İZMİR - Türkiye dünyada en çok atık üreten ülkelerin arasında geliyor. Ancak üretilen bu atıkların çoğu kullanıma geri kazandırılmadan depolanarak, yakılarak ya da gömülerek bertaraf ediliyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) iki yılda bir açıkladığı Atık İstatistikleri’ne göre 2020 yılında toplamda 49 milyon ton metal, plastik, kağıt, mineral atık geri dönüştürülürken, 78 milyon ton atık bertaraf edildi.
2020 yılında belediyeler tarafından toplanan 32,3 milyon ton atığın da yalnızca yüzde 13,2’si geri kazanım tesislerine gönderilerek çöp olmaktan kurtarıldı. Bu atıkların yüzde 69,4'ü düzenli depolama tesislerine, yüzde 17'si belediye çöplüklerine gönderilirken yüzde 0,4'ü açıkta yakılarak, gömülerek, dereye veya araziye dökülerek bertaraf edildi.
Türkiye’de toplam oluşan atık miktarı da giderek artıyor. İmalat sanayi işyerleri, maden işletmeleri, termik santraller, organize sanayi bölgeleri (OSB), sağlık kuruluşları ve hane halklarında 2020 yılında 30,9 milyon tonu tehlikeli olmak üzere toplam 104,8 milyon ton atık oluştu. Toplam atık miktarı 2018'e göre yüzde 10,5 arttı.
“Türkiye nüfusuna göre fazla atık ve çöp üreten ülkeler arasında yer alıyor”
İzmir’de atık oluşumunun engellenmesi, azaltılması, atıkların kaynağında ayrı toplanarak geri dönüşüme kazandırılması, toplumda geri dönüşüm kültürünün yaygınlaştırılması, farkındalık yaratmak ve kaynakların lüzumsuz kullanımının önüne geçmek amacıyla ‘We-Cycle’ Çevre ve Geri Dönüşüm Teknolojileri Fuarı düzenlendi. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin öncülüğünde 12-14 Mayıs tarihleri arasında gerçekleştirilecek olan fuara, geri dönüşüm alanında teknolojiler geliştiren firmalar, belediyeler, sanayi kuruluşları ve çevre örgütleri katıldı. Firmalar açtıkları stantlarda ambalaj atıklarının toplandığı depozit iade makineleri, atık toplama araçları gibi ürettikleri teknolojileri tanıttı.
Fuara katılan Çöpüne Sahip Çık Vakfı Genel Müdürü Emrah Bilge Türkiye’nin geri dönüşümde dünya ortalamasının gerisinde kaldığını söyledi. VOA Türkçe’ye değerlendirmede bulunan Bilge, “Dünya ligine baktığınızda Türkiye fazla atık ve çöp üreten ülkeler arasında yer alıyor nüfusuna göre. Atık ve çöp üretimi aslında ekonomik gelişmişlikle ilgili. Daha fazla ürünümüz var, daha fazla satın alabiliyoruz, daha fazla tüketebiliyoruz. Geri dönüşüm oranlarını konuşacak olursak dünyada bu bahsettiğimiz atığın geri dönüşüm oranı şu anda aşağı yukarı yüzde 20 civarında. Yani her geri dönüştürülebilir atığın yüzde 20'si geri dönüşüyor. OECD ülkelerindeki ortalama ise yüzde 30 civarında. Türkiye'ye geldiğimizde yüzde 11-12 civarındayız. Dolayısıyla hem dünya ortalamasının hem OECD ortalamasının altındayız maalesef” dedi.
“Atıkları ayrı toplayarak dönüşüme yollamak ilçe belediyelerinin görevi”
Bilge, geri dönüşümün arttırılması için ilk görevin evsel atıkların kaynağında ayrıştırılması olduğunu kaydetti: “Kaynak aslında ev, okul, iş yeri. Bizim yaşadığımız ve çöpü ürettiğimiz yer. Neredeysek o çöpü, atığı nerede üretiyorsak orası kaynak, kaynak biziz. Atığı eğer kaynağında ayrıştırmazsanız ne olur sorusunun cevabı şu, sizin karışık attığınız tüm atıklar belediye tarafından toplanır, atık bertaraf tesisine götürülür. İki yöntem vardır ya yakılır ya da toprağa gömülür. Eğer toprağa gömülmesini ve doğaya terk edilmesini ya da yakılarak atmosferi kirletmesini istemiyorsanız, o zaman kaynakta yani evinizde, işyerinizde, okulunuzda, plastikleri, ambalaj atıkları, camları, metalleri ayrı, diğer atıkları ayrı toplayacaksanız ve bu ayrı topladığınız atıkları da geri dönüşüme yollayacaksınız.”
