ABD Başkanı Joe Biden ve Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, Pekin'in Çin'de fentanil için öncül kimyasallar üreten şirketlere baskı yapması konusunda anlaşmaya vardı.
ABD Adalet Bakanlığı verilerine göre, Fentanil şu anda 18 ile 49 yaş arasındaki Amerikalılar arasında önde gelen ölüm nedeni. Biden yönetiminin başta Meksika ve Çin ile diplomatik çalışmalarının gündeminde olan bu sentetik uyuşturucu ile mücadele 2024 başkanlık seçimi için yarışta da ana başlıklardan biri.
ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre reçeteli satıldıkları için sahteleri üretilen ilaçlardan ölümler son yıllarda iki kattan fazla arttı. 2022’de bu ilaçlara bağlı olarak 109 bin can kaybı kayda geçti.
Üstelik bu sahte hapların kullanıldığı tüm aşırı doz ölümlerinin yüzde 93'ünde fentanil tespit edildi.
Fentanil nedir?
İnanılmaz derecede güçlü bir sentetik ağrı kesici. Bir ilaç olarak, ameliyathanelerde anestezi için ve kanser hastaları için şiddetli ağrıların tedavisinde kullanılıyor.
Ancak eroin ve diğer bazı ağrı kesiciler gibi son derece bağımlılık yapıcı olabilir. CDC’ye göre fentanil eroinden 50 kat, morfinden de 100 kat daha güçlü. Yani iki miligramı bile ölümcül olabilir.
Düşük maliyetli üretimi ve yüksek etki gücü nedeniyle uyuşturucu satıcıları fentanili genellikle diğer uyuşturucularla karıştırarak bağımlılık yapıcı özelliğini arttırıyor.
Farklı çeşitleri var mı?
İki türü mevcut; doktorlar tarafından reçete edilen ve tedavi için kullanılan farmasötik versiyon ve yasadışı olarak üretilen fentanil.
Her ikisi de sentetik ağrı kesici olmakla birlikte, aşırı doz ölümlerinin çoğuna katkıda bulunan esas olarak yasadışı olarak üretilen fentanil. Bu tür fentanil de sıvı ve toz dahil farklı formlarda olabilir.
Toz halindeki fentanil diğer birçok uyuşturucuya benzer. Genellikle eroin, kokain ve metamfetamin gibi uyuşturucularla karıştırılır ve diğer reçeteli ağrı kesicilere benzeyen haplar haline getirilir.
Sıvı formu burun spreylerinde, göz damlalarında bulunabilir veya damla şeker haline getirilebilir.
Bünyeyi nasıl etkiliyor?
Fentanil vücudun opioid reseptörlerine bağlanarak beynin ağrı ve duygu kontrolünü etkileyerek çalışır. Tekrarlanan kullanımı halinde, beyin maddeye adapte olur, duyarlılığı azaltır ve opioid dışında keyifli olmayı zorlaştırır.
Fentanil kullanımının yan etkileri arasında aşırı mutluluk var. Ancak kafa karışıklığına, zihinsel bulanıklığa, hafıza sorunlarına, uyuşukluğa, mide bulantısına ve bilinç kaybına neden olabilir.
Fentanil ayrıca solunum sistemini etkileyerek nefes alma güçlüklerine ve göğüs duvarında daralmaya yol açar. Düzensiz kalp atışına neden olduğu ve bağırsak hareketliliğinde azalmaya yol açtığı da biliniyor.
Uzun vadeli etkileri ise kalp krizi veya kalp yetmezliği, bağışıklık sisteminin çökmesi, anksiyete, depresyon ve diğer ruh hali bozuklukları riski.
ABD piyasasına nasıl giriyor?
ABD’de satılan fentanilin çoğu, kartellerin Çin'deki fabrikalardan geldiğine inanılan öncül maddeleri sentezleyerek uyuşturucu ürettiği Meksika'dan geliyor. Bazı fentaniller de doğrudan Çin'den ABD’ye gönderiliyor. Sağlık sistemindeki fentanil devlet tarafından denetlenen fabrikalarda üretiliyor, ancak bu arzın çok azı yasadışı uyuşturucu pazarlarına girebiliyor.
Fentanil çok konsantre olduğu için kaçakçılığı eroinden daha kolay. Uyuşturucu kaçakçıları saf uyuşturucuyu küçük paketler halinde bir ülkeye sokabilir ve daha sonra parçalar halinde sokak satıcılarına dağıtabilir. Uyuşturucular bazen hap olarak ya da sokağa hazır diğer formlarda da ithal edilebiliyor.
ABD’den Meksika'ya giren fentanilin çoğu Güney sınırındaki yasal sınır kapılarından arabalar ve kargo kamyonlarıyla kaçırılıyor.
Çin’le işbirliği ne durumda?
