2020 yılındaki yangınlarda ABD genelinde 41 bin kilometre karelik alan kül oldu. Bu, neredeyse Maryland ve Delaware eyaletlerinin toplamı kadar bir alana eşit. Ulusal Yangın Merkezleri Dairesi’ne göre bu, modern kayıtların başladığı 1983’ten bu yana yanan en büyük alana işaret ediyor.
California yangınların en yoğun olduğu yer
California, 2020’de Amerika’daki yangınların en yoğun yaşandığı yer oldu. Ülke genelinde yanan alanların yüzde 40’ının California’da olduğu tespit edildi. 16.000km2’den büyük bir alan; yani Connecticut eyaletinden daha büyük bir yer kül oldu. California İtfaiye Teşkilatı’na göre bu, eyaletin 1980’lerdeki rekorunun neredeyse iki katı.
California’da 3 Aralık 2020’ye gelindiğinde 9.279 yangın yaşanmıştı. 10.488 yapı bu yangınlarda zarar gördü ya da tamamen yandı. En az 31 kişi hayatını kaybetti. California İtfaiye Teşkilatı’na göre 2020 yılında yanan 17 bin km2’ye yakın alan teşkilatın yangınları kayıt altına almaya başlamasından bu yana bir yılda yanan en geniş alan oldu. California’nın 1932’den bu yana en büyük altı yangınının beşi 2020’de yaşandı.
‘‘İklim değişikliği yangın tehdidini arttırıyor’’
California İtfaiye Teşkilatı yangınların California’nın tabiatı açısından doğal olduğunu, ancak 2020’de California ve ABD’nin batısında yangın mevsiminin daha erken başlayıp daha geç bittiğini kaydetti.
Açıklamada iklim değişikliğinin bunun en önemli nedenlerinden biri olduğu belirtildi. Yaz ve bahar aylarında sıcaklıkların artması, kar birikiminin ve bahar başında karların erimesinin azalması kurak sezonun daha uzun ve yoğun olmasına neden oldu. Bu durum bitkilerin su kaybetmesine yol açarak ormanları yanmaya daha elverişli hale getirdi.
Uzmanlar iklim değişikliğinin en önemli faktörlerden biri olduğunu ancak fitili ateşleyenin; yani yangının tetiklenmesini sağlayanın da genellikle insan faktörü olduğunu belirtiyor.
National Geographic’e açıklama yapan Colorado Üniversitesi yangın ekolojisti Jennifer Balch, yangınlara neden olan üç ana unsuru hava durumu ve iklim koşulları, çok miktarda yakıtın işlevi görebilecek malzemenin varlığı ve kıvılcımın çıkması olarak özetledi. Uzmanlara göre iklim değişikliği son 20 yılda bu etmenlerden ilk ikisini fazlasıyla etkiledi.
ABD’de 2020’de çıkan yangınlar California ile sınırlı değildi. Colorado, Idaho, Oregon ve Wyoming’de çıkan yangınlar da eyaletlerin tarihinin en büyükleri arasına girdi. Colorado’da çıkan yangınlarda 2.832 kilometrekarelik alan yandı. Bu yangınların üçü eyalet tarihinin en büyük yangınları olarak kayıtlara geçti.
ABD tarihinin en sıcak 4’üncü yazı
2020 yılının Ağustos ayı Amerika için aşırı sıcaklar ve şiddetli hava olaylarıyla geçti. Bu dönemde sıcak hava dalgaları, kasırgalar ve ülkenin batı bölgelerini sarsan şiddetli yangınlar meydana geldi. 2020 yazı tarihin 4’üncü en sıcak yaz mevsimi oldu.
Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’nin raporuna göre Ağustos ayında ABD’nin Kuzey Amerika kıtası üzerinde yer alan 48 eyaleti ve Başkent Washington’u kapsayan ‘‘kıta Amerikası’’ olarak adlandırılan kısmında ortalama sıcaklık 23,7 santigrat dereceyi buldu. 2020 Ağustos’u, tarihteki en sıcak üçüncü Ağustos ayı olarak kayıtlara geçti.
Ağustos ayında ortalama yağış kıta Amerikası için 5,9 santimetreydi. Bu da yine 2020 Ağustos’unun son 126 yılın en kurak üçüncü yaz ayı olduğunu gösteriyor.Ayrıca 16 Ağustos’ta California’daki Ölüm Vadisi’nde termometreler 54 santigrat dereceyi göstererek rekor kırdı. Rakamın resmen doğrulanması halinde bu, ABD’de görülen en yüksek Ağustos ayı sıcaklığı olarak kayıtlara geçebilir.
Arizona, Nebraska ve Utah, Ağustos ayında en kurak eyaletler oldu. New Mexico ve Iowa ise kuraklıkta ikinci ve üçüncü sırada yer aldı.
