PARİS - Rus doğal gazı tüketimini 2023 yılı Mart ayına kadar yüzde 15 oranında azaltma planını uygulamaya koyan Avrupa Birliği (AB), bugün de Moskova'ya karşı kararlaştırılan yaptırımlar çerçevesinde Rus kömürü alımını resmen durdurdu.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından Nisan ayında Rusya'ya kömür ambargosu uygulanması kararı alan AB, bundan böyle Rus kömürü satın almayacak.
Bu karar, 10 Ağustos'tan sonra AB şirketlerinin artık dünyanın üçüncü büyük ihracatçısı olan Rusya'dan kömür ithal edemeyeceği anlamına geliyor.
Tedbir, AB tarafından Nisan ayında alınan 5. Yaptırım Paketi sırasında kabul edilmişti. Karar yeni sözleşmeler için hemen yürürlüğe girerken, şirketlerin mevcut sözleşmelerinin sona ermesi için 4 aylık geçiş süresi tanınmıştı.
AB'nin ithal ettiği linyit ve taşkömürünün neredeyse yarısı Rusya'dan geliyor. Karbon yakıtlar, AB enerji üretiminin yaklaşık yüzde 11'ini oluşturuyor. Bazı AB üyesi ülkelerde kömür kullanımı önemli bir ağırlık içeriyor. Polonya'da 2 milyon hane ısınmak için kömüre bağımlı ve her kış kişi başına ortalama üç ton kömür yakılıyor.
Avrupa kömür ithalatının yüzde 45'ini oluşturan Rusya'nın, elektrik üretiminde kullanılan bir yakıt türü olan "termik kömür" ithalatında ise bu rakam yüzde 70'e çıkıyor. Yalnızca Polonya ve Almanya; Rus kömürüne olan talebin 3'te 2'sini oluşturuyor.
Kömür ambargosu, Rus enerji sektörüne yönelik ilk AB yaptırımı oldu. Avrupalılar Mayıs ayının sonunda, 2022'nin sonuna kadar Rus petrolünün büyük bir kısmına kademeli bir ambargoya da karar verdi. AB, boru hatları veya LNG terminalleri gerektiren gaz ve petrolün aksine; kömürün taşıma için ağır bir altyapıya bağımlı olmaması nedeniyle kömür ambargosunu hızla uygulamaya koyabildi.
Kömür piyasalarının esnek olduğunu dile getiren uzmanlar, kömür taşımasının bu özelliği nedeniyle, Rus kömürünün, diğer ülkelerden tedarik edilerek nispeten kolayca değiştirilebileceğini belirtiyor.
Avrupa ülkeleri Haziran ayında, ithal kapasitesini 2 katına çıkararak, 7,9 milyon ton termal kömür ithal etti. Almanya başta olmak üzere sözleşmelerini değiştiren AB ülkeleri, ithalat için Avustralya, Güney Afrika, Kolombiya ve ABD'ye yöneldi.
Ancak bazı belirsizliklerin sürdüğüne dikkat çeken AB uzmanları, Avustralya'nın geçen yıl ülkeyi vuran yangınlar ve sel nedeniyle tam kapasitesini geri kazanamamasının, Endonezya'nın iç talebi korumak için Ocak ayında geçici bir ihracat yasağı getirmesinin, arzın sürdürülebilirliği konusunda belirsizlik yarattığına dikkat çekiyor.
Kömür yeniden "kara elmas"
Bu adım, Avrupa Birliği ülkelerini, enerji üretimlerini yeniden düşünmeye zorluyor. İlk sanayi devriminin kalbinde yer alan ve madencilik felaketlerinden sorumlu olan en kirletici yakıt olan kömür, Ukrayna'aki savaşın hızlandırdığı enerji krizine çözüm olarak gündeme geliyor.
Moskova'nın doğalgaz boru hatlarını kademeli olarak kapatması, AB'nin ise buna "Rus gazına bağımsızlığı azaltma" planı ile yanıt vermesi, "kara elması" yeniden parlattı.
Ukrayna'daki savaştan önce, Rus kömürü Avrupa Birliği'ne yapılan toplam kömür ithalatının yüzde 45'ini oluşturuyordu. Özellikle Almanya'da tam gaz çalışan bazı santrallerde kullanılan termik kömür için yüzde 70'e varan oran, çevrecilerin baskısı ile kapatılan nükleer santrallere ilişkin politikaların da değiştirilmesini gündeme getirdi.
Rusya'nın Avrupa Birliği'ne yaptığı kömür ihracatı yılda yaklaşık 4 milyar euro civarında. AB pazarına alternatif arayan Rusya, diğer alanlarda olduğu gibi enerji sektöründe de, başta Çin, Hindistan ve İran olmak üzere ihracatının büyük bir kısmı için başka ortaklar buldu.
Kömür fiyatları yükseldi
Rus kömürüne bağımlı olmama isteği, petrol ve gaz fiyatlarındaki sıçrama, kömür fiyatlarının yükselmesine neden oldu. Avrupa referansı Antwerp-Rotterdam'da, kömürün fiyatı ton başına 324 dolara yükseldi. Bu Ocak ayının başındaki fiyatın neredeyse üç katına işaret ediyor.