Türkiye’de ilçe belediyelerinin geri dönüştürülebilir atıkları ayrı toplayarak geri dönüşüme yollama zorunluluğu olduğunu vurgulayan Bilge, “Yapmamak gibi bir lüksleri yok. Mevzuat zaten bunu zorunlu kılmış durumda. Belediyeler farklı yöntemler kullanıyorlar bu sistem için. Kimi belediyeler kapınızdan topluyorlar. Haftanın belli günleri, belli saatlerde sadece geri dönüştürülebilir atıkları toplayıp diğer günler organik dediğimiz ev atıklarını topluyorlar. Bazı belediyeler bunu yapmak yerine belli yerlere atık getirme merkezleri oluşturup oralara ayrı kutular yerleştiriyorlar. Dolayısıyla eğer özellikle büyükşehirlerde yaşıyorsanız 'ben geri dönüşüme yollayacak ya da atığımı ayrıştıracak olanak bulamıyorum, öyle bir sistem burada yok' deme lüksünüz çok fazla yok aslında” diye konuştu. Bilge, kaynağında ayrıştırılmadan toplanan atıkların belediye tarafından toplandıktan sonra ayrıştırılarak geri dönüşüme gönderilmesinin çok yüksek maliyeti olduğunu da kaydetti.
“Türkiye'deki atıkları geri dönüştürüyor olsak çöp ithal edilmesine gerek kalmayacak”
Geri dönüşümde ilk görev evlerde yaşayanlara düşse de Türkiye’de en fazla atık sanayide üretiliyor. Ancak Bilge, sanayi kuruluşlarının atığı yeniden kullanılabilir ham madde olarak gördüğü için geri dönüşümde daha iyi durumda olduğunu söyledi. Bilge, “Sanayi atığının regülasyonu ve düzenlemesi çok daha sıkı bir düzenlemedir. Çünkü sanayi atığı ortaya çıkmadan daha sanayinin ürettiği yerde bertaraf edilmek zorundadır. Eğer tehlikeli atıksa Tehlikeli Atıklar Yönetmeliği'ne göre bunlar muamele görür. Tehlikesiz atıksa, mesela siz bir şey üretiyorsunuz ve kağıt atık çıkıyor tesisinizden, bunlar zaten o sistem içerisinde hemen geri kazanılıyor. Şunu unutmamak gerek. Bizim atık diye bahsettiğimiz şey kıymetli bir şey. Yani hiçbir sanayici gerçekten kullanabileceği, geri dönüştürülebilir atığı götürüp bir yere atmaz. Çünkü ondan para kazanma şansı var. Çünkü onu sisteme sokma şansı var. Dolayısıyla orada aslında işler daha iyi gidiyor diyebiliriz. Bizim sıkıntımız toplumdaki farkındalığın zayıflığından kaynaklanıyor” dedi.
Türkiye’de ham madde haline getirilerek imalat sektörüne kazandırılması için yeterli geri dönüşüm yapılamadığını söyleyen Bilge, Türkiye’nin bu nedenle en fazla atık ithal eden ülkeler arasına girdiğini belirtti: “Biz kaynakta ayrıştırma yapmadığımız için Türkiye'de potansiyelimizi yerine getirmiyoruz. Dolayısıyla o sektöre gerekli ham maddeyi yani atığı onlara yollayamıyoruz. Yollayamadığımızda o zaman sektör ‘madem iç pazardan dönüştürülebilecek atık malzeme bulamıyorum, o zaman yurtdışından alırım’ diyor. Biz eğer Türkiye'deki bütün geri dönüştürülebilir atıkları geri dönüştürüyor olsak zaten ithal etmelerine gerek kalmayacak. Çünkü o zaman çok daha ucuz iç pazardan kendi geri dönüştürülebilir malzemelerini toplayabilecek. Bunun yerine şu anda yurt dışından ithal etme yoluna gidiyor.”
Bilge atıklar geri dönüştürülmediği için dünyanın kriz içerisine girdiğini söyleyerek şu uyarıları yaptı: “Bizim yok olduğunu zannettiğimiz plastik atıklar doğada aslında küçük parçalara ayrılıp mikro plastiğe dönüşüyor. Yapılan araştırmalar artık suda, havada, yağmurda, insan kanında, anne sütünde ve yediğimiz şeylerin içerisinde mikro plastik parçacıkları olduğunu gösteriyor. Kendimizin, geleceğimizin, çocuklarımızın sağlığını aslında tehlike altına atıyoruz. Dolayısıyla çöpümüze sahip çıkmak zorundayız. Başka bir alternatifimiz yok.”