2020 yılının Ocak ve Ağustos ayları arasında ortalama hava sıcaklığı 13,5 santigrat derece olarak kayıtlara geçti. Bu, geçmiş yılların aynı dönemine kıyasla 7’nci sıcak dönem oldu.
Haziran ve Ağustos arasındaki yaz döneminde Kıta Amerikası’ndaki ortalama hava sıcaklığı 23,1 santigrat dereceydi. 2020 yazı kayıtlardaki yaz mevsimleri arasında 4’üncü en sıcak yaz oldu.
Yaz ayında düşen toplam yağış miktarı 20,2 santimetreydi. Bu da 2020 yazını kayıtlardaki 3’üncü en kurak yaz yaptı.
Avustralya’da ‘‘Kara Yaz’’
2020'nin en büyük yangınlarından biri de dünyanın bir diğer köşesi Avustralya'da yaşandı. Victoria sahilinde neşeli kalabalıkların doldurduğu plajda bu kez binlerce bölge sakini ve turist donanma tarafından ülkenin büyük kısmını kasıp kavuran alevlerden kurtarılmayı bekliyordu. Yetkililerin devreye soktuğu sirenler eşliğinde evlerinden çıkarak alevlerin kırmızıya boyadığı gökyüzünün altında, kalın duman tabakasından korunmak için dağıtılan maskelerle sahile akın eden binlerce kişi kurtarma operasyonu için saatlerce beklemek zorunda kaldı. Bazı kişiler helikopterlerle bölgeden uzaklaştırılırken havadaki duman tabakası el vermeyince operasyona donanma gemileri de katıldı. Alevlerle kesilmeyen yollara ulaşmayı başaran bölge sakinleriyse otoyollarda kilometrelerce uzayan araç kuyrukları oluşturdu.
Hükümet yetkililerine göre Avustralya’da 2019-2020 orman yangınlarında 9’u itfaiye görevlisi 33 kişi hayatını kaybetti.
Avustralya Acil Durum Hizmetleri Yetkili Konseyi tarafından 28 Şubat 2020'de atılan Twitter mesajında New South Wales (NSW), Victoria, Queensland, Avustralya Başkent Bölgesi (ACT) ile Batı ve Güney Avustralya'da toplamda 170 bin km2 alanın yandığı bildirildi.
Eyalet yetkililerine göre sadece New South Wales'de eyaletin ulusal parklarının yüzde 37'si de dahil olmak üzere 53 bin kilometrekarelik alan (eyaletin yüzde 6,7'si) yandı.
Tahminlere göre NSW ve Victoria'da bir milyardan fazla memeli, kuş ve sürüngen hayatını kaybetti. Buna yüzlerce milyonu bulan böcek ölümleri dahil değil.
Hayvanların yaşam alanları yüzde 80 yandı
Avustralya’da koala, kanguru, valabi gibi ada ülkesine özgü hayvanların yaşam alanlarının yüzde 80’inden fazlası yangınlarda yok oldu.
Avustralya doğası ve canlılarıyla yangınlara alışık bir ülke. Ancak 2019 sonu ile 2020 başındaki yaz döneminde orman yangınları bu kez beklenmedik büyüklükte ve şiddette geldi. Son 20 yılda Avustralya’nın okaliptüs ormanlarının her yıl yüzde 1’i yanarken 2019-2020 sezonunda yüzde 21’i yandı. Tahminler iklim değişikliğinin gelecek yüzyıldan önce Avustralya’da bu kadar büyük tahribata neden olmasını öngörmüyordu.
Avustralya’daki birçok canlı türü bu coğrafyada yaygın görülen yangınlara uyum sağlamış durumda. Orman yangınları ölü bitkilerin ortadan kalkması ve yenilerinin doğup büyümesine fırsat verebiliyor. Bölgeye özgü bazı okaliptüs ağacı türlerinin tohumları yalnızca çıplak topraktan büyüyebiliyor. Ancak Queensland Üniversitesi ekolojistlerinden Michelle Ward’a göre artık yangınların çok sık meydana gelmesi ağaçların olgunlaşmasına ve tohum üretmesine bile zaman bırakmıyor. Ayrıca yangınların çok şiddetli olması topraktaki tohumlara da zarar verebiliyor. Wired internet sitesine açıklama yapan Ward’a göre yangınlar Avustralya tabiatının bir parçası olsa da bunların biçimi değişiyor. Daha sıcak oluyor, sık meydana geliyor ve daha erken mevsimde başlıyor. Aynı yoğunlukla daha fazla alanı etki altına alan yangınlar bölgeye özgü bitkilerin ve hayvanların adaptasyonuna ve hayatta kalmasına fırsat tanımıyor.
