacağından endişe ediyor.
Türkiye bu ay savaş sona erene ve yardımlar Gazze'ye engelsiz bir şekilde ulaşana kadar İsrail ile tüm ikili ticareti durdurdu. İsrail, Türkiye'nin bu hareketinin Dünya Ticaret Örgütü kurallarını ihlal ettiğini kaydetti.
Ekonomistler Türkiye’nin İsrail’le ikili ticari ilişkileri kesme kararının kısa vadede sıkıntılara yol açabileceğini ancak İsrail'in 500 milyar dolarlık ekonomisine zarar verme ihtimalinin düşük olduğunu söylüyor. İsrailli ithalatçılarsa Türkiye'nin kararı karşısında çimentodan gıda ve otomobile kadar birçok temel ürün için alternatif kaynaklar bulmaya çalışıyor.
İsrail Maliye Bakanlığı baş ekonomisti Shmuel Abramzon, "Türkiye, İsrail'in önemli bir ticaret ortağıdır, ancak biz ticaret açısından sadece Türkiye'ye bağlı değiliz, hatta hiç değiliz" dedi.
İsrail'in 2024 ekonomik büyümesinin mevcut yüzde 1,6'lık tahminini aşacağına inandığını da belirten Abramzon, "Bazı alternatifler daha yüksek maliyetler getirse de Türkiye'nin eylemlerinin İsrail ekonomisinde önemli veya kalıcı bir kesinti yaratmasını beklemiyoruz" dedi.
İsrail hükümetinin verilerine göre ikili ticaret, 2023 yılında yaklaşık yüzde 23'lük düşüşle 6,2 milyar dolara geriledi. İsrail'in yaptığı ithalat bu rakamın yaklaşık dörtte üçünü oluşturdu.
Ankara'nın hamlesinin ardından Reuters'a konuşan bazı Türk ihracat şirketleri, İsrail'e üçüncü ülkeler üzerinden mal göndermenin yollarını aradıklarını söyledi. Ancak hem Türkiye hem de İsrail'deki ihracatçı ve ithalatçılar bunun başarılı olacağına dair bir işaret olmadığını belirtti.
Ticaret yetkililerine göre Yunanistan, İtalya ve diğer ülkeler, Türkiye'nin bıraktığı boşluğu doldurmaya istekli ve bu ülkelerle anlaşma sağlanması konusunda ilerleme kaydedildi. Ancak yetkililere göre asıl sorun; çoğunlukla yakıt, kimyasallar ve yarı iletkenlerden oluşan 1,5 milyar dolarlık İsrail ihracatı için alternatif varış noktaları bulmak.
Ekonomi Bakanlığı Dış Ticaret İdaresi Başkanı Roey Fisher, "Ekonominin bir gün 'sizinle ticaret yapmak istiyoruz', başka bir gün 'sizinle ticaret yapmak istemiyoruz' diyen bir ülkeye bel bağlamaması gerektiğini düşünüyorum" dedi.
Ticaretin güvenilir ve sürdürülebilir olması gerektiğini vurgulayan Fisher, "Bu nedenle amacımız uzun vadede güvenilir kaynaklar bulmak" şeklinde konuştu.
Soğuk ilişkiler
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İsrail'in Filistinli militan grup Hamas'a karşı Gazze'de yürüttüğü askeri harekâtı sert bir dille eleştiriyor.
Savaş 7 Ekim'de Hamas militanlarının İsrail'e saldırması ve İsrail rakamlarına göre yaklaşık 1200 kişiyi öldürüp 250'den fazla kişiyi rehin almasıyla başlamıştı. Gazze'deki sağlık bakanlığı yetkilileri, İsrail saldırılarında yaklaşık 36 bin Filistinli’nin öldüğünü kaydediyor.
Savaşın patlak vermesinden kısa bir süre önce Cumhurbaşkanı Erdoğan ve İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, Filistin meselesi nedeniyle uzun süredir gergin olan ilişkilerde yavaş ilerieyen iyileşme süreci sırasında yüz yüze görüşmüşlerdi. Ancak daha sonra iki liderin birbirlerinin ülkelerini ziyaret etme planları rafa kaldırıldı.
Türkiye Kasım ayında İsrail büyükelçisini istişareler için geri çağırmış ve iki ülke arasındaki uçuşlar askıya alınmıştı. Hamas'ı bir "kurtuluş hareketi" olarak nitelendiren Erdoğan geçen ay Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye'yi İstanbul'da ağırlamıştı.
İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich, ticaret yasağına misilleme olarak, en azından Erdoğan istifa edip yerine "aklı başında ve İsrail düşmanı olmayan bir lider" gelene kadar Türkiye ile serbest ticaret anlaşmasını iptal edeceğini, bu planın onay için kabineye sunulacağını söyledi.
Türkiye, Gazze savaşı nedeniyle ticareti askıya alan İsrail'in ilk ve şu ana kadar tek büyük ticari ortağı. Türkiye, İsrail'in en büyük beşinci ticaret ortağı olmasına rağmen toplam ithalatının yüzde 5'inden azını İsrail’den gerçekleştiriyor.
'Türkiye’den ithalatın kesilmesi bir felaket değil, bir sorun'
Ancak İsrail İnşaatçılar Birliği Genel Müdür Yardımcısı Shay Pauzner, İsrail'in ithal ettiği çimentonun yaklaşık yüzde 40'ının Türkiye’den geldiğini söyledi.
Pauzner, inşaat sektörünün Avrupalı tedarikçilere yönelmiş olmalarına rağmen Avrupa’dan yapılacak ithalatın, ucuz sanayi ürünleriyle bilinen "Türkiye'den çok daha pahalı olacağını" söyledi ve "Bu bir felaket değil, bir sorun" diye ekledi.
Bu arada, İsrail'in iki ana otomobil ithalatçısı, ticaret yasağı nedeniyle bazı Toyota ve Hyundai marka otomobil modellerinin Türk limanlarında kaldığını söyledi.
İsrail'in Toyota ithalatçısı Union Motors, yasağın Corolla ve C-HR modellerinin teslimatını etkilediğini ve çözüm arayışında olduklarını kaydetti.
Türkiye'den Hyundai otomobilleri ithal eden Colmobil ise bazı modellerin siparişlerini askıya aldığını ve tedarik çözümleri üzerinde üreticiyle birlikte çalıştığını bildirdi.
Benzer şekilde, İsrail'in en büyük ithalatçılarından biri olan Diplomat firması; Heinz, Gillette, Braun ve Pampers markaları dahil bir dizi tüketici ürününü getirmek için Türkiye'ye alternatifler bulmaya çalıştığını kaydetti.
İsrailli yetkililer, tedarik sıkıntısını önlemek için yerel üretimi arttırmayı planladıklarını söylüyor. İsrail İmalatçılar Birliği'nin geçen hafta yaptığı bir ankete göre imalatçıların yüzde 80'i Türkiye'ye alternatifleri olduğunu, yüzde 60'ı ise üç aylık stoklarının bulunduğunu söyledi.
Dernek başkanı Ron Tomer, "Türkiye'den yapılan ucuz ithalata bağımlı hale gelmiş olsak da onsuz idare etmek mümkün. Ülke olarak düşman ülkelere olan bağımlılığımızı mümkün olduğunca azaltmalı ve üretime dayalı bağımsızlığımızı güçlendirmeliyiz" şeklinde konuştu.
Forum