ABD Kongre Araştırma Servisi tarafından hazırlanan bir rapora göre, 2019'dan önce Çin, ABD'ye gelen yasadışı fentanil, fentanil ile ilişkili maddeler ve üretim ekipmanlarının birincil kaynağıydı. Raporda Çinli kaçakçıların fentanil ve fentanil bağlantılı maddeleri ABD'ye uluslararası posta ve ekspres sevkiyat operasyonları yoluyla tedarik ettiği belirtiliyor.
Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, 2018 yılında Arjantin'in Buenos Aires kentinde düzenlenen G20 Zirvesi kapsamında biraraya geldiği dönemin ABD Başkanı Donald Trump'a, fentanil ve ilgili maddelere yönelik düzenlemeleri sıkılaştırma sözü vermişti. Bu, Çin'in ticari anlaşmazlıkları hafifletmek için attığı bir adım olarak görüldü.
Çin daha sonra fentanil ile ilgili tüm maddeleri ulusal kontrol altına almak için 1 Mayıs 2019'da yürürlüğe giren yeni yasaları kabul etti.
Temmuz 2022'de Beyaz Saray Ulusal Uyuşturucu Kontrol Politikası Dairesi'nin kıdemli bir danışmanı, verdiği ifadede, bunun sonucunda Çin'den ABD'ye “doğrudan” fentanil ve fentanil bağlantılı madde sevkiyatının neredeyse sıfıra indiğini belirtti.
Meksika nasıl bir rol oynuyor?
ABD Uyuşturucuyla Mücadele Dairesi (DEA) verilerine göre, Çin'in fentanil ile ilgili maddeleri düzenlemesinin ardından, Meksikalı sınır aşan suç örgütleri ABD'de yasadışı fentanil üretimi ve dağıtımında ana operatörler haline geldi.
DEA yöneticisi Anne Milgram Şubat ayında Senato'da yapılan bir oturumda şunları söyledi: "Karteller Çin’den öncül kimyasallar satın alıyor; bunları Meksika'ya taşıyor, bu maddeleri fentanili seri üretmek için kullanıyor; fentanili sahte reçeteli haplara dönüştürüyor ve uyuşturucuları Meksika'dan ABD'ye dağıtmak üzere taşımak için araba, kamyon ve diğer yolları kullanıyor."
ABD neden Çin'i gevşek işbirliği yapmakla suçluyor?
Fentanil üretiminde kullanılan bazı öncül maddelerin ve uluslararası alanda sınıflandırılmamış kimyasalların Çin'de üretilip ihraç edilmeleri yasal. Pekin, yasadışı olmayan öncül maddelerin ihracatını kısıtlayamayacağını savunuyor.
ABD defalarca Çin'e, bu kimyasalların muhtemel uyuşturucu kaçakçılarına satılmamasını sağlamak ve bu tür alıcılar hakkında yetkilileri uyarmak için müşteri kimliklerinin belirlenmesi ve doğrulanması gibi bir "müşterini tanı" yaklaşımını benimsemesi çağrısında bulundu.
Ancak, Eylül 2022'de Newsweek'e verdiği bir röportajda, dönemin Çin'in ABD Büyükelçisi Qin Gang, bu yaklaşımın "ülkelerin Birleşmiş Milletler Uyuşturucu Kontrol Sözleşmesi kapsamındaki yükümlülüklerinin çok ötesine geçtiğini" söyledi.
Xi ve Biden ne konuda anlaştı?
İki lider geçen hafta ABD’nin San Francisco kentindeki Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) zirvesi kapsamında görüştü ve zirvede Çin'in fentanil üretimiyle ilgili ürünlerin ihracatını engelleme konusunda anlaştı.
Üst düzey Amerikalı bir yetkili, anlaşma kapsamında Çin'in doğrudan fentanil öncülleri üreten belirli kimyasal şirketlerin peşine düşeceğini söyledi.
Pekin'in bu şirketlere baskı yapması karşılığında, Biden yönetimi Çin'in Kamu Güvenliği Bakanlığı'na bağlı Fiziksel Kanıt Tanımlama Merkezi ve Ulusal Uyuşturucu Laboratuvarı üzerindeki yaptırımları kaldırmayı kabul etti.
Mayıs 2020'de ABD Ticaret Bakanlığı, Şincan'daki Uygurlar’a ve diğer etnik azınlıklara yönelik insan hakları ihlallerine katıldığı iddiasıyla laboratuvara yaptırım uygulamıştı.
Biden APEC zirvesinde Meksika Cumhurbaşkanı Andres Manuel Lopez ile de biraraya geldi. İki lider, ABD'ye yasadışı fentanil kaçakçılığıyla mücadele etmek ve ülkeleri arasındaki sınırdan kuzeye seyahat eden ve sayıları giderek artan göçmenlerle ilgili işbirliği için de çalışma sözü verdiler.
Fentanil ve göçmenlik konuları birbiriyle bağlantılı; sınırdan insan kaçakçılığı, ABD'ye uyuşturucu kaçakçılığını da içeren kartel operasyonlarının bir parçası olarak görülüyor.
Forum