Uluslararası Af Örgütü, COVID-19 salgını sırasında ifade özgürlüğüne yönelik baskıların, insanların küresel sağlık kriziyle başa çıkmalarına yardımcı olacak doğru bilgilere erişme hakkı üzerinde "yıkıcı bir etkisi olduğunu" açıkladı. Örgüt, dünyanın dört bir yanında birçok hükümetin, eleştirileri susturmak için pandeminden faydalandığını ve devletler tarafından alınan olağanüstü önlemlerin, pandeminin sonunda ortadan kalkması gerektiğini belirtti.
Uluslararası Af Örgütü’nün bu sabah yayınladığı "COVID-19 salgını sırasında ifade özgürlüğü tehdidi: Yalan ve yanlış bilgilendirme" adlı raporda, pandemi döneminde ifade özgürlüğünün önünde benzeri görülmemiş engeller oluşturulduğu belirtildi. Hükümetlerin, pandemi nedeniyle medya ve sivil toplum üzerinde daha fazla baskı uyguladığı, buna dezenformasyon dalgasının da eklenmesiyle halkın virüs hakkında kesin bilgilere doğrudan erişiminin engellediği belirlendi.
"Pandemi döneminde doğru bilgilenme engellendi"
Af Örgütü Politika ve Araştırma Direktörü Rajat Khosla, rapor dolayısıyla yaptığı açıklamada, "Salgın boyunca hükümetler ifade özgürlüğüne eşi görülmemiş bir saldırı başlattı. İletişim kanalları hedef alındı, sosyal ağlar sansürlendi ve medya kuruluşları kapatıldı. Gazeteciler ve sağlık çalışanları susturuldu ve hapsedildi. Bunun sonucunda yaşanan bilgi eksikliği, pandeminin etkisini kötüleştiren bir faktör oldu" dedi.
Salgın boyunca gazetecilerin ve sağlık çalışanlarının susturulduğu ve hapsedildiği kaydedilen raporda, "Sonuç olarak, insanlar, kendilerini ve toplumu nasıl koruyacakları da dahil olmak üzere, COVID-19 hakkında yeterli bilgilere erişemedi. COVID-19 pandemisi nedeniyle tahminen 5 milyon insan hayatını kaybetti. Bilgi eksikliği muhtemelen bu rakama katkıda bulunan bir faktördü" ifadesine yer verildi.
Özellikle pandeminin başlangıç noktası Çin'e gönderme yapılan raporda, dünyanın dört bir yanında uygulanan baskılar yer aldı. Raporda, "Salgının doğası ve kapsamı hakkında yanlış ve zararlı bilgiler üretmek ve kasıtlı olarak yaymakla suçlanan" kişilere karşı, Şubat 2020 itibarıyla 5 bin 500'den fazla cezai soruşturma açıldığı bilgisine yer verildi.
Uluslararası Af Örgütü, Rusya'da COVID-19’la ilgili yanlış bilgilerin yayılmasını ciddi şekilde cezalandıran bir yasanın pandemi sona erdikten sonra da yürürlükte kalacağı konusunda uyarıda bulundu. Af Örgütü Direktörü Rajat Khosla, "İfade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamaların yalnızca bir kerelik bir krizle başa çıkmak için, zamana bağlı olağanüstü önlemler olmadığı açıktır. Son yıllarda hükümetler, sivil topluma saldırılarını hızlandırmak için yeni bir bahane buldular" dedi. Raporda, devletler, bağımsız bilgilerin serbest bırakılmasını önlemek için "pandemiyi bahane olarak kullanmayı bırakmaya" davet edildi.
Dijital platformlara eleştiri
Örgüt, hükümetlerin yanı sıra, dezenformasyonla mücadele için yeterince çaba sarf etmeyen dijital platformları da eleştirdi. İnternet devi platformların pandemi dönemindeki rolüne ışık tutan raporda, "kullanıcıların dikkatini çeken içeriği arttırmak için tasarlanan bu platformlar, yanlış veya yanıltıcı bilgilerin yayılmasını önlemek için gerekli özeni göstermedi. Bu ortam, insanların tam olarak bilgilendirilmiş bir görüş oluşturmalarını ve sağlıkları hakkında bilinçli seçimler yapmalarını giderek daha da zorlaştırdı" ifadesi yer aldı. Dünyada aşı karşıtı eylemlerin çoğalmasında bu faktörün katkısı olduğu vurgulanan raporda, "yanlış bilgilendirmenin neden olduğu aşı konusundaki isteksizliği sınırlamak" için "doğru bilginin verilmesinin önemine" vurgu yapıldı.
"Pandemi baskı için bahane olmamalı"
Raporun öneriler bölümünde, pandemi döneminde getirilen ve ifade özgürlüğünü sınırlayan olağanüstü önlemlerin, pandemi sonrasında devam etmemesi gerektiği vurgulandı. Hükümetlerin, insanların sağlık hakkını korumak için acilen bu kısıtlamaları kaldırması ve serbest bilgi akışını sağlaması gerektiği dile getirildi ve "Devletleri ifade özgürlüğü üzerindeki tüm haksız kısıtlamaları kaldırmaya ve halkları pandemi hakkında tam olarak bilgilendirmeyi amaçlayan güvenilir ve erişilebilir bilgiler sağlamaya çağırıyoruz. Yanlış bilgilendirmeye karşı sansürle değil, aksine özgür ve bağımsız medya ve güçlü bir sivil toplumla mücadele edilebilir. Aynı zamanda devletler, günümüzde internette yanlış ve dezenformasyonun yayılmasının temel nedenlerinden biri olan teknoloji devlerinin yıkıcı iş modelini değiştirmek için çalışmalıdır. İnsanların doğru bilgilenmesi için, kanıta dayalı bilgilere zamanında ve ücretsiz erişime sahip olmalarını sağlamalıdır. Dijital devler de, devekuşu siyaseti yapmayı bırakmalı ve yanlış bilginin yayılmasını engellemek için harekete geçmelidir. Bu şirketlerin iş modellerinin insan haklarını tehlikeye atmadığından emin olmaları gerekiyor" ifadelerine yer verildi.
