ABD’li yetkililer ve uzmanlar, Çin’in Afganistan’da milyarlarca dolarlık yatırıma hazır olduğu yönünde Taleban yetkililerinden gelen iddiaları şüpheyle karşılıyor.
Beyaz Saray Sözcüsü Jen Psaki, Amerikalı yetkililerin, Çin’in Afganistan’da etki gücünü yayma çabalarından ziyade, çöken ülke ekonomisi karşısında Afgan halkına yardım etmeye odaklandıklarına vurgu yaptı.
VOA’in konuyla ilgili sorularını yanıtlayan Sözcü Psaki, “Odak noktamız, uluslararası toplumun büyük bir çoğunluğuyla işbirliği içinde, Afgan halkının ihtiyaçlarını karşılayabilmek için gönderilecek insani yardımın gerekli kişilere ulaştırılmasını sağlamak” ifadelerini kullandı.
Taleban Sözcüsü Zabihullah Mücahid hafta başında Kabil’de verdiği bir röportajda, Afganistan’ın yeni liderlerinin, Çin’in Afganistan’da milyarlarca dolar değerinde yatırım yapması için, Çin firmaları ve çalışanlarının güvenliğini sağlama vaadinde bulunduğunu belirtmişti.
VOA’e konuşan Mücahid, Çinli yatırımcıların Afganistan’da özellikle bazı sektörlerle ilgilendiğine vurgu yaparak, bunlardan birinin de Afganistan’ın en büyük bakır madenlerinin ve antik Budist kalıntılarının bulunduğu bölgedeki Mes Aynak projesi olduğunu belirtti.
“Bu sadece bir hayal”
Çin, Pakistan ve İran dahil komşu ülkelerde çeşitli yatırımlar yapmaya devam ediyor ve Afganistan’ı da, Pekin’in önde gelen projelerinden Kuşak-Yol Girişimi’nin bir parçası olan Çin-Pakistan Ekonomi Koridoru’na dahil olmaya davet etti.
Ancak bazı uzmanlar, Çin’in Afganistan’da henüz büyük yatırımlar yapamayacağı görüşünde. Merkezi Washington’da olan düşünce kuruluşu Hudson Enstitüsü’nün Güney ve Orta Asya Direktörü Hüseyin Hakkani, bunun şu an için “sadece bir hayal” olduğunu söyledi.
Afganistan ekonomisinin, milyarlarca dolar yatırım karşılığında sunulması beklenecek milyonlarca dolar değerinde yıllık geri dönüşü sağlayacak durumda olmadığına vurgu yapan Hakkani, Çin’in Taleban’a şu ana kadar sadece 31 milyon dolarlık insani yardım sunmuş olmasına da dikkat çekti. Hakkani, bunun, Çin’in milyarlarca dolar yatırım yapma niyetinde olduğuna işaret etmediğini savundu.
Taleban uluslararası çapta meşruiyet görene Afganistan’da büyük çaplı yatırımlara olası gözüyle bakılmıyor. Çin’in yanısıra Amerika’nın diğer rakibi Rusya dahil hiçbir ülke şu ana kadar Taleban’ın İslam Emirliği adı altında kurduğu hükümeti resmi olarak tanımadı.
Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin bununla ilgili olarak, “Taleban’la temas kurulması gerektiğinin farkındayız ama acele etmeye gerek yok” ifadelerini kullandı.
“Afganistan hala çok tehlikeli”
Taleban yetkilileri her ne kadar ülkede barışı ve düzeni sağlama vaadinde bulunsa da, hem Pekin hem de diğer potansiyel yatırımcılar muhtemelen siyasal istikrar ve güvenliğin sağlanmasını bekleyecek.
Merkezi ABD’de olan Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi (CSIS) uzman Erol Yayböke, şu an Afganistan’ın kapısını yatırım için çalan bir ülke olmadığını ancak “Çin’in kesinlikle bunu yapan ilk ülke olacağını” söyledi.
Afganistan’da güvenlik durumu hala risk altında ve birçok kişi Taleban yönetimi altında ülkedeki diğer grupların militanlarının daha da güçleneceğinden endişe duyuyor.
Cuma günü Kandahar’daki bir Şii camisine Cuma namazı saatlerinde düzenlenen intihar bombası saldırısı sonucu onlarca kişi öldü. Saldırıyı, geçen hafta Kunduz’daki bir başka Şii camisine saldırı düzenleyen ve en az 45 kişiyi öldüren IŞİD’in Horasan kolu üstlendi.
Başkan Joe Biden yönetimi, Afganistan’daki Amerikalılar ve Afgan müttefiklerin ülkeden tahliye edilmesi ve Afgan halkına insani yardım sağlanması konuları dışında, Amerika’nın Afganistan’la ilgili bir misyonu kalmadığına vurgu yapıyor. Amerikalı yetkililer, Amerika’nın Afganistan’daki askeri varlığının tamamen ortadan kalktığını birçok kez ifade etti.
Çin ve Rusya yönetimleri de Taleban’ın doğal ortakları konumunda değiller. Üstelik Taleban, uluslararası meşruiyet kazanmak için geçmişteki yönetim şeklinden daha ılımlı ve kapsayıcı bir idare tarzı sergileyecekleri yönünde bir niyet belirtisi sergilemiyor.
Ancak uzman Hakkani, Afganistan’ın yeniden uluslararası cihatçıların barınağı haline dönüşmesi durumunda şu anki dengelerin değişeceğine şu sözlerle dikkat çekiyor: “İşte o zaman, Amerika dahil herkes yeniden bir hesap yapmak zorunda kalacak.
