Çin menşeli bir gen firmasının 50'den fazla ülkede nüfusların özelliklerine ilişkin araştırmalar için hamile kadınların doğum öncesinde yaptırdıkları testlerden genetik veri toplaması, böylesine büyük bir DNA veritabanının Çin'e küresel ilaç imalatı alanına egemen olması için teknolojik ve stratejik avantaj sağlayacağı kaygılarını arttırdı.
İlk kez Reuters haber ajansı tarafından bildirilen ve Çin gen firması BGI Group'un, geliştirdiği NIFTY markasıyla tanınan doğum öncesi genetik testiyle (NiPT testi) genetik veriler topladığına ilişkin haber, uzmanlar arasında kaygıya yol açtı.
50'den fazla ülkede satılan test, anne karnındaki ceninde Down sendromu gibi kromozom anomalileri olup-olmadığını tespit ediyor. Test, hamileliğin 10'uncu haftasından itibaren plasentadaki DNA'ya bakılarak uygulanıyor.
Reuters'a göre NIFTY testinin satıldığı ülkeler arasında Almanya, İspanya, Danimarka, İngiltere, Kanada, Avustralya, Tayland, Hindistan, Pakistan bulunuyor. Reuters, haberinde, bu testin ABD'de satılmadığını bildirmişti. Habere göre "ABD hükümet danışmanları, Mart ayında, Çinli BGI firmasının topladığı ve yapay zeka teknolojisiyle analiz ettiği gen verilerinin Çin'e ekonomik ve askeri avantaj elde etme yolunu açabileceği uyarısı yaptı."
Reuters haberinde ABD'li danışmanların en büyük ve çeşitlilik açısından en zengin insan geni koleksiyonunun Çin'in küresel ilaç imalatı alanına egemen olmasını sağlayabileceği, aynı zamanda genetik yapısı geliştirilmiş askerler ya da ABD nüfusunu ve gıda zincirini hedef alabilecek genetiği değiştirilmiş patojenler geliştirebileceği ayrıntısı yer alıyor.
Hak örgütü Sınır Tanımayan Kadın Hakları'nın (Women's Rights Without Frontiers) kurucusu ve başkanı Reggie Littlejohn, Çin'in askeri ve sivil çıkarları birbiriyle birleştirme stratejisi nedeniyle "her türlü Çin firmasının hükümet tarafından verilerini orduya teslim etmeye zorlanabileceğini" kaydetti.
Littlejohn, Çin'in doğum öncesi gen testlerini "iyi bir ürün" olarak tanımladı ve bu testleri "düşük ücretle sattığını çünkü buna gücünün yettiğini" söyledi. Amerika'nın Sesi'ne konuşan Littlejohn, "İnsanların farkında olmadığı gerçek şu, bu ucuz genetik testleri yaptırdıklarında toplanan veriler, Çin ordusuna gidiyor" dedi.
Reuters haberinde BGI Group firmasının " 'nüfus kalitesini' iyileştirmeyi, askerlerde işitme kaybı ve yüksek irtifa rahatsızlığını gidermeyi amaçlayan genetik araştırmalar için Çin ordusuyla işbirliği yaptığı" bildirildi.
Çin Dışişleri Bakanlığı haberi yalanladı, Reuters'ın "temelsiz suçlamalarda bulunduğunu ve karalama kampanyası yürüttüğünü" belirtti.
Çin Hukuk Blogu yazarı ve uluslararası hukuk uzmanı Dan Harris, VOA Çince yayın bölümüne yaptığı açıklamada; ABD, Japonya, Güney Kore, Avustralya ve Avrupa Birliği ülkeleri gibi demokrasilerin "Çin'le ve Çin'in veri toplama uygulamalarıyla başa çıkmak için özel yasaları devreye sokması gerektiğini" kaydetti.
Amerikan Medeni Özgürlükler Birliği bünyesindeki İfade, Kişisel Gizlilik ve Teknoloji Projesi'nden veri bilimci ve moleküler biyolog Crystal Grant, bu tür DNA toplama uygulamalarının dünya çapında gen politikalarını zora sokacağını söyledi.
Grant, "dev miktarda verilerin" ve süperbilgisayarların kullanımıyla "kodların kırılmasının dünyanın her yerinde genlerle ilgili politikalara karşı bir tehdit oluşturacağını" söyledi.
Dış İlişkiler Konseyi'nden küresel sağlık uzmanı Huang Yanzhong, Şubat ayında VOA Çince Yayın Bölümü'ne verdiği bir söyleşide, genetik ve biyoteknoloji alanlarındaki hızlı gelişmelerin, uluslararası toplumun veri istismarını önlemek için bir an önce gereken düzenlemeleri yapması zorunluluğunu öne çıkardığını söylemişti.
