Şanghay İşbirliği Teşkilatı'ın Özbekistan'daki zirve toplantıları sırasında Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping'le biraraya gelen Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, Xi'nin Ukrayna'daki durumla ilgili soru ve kaygıları olduğunu anladığını söyledi, ancak Çinli liderin Ukrayna konusundaki ”dengeli” tavrını övdü.
Xi, Ukrayna'daki savaşın başlamasından bu yana ilk kez yüz yüze görüştüğü Putin'e ”eski dostum” olarak hitap etti. Putin, Amerika'nın tek kutuplu bir dünya yaratma çabalarının başarısız olacağını kaydetti.
Putin, Xi'ye, ”Çinli dostlarımızın Ukrayna krizi konusunda sergilediği dengeli tavra büyük değer veriyoruz. Sorularınızı ve kaygılarınızı anlıyoruz. Bugünkü toplantıda pozisyonumuzu elbette anlatacağız” dedi.
Putin, Çin'in Ukrayna savaşına ilişkin kaygılarıyla ilgili ilk sözleri, Ukrayna'nın kuzeydoğusunda Rus askerlerinin püskürtüldüğü karşı harekattan birkaç gün sonra sarfetti.
Çin, Kremlin'le aynı hizada yer alarak, Rusya'nın Ukrayna'daki eylemlerini kınamaktan ya da bu eylemleri ”işgal” olarak tanımlamaktan kaçınıyor.
Putin ve Xi, Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinden önce yüzyüze yaptıkları son görüşmede, ”sınırsız” ortaklık açıklamasında bulunmuş ve Batı'ya karşı daha fazla işbirliği sözü vermişti.
Ancak yine de Çin, Ukrayna'daki savaşın küresel ekonomi üzerindeki etkilerinden tedirginlik duyuyor ve Batılı ülkelerin Çin ekonomisine yaptırım uygulamasıyla sonuçlanabileceği kaygısıyla Rusya'ya maddi destek vermeme konusunda dikkatli davranıyor.
Çin Cumhurbaşkanı olduğu 2013 yılından bu yana Putin'le 39 kez biraraya gelen Xi, 2021'de Amerika'da başkanlık koltuğuna oturan Joe Biden'la henüz yüzyüze görüşme gerçekleştirmedi.
”Eski dost”
Putin-Xi işbirliği, Çin'in son 40 yıl içindeki olağanüstü yükselişi sonrasında en önemli jeopolitik gelişmelerden biri olarak değerlendiriliyor.
Once the leader in the global Communist hierarchy, Russia after the 1991 collapse of the Soviet Union is now a junior partner to a resurgent China which is forecast to overtake the United States as the world's biggest economy in the next decade.
Bir zamanlar küresel ‘Komünist’ hiyerarşisinin lideri olan Rusya, Sovyetler Birliği'nin 1991'deki çöküşü sonrasında şimdiyse önümüzdeki on yıl içinde dünyanın en büyük ekonomisi olarak Amerika'nın yerini alması öngörülen Çin'le ilişkisinde ikinci ortak durumunda.
Komünist bir devrimcinin oğlu olan Xi ile Leningrad'da büyüyen ve gençliğini Sovyetler Birliği döneminde KBG’de geçiren Putin, ilişkilerinin hiç olmadığı kadar iyi olduğunu söylüyor.
Yaklaşık yedi aydır devam eden Ukrayna savaşı Rus ekonomisini ve askeri gücünü baskı altına alsa da Putin, Batı'nın ”gerileme” içinde olduğunu, bu nedenle Rusya'nın yüzünü Asya'ya çevirdiğini kaydediyor.
Xi de Çin'in Rusya'yla işbirliği yapacağını söylüyor.
Xi, Putin'e, ”Dünyadaki zorluklar karşısında Çin, büyük güçlerin sorumluluklarını göstermede liderlik rolü oynamak, çalkantı içinde olan bir dünyaya istikrar ve pozitif enerji aşılamak için Rusya'yla işbirliği yapmaya isteklidir” dedi.