Sibirya’da orman yangınları
Bu yıl büyük yangınlarla kavrulan bölgelerden biri de Sibirya’nın Tayga ormanlarıydı. Rusya’nın çok sayıda şehri Temmuz ayındaki yangınlar nedeniyle duman altında kaldı. Greenpeace’e göre hükümetin yangınlara müdahale etmekte yetersiz kalması yerli toplulukları tehdit etti ve iklim değişikliğine katkı sağladı.
Uydu verilerine göre Rusya’da 2020 yılında 190 bin kilometrekarelik; yani Yunanistan’dan daha büyük bir alan kül oldu. Bu yangınların çoğu Uzak Doğu Rusya’da ya da Doğu Sibirya gibi uzak yerlerde meydana geldi. Yangınların dumanı Sibirya’nın kentleriyle birlikte daha küçük kasaba ve köylerini de sardı. Bu durumun ölümcül bir solunum yolu hastalığına neden olan Corona virüsü salgını sırasında yaşanması endişeleri arttırdı.
Aynı sırada Ural Dağları’ndaki doğal koruma alanı olan Denezhkin Kamen’de de beklenmedik şekilde bir dizi yangın başladı. Ural Dağları’nda çok nadir görülen bu yangınlar bölgede son 10 yılda yaşanan ilk yangın olarak kayda geçti. Ancak normal olmayan kuraklık düzeyi ve son sıcak hava dalgalarından kaynaklanan yıldırımlar burada bir yangının başlamasına neden oldu.
2020’de fırtınalar daha sık ve yoğun yaşandı
Amerika’da bu yıl her yıl yaşanan kasırgalar 2020’de küresel ısınmadan dolayı daha sık ve daha yoğun yaşandı. Kasırgalara verilen isim listesindeki 21 isim tükenince kasırgaları adlandırmak için Yunan alfabesine geçildi. Kasırga sezonunun şanssız eyaletiyse Louisiana oldu. Üç kasırga ve iki tropik fırtınanın vurduğu eyaleti en çok sarsan Ağustos ayında kıyıya ulaşan Laura kasırgasıydı. Kasım ayında birçok Orta Amerika ülkesi 4’üncü kategorideki iki kasırgayla sarsıldı. Tennessee eyaletinde ise Mart ayında yaşanan hortum fırtınasında 25 kişi hayatını kaybetti.
Kasırga öncesinde 580 bin kıyı bölgesi sakini Corona virüsü pandemisinin gölgesinde tahliye edildi. Bu salgının başlamasından bu yana yapılan en büyük tahliye operasyonu oldu ve birçok kişi uyarıları dikkate alarak otellere yerleşti ya da araçlarında uyudu. Yetkililer, tahliye uyarılarına uyanların can kaybını azalttığı görüşünde.
Rekor sayıda kasırga meydana geldi, isim listesi tükendi
Sonuç olarak kasırga sezonu 2020 yılında Atlas Okyanusu’nda rekor sayıda kasırgaya ev sahipliği yaptı. 2005 yılındaki sezonda 28 adet isim verilmeye değer büyük kasırga meydana gelmişti. 2020’deyse bu sayı 30 oldu. Sezonun sona ermesi güneydeki Florida eyaletinin Florida Keys bölgesinde bir grup bölge sakini tarafından kasırga uyarı bayraklarının yakılmasıyla kutlandı.
Daha önce kasırgalar için ayrılan isimlerin tükenmesi ve kasırgaların Yunan alfabesine göre adlandırılması da sadece bir kez yaşanmıştı. Sezonda yaşanan kasırga sayısı da 13 kasırgayla kayıtlarda en yüksek ikinci sıraya yerleşti. Bu yıl Amerika’yı vuran kasırgların beşi Louisiana eyaletinde karaya indi.
Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi (NOAA), 2020’yle birlikte Atlas Okyanusu kasırga sezonunun arka arkaya beşinci yıl normalden yoğun yaşandığını ve son 26 yılın 18’inde sezonun normalden şiddetli geçtiğini bildirdi.
Kasırgalar Latin Amerika’nın en yoksul bölgelerini etkiledi
Bu yıl Atlas Okyanusu havzasında yaşanan rekor sayıdaki kasırga Latin Amerika’nın en yoksul bölgelerini de etkiledi.
Yılın en güçlü iki fırtınası Eta ve Iota Kasım ayında beklenmedik şekilde arka arkaya gelerek Panama, Costa Rica, Honduras, Nicaragua, El Salvador, Guatemala ve Belize’yi vurdu.
Reuters haber ajansına göre tüm bu ülkelerde toplam 200 kişi hayatını kaybetti ve yarım milyondan fazla kişi göç etmek zorunda kaldı. Yüz binlerce kişi fırtınaların ardından neyle geçineceklerini bilemez durumda kaldı.
