Başkan Joe Biden, Rusya'da tutuklu bulunan Amerikalı basketbol yıldızı Brittney Griner'ın Amerikan yetkililer tarafından teslim alındığını ve evine dönmek için yola koyulduğunu bildirdi. Griner'ın serbest bırakılması sıradışı bir tutuklu takasının ardından geldi.
Biden, Beyaz Saray'da yaptığı açıklamada geçtiğimiz birkaç ayın Brittney için cehennem gibi olduğunu, ancak psikolojisinin iyi olduğunu belirtti.
Griner, ABD'de hapiste bulunan Rus silah kaçakçısı Viktor Bout ile takas edildi.
Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan'ın yaptığı ortak açıklamada BAE devlet başkanı ve Suudi veliaht prensinin arabuluculuk çalışmalarına liderlik ettiği belirtildi.
Griner, Rusya'da serbest bırakılmasının ardından Birleşik Arap Emirlikleri'nin başkenti Abu Dabi'ye Moskova'dan özel uçakla geldi. Bout da aynı şekilde Washington'dan özel uçakla Abu Dabi'ye vardı.
Ortak açıklamada "Arabuluculuk çabalarının başarısı iki ülke ile ABD ve Rusya Federasyonu'nun karşılıklı güçlü dostluğunun yansımasıdır" denildi.
Takas, Ukrayna savaşında gerilimin yükseldiği bir dönemde Başkan Biden için en önemli hedeflerden biriydi. Ancak bu hedefe varılırken ağır bir bedel de ödendi. Rusya'da dört yıldır hapiste tutulan bir diğer Amerikalı, eski donanma mensubu Paul Whelan geride bırakıldı. ABD ve Rusya arasındaki takasın haberi basına yansıdığında anlaşma kapsamında Whelan'ın serbest bırakılmasının da gündemde olduğu sanılıyordu.
Paul Whelan takas anlaşması kapsamına alınmadı
Başkan Biden, Paul Whelan'ın serbest bırakılması için yetkililerin çalışmaları sürdürdüklerini kaydetti. Whelan Rusya'da 2020 yılında 16 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı.
Biden, "Maalesef tamamen haksız nedenlerle Rusya, Paul'un durumunu Brittney'ninkinden farklı değerlendiriyor. Henüz Paul'un serbest bırakılmasını sağlayamadık ancak pes etmiyoruz, asla pes etmeyeceğiz" dedi.
ABD ve Rusya arasında sekiz ayda ikinci kez bu tür bir takas anlaşması yapıldı. Havaalanında bavulundaki elektronik sigaranın içinde hint keneviri yağı bulunması nedeniyle profesyonel basketbol oyuncusu Griner, uyuşturucu suçundan aylarca hapis cezasına çarptırılmıştı. Olimpiyatlarda iki altın madalya sahibi olan Griner'ın, Rusya'da tutuklanması haksız tutuklanmalar arasında dikkat çekmişti.
Silah kaçakçısı Victor Bout Griner ile takas edildi
Biden, Griner'ın eve dönmesi karşılığında takma adı "Ölüm Taciri" olan Rus mahkum Victor Bout'u serbest kalmasına izin verdi. Bu durum yönetiminin Griner'ı eve geri getirmek için nasıl bir baskı altında olduğunu da gözler önüne seriyor.
Biden, Griner'ın serbest bırakıldığı haberini ilk olarak "Dakikalar önce Brittney Griner ile konuştum. Kendisi güvende. Uçağa bindi ve evine dönüyor" sözleriyle Twitter'dan paylaştı.
Rusya Dışişleri Bakanlığı da Rus haber ajansları tarafından yayınlanan açıklamasında takası doğruladı ve takasın Abu Dabi'de gerçekleştiğini, Rus tutuklu Bout'un da evine uçtuğunu bildirdi.
Rus ve Amerikalı yetkililer aylar süren müzakerelerin tıkanmasının ardından geçtiğimiz haftalarda takasa temkinli bir iyimserlikle yaklaşıyorlardı. Biden, Kasım ayında yaptığı açıklamada ABD'de Kongre ara seçimleri geride kaldığı için Rusya ile bir anlaşmaya varılması konusunda umutlu olduğunu söylemişti. Üst düzey bir Rus yetkili de geçen hafta yaptığı açıklamada, yıl sonundan önce anlaşmaya varılmasının mümkün olduğunu kaydetmişti.