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), yılın ilk yarısında yüzde 10'luk bir artışın ardından “Avrupa Birliği'nde kömür tüketiminin tüm yıl boyunca yüzde 7 artması gerektiğini" açıkladı. Bunun üzerine birçok AB üyesi, iklim geçişinin bir parçası olarak kapanması gereken kömürle çalışan termik santrallerin ömrünü uzatıyor veya kapatılan santralleri yeniden açıyor.
Avrupa'nın en büyük kömür yakıtlı elektrik üretim filosuna sahip olan Almanya geçen yıl 27 milyon ton olan buhar kömürünü bu yıl 32 milyon ton ithal etmeyi planlıyor. Aynı zamanda Avusturya, Çek Cumhuriyeti, İtalya, İspanya, Macaristan, Hollanda ve hatta elektrik enerjisinin yüzde 70'ini nükleer santrallerden elde eden Fransa da kömür ithalini artırma kararı almaya hazırlanıyor.
Son gelişmelerle neredeyse 3 katına çıkan kömür fiyatlarının yakın zamanda düşmesi beklenmiyor. Temmuz ayında yayınlanan Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) raporu, 2022'de "Çin ekonomisinin yılın ikinci yarısında toparlandığı varsayılırsa, küresel kömür tüketiminin yüzde 0,7 artarak 8 milyar tona ulaşacağını” öngördü. Savaşla bağlantılı büyük bir belirsizlik ışığında 2023 için çok hafif bir toparlanma bekleyen IEA, "Bu bizi 2013 rekoruna geri getirecek. Önümüzdeki yıl talebin artması bizi yeni bir tarihi fiyat rekorlarına ulaştırabillir" diye ekledi.
Ambargonun Rusya üzerindeki etkisi
Avrupa'nın yıllık kömür tüketimi 1990 ile 2020 yılları arasında 1 milyar 200 milyon tondan 427 milyon tona düşerken, kıtadaki birçok madenin kapatılması Avrupalılar'ın ithalata bağımlılığının artmasına katkıda bulundu.
Artık bu bağımlılıktan kurtulmak isteyen AB'nin kararıyla, yılda 4 milyar Euro civarındaki kömür ithalatının sona ermesi, Rus ekonomisi üzerinde çok önemli bir etki yaratmayacak. Ancak uzmanlar, "ülkenin belirli bölgelerinden gelen kömürün bu bölgelere çok sert bir darbe vurabileceğini" belirtiyor.
Rus kömürünün üçüncü en büyük ithalatçısı Japonya'nın da ambargo kararına katılması, dördüncü ithalatçı Güney Koreli bazı firmaların ihracatlarına son vereceklerini açıklaması, Rusya için daha sert bir etkiye yol açacak. Ancak Rusya, önceki aylarda yaptığı gibi ihracatını Çin ve Hindistan'a kaydırarak bu etkiyi hafifletmeyi hedefliyor.
Doğu Avrupa özellikle zor bir kışa hazırlanıyor
Rusya'nın gaz teslimatlarındaki düşüş ve kıtlık riskiyle karşı karşıya kalan Almanya, Avusturya, Hollanda ve İtalya gibi bazı ülkeler son aylarda kömürle çalışan elektrik santrallerinin kullanımının arttığını duyurdu.
Rystad firmasına göre, 2022'nin ilk beş ayında Almanya'da kömürden üretilen elektrik yüzde 20 arttı. Rus kömürüne yönelik toplam ambargo, Avrupalılar'ı tedariklerini başka yerlerden temin etmeye itiyor. ABD, Kolombiya, Avustralya ve Endonezya'nın yanı sıra AB; Tanzanya, Kazakistan, Nijerya ve Güney Afrika gibi yeni tedarikçilere de yöneliyor.
Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyetine petrol darbesi
Öte yandan Avrupa ile Rusya arasındaki yaptırımlar ve enerji konusundaki bilek güreşi son hızıyla devam ediyor. Hidrokarbon taşımacılığından sorumlu Rus şirketi Transneft, Moskova'ya karşı yaptırımlarla bağlantılı bir bankacılık işleminin reddedilmesinin ardından, bu boru hattı üzerinden Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti'ne petrol sevkiyatının kesintiye uğradığını açıkladı.
Denize erişimi olmayan üç Avrupa ülkesi Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti, Ukrayna'dan geçen Rus petrolünü Druzhba boru hattının bir kolu aracılığıyla tedarik ediyordu. Konuya ilişkin basın açıklaması yapan Transneft, "22 Temmuz'da Ukrayna üzerinden transit geçiş hakkı için yapılması gereken ödemenin, Moskova'ya yönelik bazı yaptırımların yürürlüğe girmesi nedeniyle 28 Temmuz'da reddedilmesi üzerine, Ukraynalı UkrTransNafta şirketinin 4 Ağustos'tan itibaren Ukrayna toprakları üzerinden petrol taşımacılığı için hizmet vermeyi durdurduğunu" bildirdi.
Transneft, Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti'ne yapılan teslimatların bu nedenle kesintiye uğradığını ancak "Druzhba'nın başka bir kolu aracılığıyla Belarus'tan transit geçen Polonya ve Almanya'ya yapılan teslimatların ise, normal şekilde devam ettiğini" açıkladı.
Rusya'nın Şubat ayının sonundan bu yana, Ukrayna'ya düzenlediği askeri saldırıya rağmen, Rus petrol ve gazı, Ukrayna üzerinden Avrupa Birliği'ne geçmeye devam ediyor.
