1872 yılında Girit’te doğan Hamza Rüstem, İstanbul Askeri Mühendishanesi’nde okurken Jön Türk hareketine katılıp yakalanmasaydı, muhtemelen Türk fotoğrafçılık tarihine geçmeyecekti. Ancak Fizan’a sürgüne gönderildiğinde kaçarak Girit’e gelmesi, onun ömür boyu devam ettireceği fotoğrafçılık dünyasına girmesine neden oldu.
Hamza Rüstem, geçimini sağlamak için Bahaeddin Rahmi Bediz’in yanında çalışmaya başladı. Bediz, fotoğrafçılığın genellikle azınlıklar tarafından yapıldığı bir dönemde ilk Müslüman-Türk olarak bu mesleğe başlamıştı. 1908’te Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle İstanbul’a giden Bediz, Girit’teki fotoğrafhanesini Hamza Rüstem’e devretti.
Girit’ten İzmir’e taşınan fotoğrafhane
Kurtuluş Savaşı’nın ardından yapılan mübadele anlaşmasıyla Hamza Rüstem, İzmir’e sadece ailesini değil bütün fotoğrafhanesini de taşıdı. 1971’de ölünceye kadar fotoğrafçılıkla ilgisini devam ettirdi.
Hamza Rüstem’in adı şimdi İzmir’in Karşıyaka ilçesinde kurulan bir müzede yaşıyor. Halen dedesinin kurduğu fotoğraf evini işleten Mert Rüstem, VOA Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Hamza Rüstem’in fotoğraf tarihine geçen bir kişi olduğunu söyledi: “İzmir’deki gayrimüslimlerin Kurtuluş Savaşı sonrasında kentten ayrılmasıyla oluşan boşlukta, bir fotoğraf ustası olarak İzmir’e gelmiş. 1940’lı, 50’li yıllara kadar İzmir’de açılan bütün fotoğrafhanelerin ustalarını yetiştirmiş. Mesleki örgütlenmeye de çok önem vermiş. İzmir’deki fotoğrafçılar odasını kurmuş. İstanbul’daki fotoğrafçılar odasının kurucu üyeleri arasındadır.”
Müzede, 1900’ün başlarından itibaren kullanılan fotoğraf makinelerinin ve malzemelerinin örneklerini görmek mümkün. Fotoğraf makinasının atası kabul edilen camera obscura (karanlık oda), bir dönem vesikalık fotoğrafçıların kullandığı şipşak (alaminüt) fotoğraf makinası, tek kullanımlık flaşlar, ilk polaroid makinaların örnekleri, 19. Yüzyıla ait bir fotoğraf stüdyosu örneği, bütün malzemeleriyle birlikte bir karanlık oda ve Hamza Rüstem’in koleksiyon ve arşivinden seçilen fotoğraflar…
Şehrin belleği
Mert Rüstem bu fotoğrafların şehir belleği açısından büyük önem taşıdığını belirtti: “Hamza Rüstem uzun yıllar gazeteler için de fotoğraf çektiği için, İzmir’in belgelenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bununla beraber önemli olayların, törenlerin, bayramların, resmi geçitlerin ve büyük önder Atatürk’ün de fotoğraflarını çekmiş bir kişidir.”
Duvarlara asılı fotoğraflarda bir yandan farklı dönemlere ait insan portrelerini, bir yandan da İzmir’in yıllar içinde yaşadığı değişimi görmek mümkün. Fotoğrafçılığın neredeyse tamamen dijitalleştiği günümüzde siyah beyaz fotoğraflardaki görüntüler, ziyaretçileri başka bir dünyaya götürüyor.