Meksika’nın UNAM Üniversitesi’nden iklim değişikliği uzmanı Luis Miguel Galindo Reuters’a yaptığı açıklamada ‘‘Küresel ısınmayı hedeflenen azami 2 santigrat derece seviyesinde tutmayı başaramazsak bölgede doğal felaketlerin daha yoğun yaşanmasına ve maliyetlerinin artmasına tanık olmaya devam edeceğiz’’ dedi.
Günümüzde ortalama küresel sıcaklık sanayileşme (1850-1900) öncesi dönemdeki seviyesinin yaklaşık 1,2 santigrat derece üzerinde seyrediyor. Ancak gerekli önlemler alınmazsa sıcaklık artışının hızla 2 santigrat derecenin üstüne çıkmasından endişe ediliyor. 2015 yılında imzalanan Paris İklim Anlaşması’nda küresel ısınmanın 2 derecenin altında tutulması hedeflenmişti.
Guterres: ‘‘İklim krizi 21’inci yüzyılın önceliği olmalı’’
Dünya Meteoroloji Organizasyonu’nun 2020 yılı sona ermeden yayınlanan ‘‘İklimin Durumu’’ raporunda 2020’nin kayıtlardaki en sıcak üç yıldan biri, 2011-2020 arasındaki dönemin ise kayıtlardaki en sıcak 10 yıl olacağını belirtilmişti. Raporda 2015’ten bu yana son 6 yılın önceki yılların hepsinden daha sıcak olduğu kaydedilmişti.
12 Aralık’ta Paris İklim Anlaşması’nın beşinci yıldönümünde New York’ta düzenlenen konferansta konuşan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, iklim kriziyle mücadelenin 21’inci yüzyılın en öncelikli konusu olması gerektiği uyarısında bulundu.
Birleşmiş Milletler’in 2017 raporuna göre hava sıcaklıkları yüzyılın ortasına kadar 2,5 santigrat derece artarsa Latin Amerika ve Karayip ülkeleri iklim değişikliği nedeniyle gayri safi milli hasılalarının yüzde 1,5 ile yüzde 5’ini kaybedebilir.
Uzmanlar iklim değişikliğinin, kasırgaların gücünü aldığı okyanus sularının ısınmasına neden olarak davranış biçimini de değiştirdiğini söylüyor. Rüzgarlar daha hızlı esiyor ve yağış oranı artıyor.
Kasırgaların hızı azaldıkça şiddeti artıyor
Kasırgalar artık bazen eskisinden daha yavaş ilerliyor, kara üzerinde daha uzun süre kalıyor ve dağılarak yok olmadan önce daha fazla mesafe kat ediyor.
Bu da daha fazla yağış düşmesi, daha çok rüzgar esmesi ve kasırganın yolu üzerindeki yerlerde daha fazla yıkıma neden olması anlamına geliyor.
Nature dergisinde 2018 yılında yayınlanan bir makaleye göre kasırgaların hızı 1949-2016 arasında dünya genelinde azaldı.
Reuters’a konuşan Georgia Teknoloji Üniversitesi’nden okyanus bilimi uzmanı Susan Lozier ise okyanus suları ısındıkça geleneksel fırtına sezonu dışında da daha fazla fırtına görülebileceği uyarısında bulundu. Örneğin bu yıl Mayıs ayında henüz fırtına sezonu başlamadan bir ay kadar önce Atlas Okyanusu’nda iki tropik fırtına görüldü.
Kasırgaların bilançosu
Washington Post gazetesine konuşan Aon küresel sigorta şirketi meteoroloji uzmanı Steve Bowen, ‘‘2020 Atlas Okyanusu kasırga sezonuna baktığımızda bunun çok maliyetli ve etkili olduğunu, kasırgaların vurduğu bölgelerde toparlanmanın yıllar alacağını görüyoruz. İlk tahminler tropik fırtınalarda tüm Atlas Okyanusu havzasında 41 milyar dolar zarar yaşandığını, bunun 37 milyar dolarlık kısmının ABD’de olduğunu gösteriyor’’ dedi.
Ancak uzmana göre kasırgaların maliyeti ne kadar yüksek olsa da Harvey, Irma, Maria, Katrina, Rita ve Wilma kasırgalarının yaşandığı 2017 (307 milyar dolar) ve 2005’teki (238 milyar dolar) maliyetten daha düşük düzeyde kaldı.
Bowen, rekor düzeydeki fırtına ve yağışa rağmen kıyı kesimlerindeki metropol bölgelerinin genellikle zarar görmediğini belirtti.
Laura kasırgasında 77, Iota kasırgasında 61 ve Eta kasırgasında 211 olmak üzere 2020 kasırga sezonunda Atlas Okyanusu havzasında toplamda yaklaşık 431 kişinin hayatını kaybettiği sanılıyor.
