Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı jetlerin Türkiye’nin güney sınırında hava sahasını ihlal ettiği bildirilen Rus jetini vurması ve pilotların akıbetiyle ilgili ayrıntılar henüz netlik kazanmamışken, Washington’da uzmanlar bu olayın Türkiye-Rusya-NATO ilişkilerini, IŞİD’le mücadelede daha geniş koalisyon kurma çabalarını nasıl etkileyebileceği konularında kafa yormaya başladı.
Wilson Merkezi Ortadoğu Araştırmaları Bölümü Başkanı Henri Barkey, Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in tepkisi ışığında Ortadoğu’da tansiyonun yükselebileceği uyarısında bulundu. Putin, yaşanan olayı “terör işbirlikçileri tarafından sırttan hançerlenmek” şeklinde yorumladı.
Amerika’nın Sesi’ne konuşan Barkey’e göre Rus uçağının düşürülmesinin bir başka boyutu da Viyana’da yürütülen ve Suriye’nin siyasi geleceğiyle ilgili diplomatik toplantılar olacak. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov yarın Türkiye’ye yapacağı ziyareti iptal etti.
Ayrıca Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande’ın da Washington’daki temaslarının ardından uğrayacağı duraklardan biri Rusya’ydı. Henri Barkey, Hollande’ın planlı ziyaretleriyle ilgili olarak, “Büyük bir koalisyondan bahsediliyordu. O koalisyon IŞİD'e karşı savaşmak için, hele hele Paris olaylarından sonra, ortaya çıkan yeni durumdan faydalanmak için düşünülen bir şeydi. Fakat bu uçağın düşürülmesi, Ruslar'ı bu koalisyonun dışına atmaya neden olabilir. Ruslar bu şekilde kendilerini koalisyonun dışında görmeye başlayabilirler” diye konuştu.
Wilson Merkezi Ortadoğu Araştırmaları Bölümü Başkanı Henri Barkey’in dikkatini çektiği bir nokta da, Rusya’nın Suriye’de “intikam amaçlı” saldırılarını arttırma olasılığı: “Daha da kötüsü, Ruslar intikam için Suriye'de savaşan, gerek Türkiye yanlısı, gerek Amerikan yanlısı güçlere de daha şiddetli biçimde saldırabilir.”
‘Pilotların öldürülmesi uçağın düşürülmesinden daha kötü olur’
Henri Barkey’le söyleşi yaptığımız sıralarda, düşürülen Rus uçağından paraşütle atlayan pilotların öldürüldüğü ya da “en azından birinin öldürüldüğü” yolunda haberler çıktı. Bazı haberlerde pilotların öldürülmesini bölgedeki Türkmen milislerin üstlendiği yönünde iddialar da bulunuyor. Ancak pilotların akıbeti henüz açıkılık kazanmadı. Washington’da konuşan yetkililer de şimdilik bu konuya değinmiyor.
Ancak düşürülen uçaktan atlayan pilotlar, sağ kurtulmaları durumunda Cenevre Sözleşmeleri’nce ‘savaş tutsağı’ muamelesi görmek durumunda. Bu sözleşmeler savaş tutsaklarının hayatını uluslararası güvence altına alıyor.
Wilson Merkezi Ortadoğu Araştırmaları Bölümü Başkanı Henri Barkey, pilotlara ateş açılmasını gösteren videoları izlediğini belirterek, uluslararası kurallara göre paraşütle atlayan pilotların hayatlarının tehlikeye atılmaması gerektiğine dikkati çekiyor:
“O videolar doğruysa bence bu çok ciddi bir olay, çünkü genel olarak uluslararası kurallara göre paraşütle inen bir pilot ya da yolcuyu hiçbir zaman havada vuramazsınız. Esir almanız lazım. Bunu bilerek yapmışlarsa ki o videolarda da görüyorsunuz, insanlar 'vurmayın, vurmayın' diyor ve buna rağmen pilotları vuruyorlarsa bence bu Ruslar'ı çok daha kızdıracak, bence uçağın düşürülmesinden fazla, o pilotların öldürülmesi sorun olacak.”
Barkey’e göre Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in pilotların cenazesini ciddi bir olay haline dönüştürmesi olası: “Bence o pilotlar konusunda Rusya'nın reaksiyonuna bakmak lazım. Pilotların öldürülmesi uçağın düşürülmesinden çok daha kötü bir olay. O pilotlar bomba atmışlardır, biliyoruz ama yine de bazı kurallar var ve bu bence bu olay Ruslar’ı çıldırtacak.”
‘Tam Rusya’yla anlaşmaya gidecekken…’
Wilson Merkezi Ortadoğu Araştırmaları Bölümü Başkanı Henri Barkey, bu olayın ardından NATO’nun Türkiye’ye destek vermesinin kaçınılmaz olduğunu söylüyor. Barkey’e göre NATO’nun böyle bir olayın ardından olağanüstü toplantıya çağrılması “olağan” bir durum.
Uzmana göre Rusya’nın uçağının düşürülmesi, aynı zamanda “hem NATO açısından hem de Amerika açısından menfi olarak da görülecek”. Barkey bu konuda, “Olay bir sürü şeyi karıştırıyor. Tam Ruslar'la anlaşmaya gidilirken - ki bu uçak bildiğimiz kadarıyla 17 saniye Türk hava sahasındaydı. Bu 17 saniye için uçak düşürmeye değer mi, bence o soru bence herkesin aklında kalacak” diyor.