Putin ise Tayvan meselesinde açıkça Çin tarafını tuttu.
Çin, ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin geçen ay Tayvan'a yaptığı ziyaretten sonra Tayvan etrafında askeri tatbikatlar başlatmıştı. Tayvan hükümeti, Çin'in ada üzerindeki egemenlik iddialarını şiddetle reddediyor.
Putin, Tayvan konusunda, ”'Tek Çin' ilkesine sıkı sıkıya bağlı olmak niyetindeyiz. Amerika ve uydularının Tayvan Boğazı'ndaki kışkırtıcı eylemlerini kınıyoruz” şeklinde konuştu.
Xi ve Putin'in 'sınızsız ortaklığı' nasıl işliyor?
Her ikisi de 69 yaşında olan Xi ve Putin'in Ukrayna savaşı öncesinda yaptıkları son görüşmede vardıkları 'sınırsız ortaklık' anlaşması, Batı'da kaygı yaratmıştı.
İki ülke arasındaki bu işbirliği nasıl yürütülüyor? Çin ve Rusya nasıl birbirine yakınlaştı?
Ortaklık
Xi'nin Semerkant'daki Şanghay İşbirliği Teşkilatı zirvesine katılımı, iktidarda elinin ne kadar sağlam olduğunun göstergesi. Bir ay sonra yapılacak 20'nci Komünist Parti Kurultayı'nda Xi'nin iktidardaki yerini, Mao Zedong'dan bu yana en güçlü Çinli lider olarak sağlamlaştırması bekleniyor.
SOAS Londra Üniversitesi bünyesindeki Çin Enstitüsü Direktörü Profesör Steve Tsang, ”Xi, dünyayı dolaşabildiği, Çin'in belirlediği şartlarda dost saydığı tırnak içinde 'dünya liderleriyle' görüşmeler yaptığı şeklinde açık bir mesaj veriyor” diyor.
Putin içinse Soğuk Savaş'tan bu yana Rusya'yı Batı'yla karşı karşıya getiren en büyük anlaşmazlıkta Çin'den aldığı destek, Rusya'nın Batı'dan tecrit edilmesini Asya'ya yakınlaşma olarak göstermesine olanak tanıyor.
Ancak Çin ve Rusya ortaklığının, bir sınırı var: Çin, Batı'nın kendisine yönelik yaptırım adımı atmasını engellemek için Rusya'ya doğrudan maddi destek sağlamaktan kaçınıyor.
Putin, her ne kadar son 300 yıldır ekonomik büyüme, teknoloji ve devrimci fikirler açısından yüzünü Batı'ya çevirse de şimdi Batılı ülkeleri Amerika'nın kuklaları olarak tanımlıyor.
Çin de Rusya'nın Ukrayna'daki eylemlerini ”işgal” olarak nitelemekten kaçınıyor. Çin Parlamento Başkanı, Rusya Parlamento Başkanı'na bugün, Rusya'nın Ukrayna'daki eylemlerinin, Amerika'nın kışkırtmasına verilen meşru bir yanıt olduğunu söyledi.
Enerji
Sovyet jeologların İkinci Dünya Savaşı'ndan sonraki yıllarda Sibirya'da petrol ve doğalgaz bulmasından bu yana Avrupa'ya yapılan enerji kaynağı satışları, Rusya'nın ana gelir kaynaklarından birini oluşturuyordu.
Rusya şimdiyse dünyanın en büyük enerji tüketicisi olan Çin'e Avrupa'dan daha fazla petrol ve doğalgaz satıyor. Çin, Nisan ve Temmuz ayları arasında, geçen yıl aynı döneme kıyasla yüzde 17 daha fazla Rus ham petrolü satın aldı.