Geri dönüşümde maliyeti düşürmenin dijital yolu
Geri dönüşüm, atığın bertaraf edilmesinden çok daha maliyetli bir yöntem. Ancak bir firma, iş yerlerinden toplanan atığın geri dönüşümündeki maliyeti en aza indirmek için dijital bir takip sistemi geliştirdi. VOA Türkçe’ye konuşan fabrika müdürü Lütfü Kıpkıp, “Dijitalleşmek dünyada birçok noktada olduğu gibi atık sektöründe de çok önemli hale geldi ve o yönde hareket etmemiz lazım. Biz bunu özellikle zincir marketlerin operasyonlarında ‘her noktadan çıkan atığı nasıl toplarız, o atığın ne kadar olduğunu, hangi atıkların çıktığını, ne sıklıkta toplandığını tespit edebiliriz ve bu toplamayı daha sürdürülebilir hale nasıl getirebiliriz’ diye bir sistem geliştirdik. Araçlarımızın üzerine bir kantar mekanizması yaptık. Bu kantar mekanizması dijital bir yazılımla bir bilgisayar altyapısına bağlanıyor. Atık kaynağı talepte bulunduğunda bizim sistemimize düşüyor. Araçlarımız gidiyor, orada atıklar tartılıyor anlık olarak. Tarttıktan sonra bir fiş oluşturuyor ve sisteme alınan atıkla ilgili ayrıntılar gönderiyor. Daha sonra süreç bu şekilde tek bir noktadan yönetimi sağlanarak devam ediyor. Noktasal olarak maliyetleri tespit etmek çok kolaylaştı bu sayede. Sistem kilometreleri ölçüyor, atıkları tartıyor, yakıt miktarını, personelin maliyetini hesaplayabiliyor” dedi. Kıpkıp bu sistemin yerel yönetimler tarafından evsel atıkların takibi için uygulanabileceğini de belirtti.
Soyer: "İzmir nüfusunun üçte birinin ambalaj atıklarını çöpe gitmeden ekonomiye geri kazandıracağız"
İzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanı Tunç Soyer de fuarın açılışında yaptığı konuşmada evsel atıkların kaynağında ayrıştırılması amacıyla belediye şirketi İzDoğa tarafından başlatılan İzDönüşüm Projesi’ni duyurdu. Soyer, “İzDönüşüm projemiz ile şehrimizdeki atıkları henüz kaynağındayken ayrıştırıyoruz. Bu süreci Buca, Karabağlar, Karşıyaka ve Narlıdere ilçelerimizde, ilçe belediyelerimizle eşgüdüm içinde başlattık. Önümüzdeki yaz aylarında tamamlanacak sürecin sonunda, İzmir nüfusunun üçte birinin ambalaj atıklarını çöpe gitmeden ekonomiye geri kazandıracağız. Kurduğumuz ayrıştırma sistemi ve kamuoyu oluşturma faaliyetleriyle tüm İzmirlileri ambalaj atıklarını çöp yerine geri dönüşüm kutularına atmaya teşvik edeceğiz. Bu atıklar, Konak’ta İzDoğa tarafından işletilen İzDönüşüm Ambalaj Atığı Toplama ve Ayırma Tesisimizde ayrıştırılarak ekonomiye geri kazandırılacak. Burada, günde 420 tona kadar ambalaj atığını ayrıştırıp geri dönüştürme kapasitesine sahibiz. Bu proje ile mevcut durumda geri dönüşüme gönderilen ambalaj atıklarının oranını yüzde 12’den, önce yüzde 20’ye, ardından yüzde 40’a çıkartacağız. Sadece yüzde 20’lik bir geri dönüşüm oranını yakalamanın bile, 160 milyon liralık fazladan kazanç anlamına geldiğini belirtmek isterim” dedi.
“İzmirliler'e iki seçenek sunuyoruz. Atıklarınızı eskiden olduğu gibi çöpe atmak veya geri dönüşüm kutularımızla buluşturmak” ifadesini kullanan Soyer, projeyle sokakta kağıt toplayıcılığıyla uğraşan kişilere istihdam sağlayacaklarını da belirtti.
