Birkaç hafta önce Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad parlamentoda bir konuşma yaptı. Dışarıda Suriye ordusu tanklar ve silahlarla kendi vatandaşlarına saldırırken, parlamento salonunda milletvekilleri devlet başkanlarına övgüler düzüyor, bazıları duygularına hakim olamıyordu. Beşar Esad parlamenterlerin övgülerini boşa çıkarmıyor, sürekli gülümsüyordu. Aslında İngiltere’de eğitim almış bu göz doktoru, 2000 yılında ölen babasının hanedanını devraldığında, kimse Şam hükümeti ve halk arasında bu denli kopukluk yaşanacağını tahmin etmemişti.
1971’den 2000 yılına kadar Suriye’yi demir yumrukla yöneten Hafız Esad, aile üyelerine ve bağlı olduğu azınlıktaki Alevi mezhebine bağlı kişilere devlet içinde kilit yetkiler vererek iktidarını kuvvetlendirdi. Baba Esad muhaliflerine hiç acımadı. 1982’de Hama’da çıkan bir ayaklanmayı son derece vahşi biçimde bastırdı. Bugün bile kaç kişinin şiddete kurban gittiğinin bilinmediği kentte ölü sayısının onbinleri bulduğu tahmin ediliyor.
Bölgede iktidarların babadan oğla geçtiği her cumhuriyet gibi, Suriye’de de Beşar Esad bu geleneği bozmadı. Aslında Hafız Esad, yerine geçmesi için büyük oğlu Basil’i hazırlıyordu. Oldukça hovarda bir yaşam süren Basil’in 1994’te lüks Mercedes’iyle aşırı hızla giderken yaptığı kazada hayatını kaybetmesinin ardından küçük kardeş Beşar, tıp tahsili yaptığı İngiltere’den apar topar ülkesine getirildi. Aynı babasının döneminde olduğu gibi Beşar’ın kardeşi ve kayınbiraderine ordu ve istihbarat dairelerinde önemli görevler verildi.
Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden Hilal Kaşan, Esad rejimi ve güvenlik kuvvetleri arasında hiçbir ayrım yapılamayacağını, ordu olmasa Esad ailesinin bir gün bile iktidarda kalamayacağını söylüyor.
Esad yönetimi her zaman laikti. Rejim içerde Müslüman Kardeşler gibi İslamcıların, dışarıda da İsrail’in tehdidiyle karşı karşıya kaldı. Ama Şam yönetimi dost olarak Şii İran rejimi ve Lübnan’daki militan Hizbullah örgütü gibi aşırı dinci müttefikler seçti.
Londra’daki Chatham House Ortadoğu ve Kuzey Afrika uzmanlarından Nedim Şehade, Esad rejiminin içerde İslamcılar, dışarıda da İsrail gibi bir tehdidi kullanarak kendi halkının gözünde meşruiyet kazandığını savunuyor. “Herkes Esad rejimine meşruluk kazandıran bu hikayelere inandı. Sonuçta bir diktatörlük vazgeçilemez olduğunu bu şekilde kanıtlamak zorundaydı ve rejim, ayakta durmazsa ülkenin kargaşaya sürüklenebileceği izlenimi yarattı.” Bu şekilde konuşan Şehade, Esad rejiminin bir korku ortamı senaryosu yarattığını ve halkın bu hikayelere inanarak, rejime daha da bağlandığını belirtiyor.
İsrail’in 1967 savaşında Suriye’ye ait Golan Tepeleri’ni işgal etmesinden bu yana Şam hükümetinin kendi halkına İsrail’i tehdit olarak gösterme çabaları işe yaradı. Son olarak rejim, ülkedeki Filistinli mültecilerin karşıda silahlı İsrail askerlerinin beklediğini bile bile Golan sınırını geçmesine izin vererek hayatlarını tehlikeye attı. İsrail askerlerinin açtığı ateşte sınırı geçmeye çalışan bazı Filistinli mülteciler hayatlarını kaybetti.
Amerika Suriye’nin Filistinli mültecileri bu denli ateşe atmasını, ülkede devam eden ayaklanmalardan dikkatleri uzaklaştırma çabası olarak yorumladı.
Ancak 40 yıldır devam eden Esad rejimi zamana ayak uydurabilecek mi? Bilgi kaynaklarına erişim kısıtlı tutulsa da tüm bölge daha önce akla gelmeyecek ayaklanmalarla sarsılıyor. Londra’da yaşayan Şehade, Esad rejiminin hayatta kalmasının artık zorlaştığına dikkati çekiyor. Chatham House uzmanı Nedim Şehade, “Böyle bir sistemin gerekli reformlara ayak uydurması mümkün değil,” diye konuşuyor. Esad rejiminin halkını kendi hikayelerine inandırabildiği sürece hayatta kalabileceğine dikkati çeken Şehade, rejimin güvenilirliğini yitirmesi durumunda ayakta duramayacağını söylüyor.
Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden Hilal Kaşan’a göre Suriye’de Esad iktidarının meşruluğu artık sarsılmış durumda. Kaşan bunun en iyi göstergesinin, artan ölü sayısına rağmen rejim aleyhtarı gösterilerin ısrarla devam etmesi olduğunu belirtiyor.
