Doğu Türkistan’da bir süredir yaşananlar, Amerika’da da kaygıyla izleniyor. Önce Ramazan ayında Uygurlar’a yönelik baskıların arttığı iddiaları, ardından Tayland’da mülteci olarak yaşayan çok sayıda Uygur’un Çin’e iade edilmesi, sürgünde yaşayan Uygur Türkleri’nin tepkisine yol açtı.
Çin hükümeti, Şincan olarak adlandırdığı Doğu Türkistan’da bağımsız bir devlet kurmayı hedefleyen dış destekli cihatçılara karşı mücadele verdiğini iddia ediyor. Hafta başında Çin’de polis, “bıçakla mukavemet ettikleri” gerekçesiyle üç Uygur’u öldürdü, birini yaraladı. Çin’den bu tarz haberler daha sık gelmeye başladı. Pekin hükümetinin bu olaylara verdiği tepkiyse, çoğunlukla “teröristlere karşı mücadele ettiği ” şeklinde.
Ancak sürgündeki Uygurlar, Çin’in bu etnik gruba, dini ve ekonomik ayrımcılık uyguladığını, bu yüzden de Uygurların şiddete başvurduğunu veya Çin’i terk etmek zorunda kaldıklarını söylüyor.
Çin’in ‘cihatçı’ suçlamalarını reddeden Uygur Amerikan Derneği Başkanı Alim Seytoff, Pekin hükümetinin Uygurlar’ı bastırmak amacıyla bu bahaneleri kullandığını söyledi. Amerika’nın Sesi’ne konuşan Seytoff, Uygurlar arasında IŞİD’e katılanlar olduğunu doğrulamakla birlikte, bunun tüm topluma mal edilemeyeceğini belirtti. “Amerikalılar ve Avrupalılar arasından da IŞİD’e katılım var, onların halklarına da benzer suçlamada bulunamayız” diyen Seytoff, Uygurlar’ın bireysel olarak cihatçı örgütlere katılmasını, Çin hükümetinin suistimal ettiğini savundu.
Doğu Türkistan 2009 yılı Temmuz ayında kanlı olaylara sahne oldu. Uygurlar ve bölgede yaşayan Han Çinlileri arasında çıkan çatışmalarda 200’e yakın kişi öldü, 1700’ün üzerinde kişi yaralandı. Sürgündeki Uygur Türkleri bu olayların altıncı yıldönümünde Washington’da bir anma töreni düzenledi. Törenler yalnızca bununla kısıtlı kalmadı ve göstericiler Tayland Büyükelçiliği’ne yürüyerek bu ülkenin 100’ün üzerinde Uygur mülteciyi Çin’e geri göndermesini protesto etti.
Dünya Uygur Kurultayı Başkan Yardımcısı Ömer Kanat’ın da söylediği gibi Uygur sığınmacılar yaklaşık iki yıldır Tayland’da mülteci kamplarında tutuluyordu. Tayland hükümetinin Uygur mültecileri zorla sınır dışı edip Çin’e teslim etmesi, Amerika Dışişleri Bakanlığı’nın da tepkisine yol açtı. Bakanlık Sözcüsü John Kirby, yaptığı yazılı açıklamada Tayland hükümetini kınadı, bu kişilerin Çin’de adil olarak yargılanmayacağı ve kötü muameleye maruz kalabileceği uyarısında bulundu. Tayland’ı uluslararası yükümlülüklerini yerine getirmemekle suçlayan Kirby, bu ülkedeki sığınmacılarla savunmasız kişilerin durumundan kaygı duyduklarını bildirdi.
Kirby, başta Tayland olmak üzere Uygurlar’ın mülteci olarak sığındığı ülkelere yaptığı çağrıda, bu kişilerin zorla sınırdışı edilmemesini istedi. Amerika Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü, Çin’e, uluslararası hukuk kurallarına uyma, gözaltındaki kişilere yasalara uygun şekilde davranma ve şeffaf bir sistem uygulama çağrısında bulundu.
Uygurlar, Çin’in kendilerini terörist olarak görmesinden rahatsız. Amerika’da yaşayan Uygurlar arasında da, yakınları rastgele tutuklamalara maruz kalanlar bulunuyor. Dünyaca tanınan ekonomi profesörü İlham Tohti, Çin’de ayrılıkçılıkla suçlanan Uygurlar’dan biri ve ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.
Amerikalıların ve turistlerin de ilgisini çeken Washington’daki gösteriye Uygur Türkleri kadar Türkiye’den ve Azerbaycan’dan da katılanlar oldu:
Uygur mültecileri zorla sınırdışı eden Tayland’ı kınayan Uygur Amerikan Derneği, Çin’e teslim edilen 109 mültecinin kötü muameleye maruz kalabileceğinin altını çizdi. Uygur Amerikan Derneği, uluslararası topluma ve Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütü’ne yaptığı çağrıda bu kişilerin güvenli bir şekilde üçüncü bir ülkeye, tercihen Türkiye’ye gönderilmesini istedi.