"Bu mesele sadece Çin'le ilgili değil. Bu alandaki hukuki çerçeveyi oluşturmada geri kalınıyor" diyen Huang, "Uluslararası toplumun biraraya gelip bir hukuki çerçeve oluşturması hayati önem taşıyor" şeklinde konuşmuştu.
Genetik mühendisliği
Küresel çapta akademi, özel sektör ve hükümetler, genetik mühendislik tekniklerini ve bilgilerini geliştiriyor.
Çin'in genetik alanına olan ilgisiyse yeni değil. Çinli araştırmacı He Jiankui, 2018'de, genetiğini değiştirdiği ikiz bebekleri AIDS hastalığına yol açan HIV virüsüne dirençli hale getirdiğini açıklamıştı. Çinli uzman, bunu, Amerikalı uzmanların geliştirdiği ve kısaca CRISPR olarak bilinen gen kırpma teknolojisiyle başardığını söylemişti.
Çin'de mahkeme 2019'da He Jiankui'yi "yasadışı tıbbi uygulamalar" kullanmaktan suçlu bulmuş ve üç yıl hapis cezasına çarptırmıştı.
Doğum öncesi kişisel gizlilik
Reuters haber ajansı, Çinli firma BGI'ın hasta verilerinin gizliliği anlaşmalarını ya da bu alandaki düzenlemeleri ihlal ettiğine ilişkin herhangi bir kanıt bulmadı. Ancak haberde, "NIFTY testinin internet sitesinde, hasta veri gizliliği politikasına ilişkin bölümde, 'Çin'in ulusal güvenlik ya da ulusal savunma güvenliğiyle doğrudan ilgili olması durumunda' toplanan verilerin Çin'de paylaşılabileceği" kaydediliyor.
Reuters'ın haberini reddeden BGI, firmanın araştırmalarının ulusal ve uluslararası şartları karşıladığını bildirdi.
BGI'dan 9 Temmuz'da yapılan açıklamada, "Yurtdışında NiPT testiyle toplanan tüm veriler, BGI'ın Hong Kong'daki laboratuvarında depolanıyor ve Genel Veri Koruma Yönetmeliği uyarınca beş yıl sonra imha ediliyor" denildi.
BGI, doğum öncesi gen testini Çin ordusuyla ortaklık kurarak değil, kendi başına geliştirdiğinin de altını çiziyor.
Reuters; Polonya, İspanya ve Tayland'da BGI'ın doğum öncesi genetik testlerini yaptıran dört kadınla konuştu. Genetik verilerinin araştırma amaçlı olarak saklanabileği ya da kullanılabileceğine ilişkin birer form imzaladıklarını söyleyen kadınlar, bu gen verilerinin Çin'e gönderilebileceği konusundan haberdar olmadıklarını kaydetti.
Dan Harris, kadınların çoğu zaman neye imza attıklarının farkında olmadığının altını çizdi.
Polonya'dan 32 yaşındaki bir kadın, verilerinin Çin'de askeri uygulamaları içeren araştırmalarda kullanılabileceğinin farkında olması durumunda başka bir test seçmiş olacağını söyledi.
ABD'li federal yetkililer, BGI'ın veri toplama sicilini takip altında tutuyor. ABD Ulusal İstihbarat ve Güvenlik Merkezi eski Başkanı Bill Evanina, CBS televizyonunda yayınlanan 60 Minutes programında Ocak ayında yaptığı açıklamada, BGI firmasının geçen yıl ABD'de bazı eyaletlere Corona virüsü test kiti gönderme önerisinde bulunmasının kendisini çok kaygılandırdığını söylemişti.
Evanina, programda, "BGI'ın bir Çin firması olduğunu biliyoruz, bu verilerin nereye gideceğini biliyor muyuz? Bu firma, hem komünist devlete hem de askeri aparata bağlılık gösteren bir firma" ifadelerini kullanmıştı.
Aynı programda görüşlerine yer verilen FBI yetkilisi ve biyokimya uzmanı Edward You, Pekin'deki yetkililerin bol miktarda insan DNA'sı toplamanın başarılı bir strateji haline geleceğinden emin olduklarını kaydetmişti.
"Ülke içinde dev bir veritabanı oluşturuyorlar" diyen Edward You, "Eğer bu verileri dünyanın dört bir yanından topladıkları başka verilerle takviye ederlerse bu, en büyük ve en fazla çeşitliliğe sahip veri setini oluşturmaları anlamına gelir. Gerçek anlamda yapay zeka geliştirmeyi başardıkları anda elde ettikleri verilerle işe koyulacaklar. Bu, tam bir saatli bomba" ifadelerini kullandı.