Ancak anlaşmanın hem Griner'ı hem de merkezi Michigan'da bulunan bir güvenlik şirketinin yöneticisi olan ve 2018 yılının Aralık ayında Rusya'da casusluk suçlamasıyla hapse atılan Paul Whelan'ı da kapsaması bekleniyordu. Whelan hakkındaki suçlamalar ailesi ve ABD hükümeti tarafından reddediliyor.
ABD, Bout'u serbest bırakarak, Adalet Bakanlığı'nın bir zamanlar dünyanın en etkin silah tüccarlarından biri olarak tanımladığı eski bir Sovyet Ordusu yarbayını serbest bırakmış oldu.
Bir Hollywood filmine de ilham veren Bout, ABD yetkililerinin Amerikalılar'a karşı kullanılacağını söylediği milyonlarca dolarlık silahı satmak için gizli plan yapma suçlamasıyla 25 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı.
Griner'ın tutuklanması dünyada dikkat çekmişti
Ancak Biden yönetimi Bout'u, Griner'ın özgürlüğüyle takas etme konusunda istekliydi. WNBA tarihinin en iyi oyuncularından birinin tutuklanması dünyada büyük dikkat çekmiş ve Beyaz Saray üstünde büyük baskı oluşturmuştu.
Griner'ın Şubat ayında tutuklanması onu yurtdışında tutuklu en tanınan Amerikalı haline getirmişti. Eşcinsel, siyah bir kadın olması ve LGBTQ topluluğana düşman yönetici kadrosuyla bilinen bir ülkede hapiste olması, davasına ırk, cinsiyet ve toplumsal dinamikler gibi unsurları eklemiş, konuyla ilgili her gelişme uluslararası önem kazanmıştı.
Griner'ın durumu ABD-Rusya diplomatik ilişkilerinin Ukrayna savaşı nedeniyle gergin olduğu bir dönemde iyice öne çıktı. Takas iki güç arasında ilişkilerin iyice bozulduğu bir dönemde geldi. Tutuklu Amerikalılar'ın durumu Washington ve Moskova arasında bu dönemde bilinen en üst düzey temasın da yolunu açmış oldu. İki ülke dışişleri bakanları Antony Blinken ve Sergey Lavrov konuyla ilgili yaklaşık beş ay önce telefonda görüştü.
Blinken, Temmuz ayında sıradışı bir adım atarak gizli süren müzakerelerle ilgili açıklama yapmış ve ABD'nin Griner ve Whelan'ın serbest bırakılması için Rusya'ya somut bir öneri sunduğunu söylemişti. Blinken önerinin ayrıntılarını vermese de konuya yakın kaynaklar Bout'un takas edilmesinin önerildiğini belirtmişti.
Blinken'ın kamuoyu önünde yaptığı açıklama, Moskova'nın tepkisini çekmiş ve Ruslar, bu tür vakaları gizli ele almak istediklerini belirtmişti. Bu açıklamanın ABD'nin müzakerelerde elini zayıflatma riski olduğu ancak aynı zamanda da Biden yönetiminin Rusya'da tutuklu Amerikalılar'ın serbest bırakılması için çalışmaya ve Moskova'ya baskı yapmaya devam ettiği mesajını verdiği yorumları yapılmıştı.
Amerikalı yetkililerin çabalarının yanı sıra, takas ABD'nin eski Birleşmiş Milletler büyükelçisi ve rehine görüşmelerindeki temsilcisi Bill Richardson ile yardımcısı Mickey Bergman'ın dahil olduğu arka planda yapılan müzakerelerin ardından geldi. İki isim geçen yıl Rusya'daki bağlantılarıyla takas senaryolarını görüşmek için birçok kez yurt dışına seyahat etmişlerdi.
Griner suçunu itiraf etmişti
Griner Moskova'nın Sheremetyevo Havaalanı'nda Şubat ayında tutuklanmış, gümrük polisi bavulunda elektronik sigara içinde hint keneviri yağı bulmuştu. Temmuz ayında suçunu kabul eden Griner, yargılandı. Rusya'da suçunu itiraf etmek davaların kapanmasına neden olmuyor.
Griner mahkemede yasaklı maddeyi bulundurduğunu kabul etmiş ancak bunu suç işlemek amacıyla yapmadığını, bavulunu aceleyle topladığı sırada çantasına koyduğunu söylemişti.
Griner, 4 Ağustos'ta hakkındaki karar açıklanmadan önce duygusal bir çıkış yaparak hatası için özür dilemiş ve "Umarım kararınız hayatımı bitirmez" demişti. Griner 9 yıl hapis cezasına çarptırılmış ve çalışma kampına gönderilmişti.
