Avrupa Birliği liderleri Doğu Akdeniz krizi nedeniyle Türkiye'yle yaşanan derin krizin ardından, Türkiye'ye "hem yaptırım, hem de teşvik" içeren, "Türkiye'nin politik, ekonomik ve ticari ilişkiler açısından durumu" başlıklı raporu görüşecek. ABD Başkanı Joe Biden'ın da video konferansı yöntemiyle katılacağı zirvede Türkiye ve Rusya ile ilişkilerin yanısıra, Atlantik ötesi ilişkiler, Corona virüsüyle mücadele ve yatırımlar konusu ele alınacak.
AB liderleri, Corona virüsü salgınının hızını arttırması nedeniyle, Brüksel'de AB Konsey binasında düzenlenecek zirveye video konferans yöntemiyle katılacak. Toplantının ilk gündem maddesi Avrupa Birliği'nin aşı kampanyasını geciktiren AstraZeneca krizi olacak. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, İngiliz-İsveç ilaç firması AstraZeneca’nın aşı tedariki konusunda AB ülkelerine yönelik sözleşme şartlarını yerine getirmediğini belirterek, "bu aşının AB dışına, özellikle de İngiltere'ye ihraç edilmesini yasaklayabileceklerini" açıkladı. Liderler, bugün İngiltere'nin aşı kampanyasını geciktirme riski taşıyan yasak hakkında karar verecek.
Bunun ardından Türkiye, Rusya ve Atlantik ötesi ilişkiler masaya yatırılacak. AB Dış İlişkiler Yüksek Komiseri Josep Borrell, Türkiye'yle ilişkilerin durumu konusunda "çok seçenekli" hazırladığı raporu liderlere sunacak. Türkiye ile pozitif gündem oluşturma çabasına vurgu yapılan ve yeni yol haritasına ilişkin öngörülerde bulunulan raporda, Türkiye olumlu adımlar atmaya devam ederse "teşvikler", gerilim ve tek taraflı politikalar devam ederse de "yaptırımlar" uygulanması öneriliyor.
Raporda, önce Türkiye ile ilgili Doğu Akdeniz, Kıbrıs sorunu, Türkiye'nin AB'nin düzenleyeceği Doğu Akdeniz Konferansı'na katılması, Libya, Suriye, Irak ve Dağlık Karabağ politikaları, bölgesel sorunlar, terörle mücadele başlıkları altında tüm ilişkiler masaya yatırılıyor.
İkinci bölümde ise AB-Türkiye ikili ilişkileri başlığı altında, Göçmen Anlaşması, üyelik öncesi yardımlar, vize serbestisi, müzakerelerin durumu, Kıbrıs'ın statüsü ve AB pogramlarına katılım gibi konulara yer veriliyor.
Ekonomik ilişkiler başlığı altında da Gümrük Birliği Anlaşması'nın yenilenmesi, AB-Türkiye ticaret hacmi, ekonomik işbirliği ve reformlar, enerji, ulaşım konuları incelendi.
Borrell, raporun sonuç bölümünde, "Türkiye'nin son dönemde daha yapıcı ve sakin bir davranış sergilediği, bunların olumlu ve memnuniyet veren gelişmeler olduğu ancak ilişkilerin halen kırılgan olmaya devam ettiğini" belirtti. Türkiye iç politikasında da İstanbul Sözleşmesi'nden çekilinmesi gibi olumsuz sinyallerin geldiği vurgulanan raporda, "Bu süreç halen kırılgan olmaya devam ediyor. Güvenilir ve somut bir sonuca varabilmek ve Türkiye iç politikasındaki gelişmeleri de izleyebilmek için daha uzun süreye ihtiyaç olduğu" vurgulandı. Türkiye'nin gidişatına göre, orantılı ve tersine çevrilebilecek şekilde, 5 maddelik teşvik, 5 maddelik de yaptırım içeren öneriler sıralandı.
Teşvik önerileri:
Türkiye'nin önümüzdeki dönemde olumlu tutumunu güçlendirmesi durumunda, AB ile yakınlaşma, Suriyeli göçmenler için daha fazla mali yardım, Gümrük Birliği Anlaşması'nın yenilenmesi, üst düzey diyaloğun geliştirilmesi, Erasmus, Horizon gibi toplumları yakınlaştıran AB programlarına Türkiye'nin katılımının genişletilmesi için yol haritası belirlenmesi öneriliyor.
Yaptırım önerileri:
Borrell'in raporunda, eğer Türkiye yapıcı davranışlarını sürdürmez ve uluslararası hukuku ihlal eden tek taraflı eylemlerde bulunmaya devam ederse; Aralık ayında alınan ve Doğu Akdeniz'de sondaj çalışmalarını yürüten TPAO yöneticilerini kapsayan yaptırım listesine yeni isimlerin eklenmesi, AB-Türkiye ekonomik ilişkilerine yaptırım sınırları, ithalat ve ihracat sınırlamaları; ayrıca turizm, enerji gibi sektörlere yaptırım uygulanması gibi öneriler sıralanıyor.
Yol haritasında AB ikiye bölündü
Dışişleri Bakanları toplantısında görüşülen bu rapor üzerinde zirve öncesinde uzlaşma sağlanamadı. AB diplomatik kaynaklarından edinilen bilgiye göre, Fransa, Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi'nin içinde olduğu bir grup AB üyesi, "yol haritasının hızının yavaşlatılmasını, yani Türkiye'ye aşamalı teşvik yolunun açılması" için bastırıyor.
Almanya, İspanya ve İtalya'nın aralarında olduğu bir grup da, Türkiye'nin son dönemde olumlu tutum aldığını, AB'nin de buna hızla olumlu karşılık vermesi gerektiğini savunarak, pozitif ajandaya ilişkin yol haritasının hızla hayata geçirilmesini istiyor.
Diplomatik kaynaklar, toplantı öncesinde, "Hedefimiz yaptırım değil, normalleşme de olabilir. Ancak şimdilik sadece söylem yumuşadı. İnsan hakları, hukuk devleti, İstanbul Sözleşmesi, Libya gibi hala izlenmesi gereken pek çok konu var. Değişim var ama yeterli değil. Elbette daha dinamik bir değişim umut ederdik. Rapordaki öneriler netleşmiş değil. Hala tartışılıyor. Bazı ülkeler hemen adım atılmasını istiyor, bazırları ise biraz daha gözlemlemekten yana. Liderler zirvede bunun kararını verecek" dedi.
AB Biden'ı ağırlayacak
AB'nin, eski ABD Başkanı Donald Trump ile yaşadığı zor bir dönemden sonra merakla beklediği yeni ABD Başkanı Joe Biden zirveye, video konferans yöntemiyle katılacak. Biden'ın katılacağı bölümün 30 dakika civarında sürmesi planlanıyor. ABD-AB ile ilişkilerini yeniden yapıcı bir zemine oturtmak istediğini belirten Biden, Avrupalı liderlerle, Çin ve Rusya konusu başta olmak üzere, pek çok uluslararası sorun hakkında görüş alışverişinde bulunacak. Beyaz Saray'dan yapılan açıklamada, Corona virüsü salgınıyla mücadelede yürütülecek işbirliği ve ticaret ve yatırım ilişkilerinin geliştirilmesinin de ele alınacağı belirtildi.