Çin aynı zaman zarfı içinde Rusya'dan yüzde 50 daha fazla LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) ve yüzde 6 daha fazla kömür tedarik etti. Çin'in kuzeydoğusuyla Rusya'nın Uzakdoğu'daki bölgelerini birbirine bağlayan sınırdaki hattan Çin'e yapılan elektrik enerjisi satışı da yüzde 39 oranında arttı.
Çin'in Rusya'dan satın aldığı petrol, doğalgaz, kömür ve elektrik enerjisi ithalatı bu yıl şimdiye kadar 43 milyar 680 milyon doları buldu.
Sibirya Gücü 1, Rusya'nın Çin'e uzanan tek büyük doğalgaz boru hattı. Hattın 2022'de Çin'e 16 milyar metreküp doğalgaz nakletmesi bekleniyor. Bu miktar, Rusya'nın her yıl Avrupa'ya ihraç ettiği doğalgazın yüzde 11'ine eşit.
Putin ayrıca Moğolistan'ın da katıldığı üçlü Rusya-Çin-Moğolistan zirvesi düzenledi. Moğolistan, Sibirya'nın batısından Çin'e Rus enerjisini aktaracak çok daha kısa bir rotaya sahip. Kremlin danışmanı Yuri Uşakov, Özbekistan'da Çin'le yeni enerji anlaşmalarının imzalanmasının beklenmediğini söyledi.
Moğolistan Cumhurbaşkanı Uhnaagiyn Hürelsüh, Rusya'dan Çin'e Moğolistan üzerinden geçirilecek bir petrol ve doğalgaz boru hattının inşa edilmesini desteklediğini kaydetti.
Putin, geçen haftaysa Moğolistan üzerinden Çin'e büyük bir doğalgaz ihraç rotası oluşturulması üzerinde anlaşmaya varıldığını bildirmişti.
Rus devlet doğalgaz şirketi Gazprom, uzun yıllardır, Sibirya Gücü 2 adlı yeni bir doğalgaz boru hattının Moğolistan üzerinden geçirilmesi olasılığı üzerinde çalışıyor. Plan uyarınca Rus doğalgazının Yamal'daki Bovanenkovo ve Harasavey gaz havzalarından Çin'e uzanması öngörülüyor.
Hattın her yıl 50 milyar metreküp doğalgaz nakliyatı yapması planlanıyor. Bu miktar, Rusya'nın Avrupa'ya yaptığı satış miktarının üçte birini, bir başka deyişle Kuzey Akım 1 hattının yıllık hacminin neredeyse tamamını oluşturuyor.
Yuan ve ticaret
Kremlin'e göre Rusya ve Çin arasındaki ticaret hacmi 2021'de 140 milyar dolara ulaştı. 2022'nin ilk yedi ayındaysa bu miktar 93 milyon dolar olarak kaydedildi. Çin istatistiklerine göre iki ülke arasındaki ticaret bu yıl yüzde 30 arttı.
Çin'in Rusya'nın ana müttefiki haline gelmesiyle birlikte Çin para birimi yuan da Rusya'da giderek daha çok popüler olmaya başladı. Rusya, Batı'nın Rus devletine ait rezervlerdeki 300 milyar doları dondurma kararı alması üzerine dolar ve Euro'yu ”zehirli” olarak niteliyor.
Rus hükümeti, rublenin yükselişini frenlemek için Moskova'nın 3 ila 4 milyar dolar tutarında Çin yuanı satın almasını öngören öneriyi ele alıyor.
Putin, geçen hafta, Çin'in Gazprom'a yapacağı ödemenin yarısını ruble, diğer yarısını da yuan olarak yapacağını bildirmişti.
Rus devlet petrol şirketi Rosneft, bugün yaptığı açıklamada, 15 milyar yuan tutarındaki ilk tahvilleri başarıyla tamamladığını bildirdi.
Rusya'nın en büyük altın şirketi Polyus da, Ağustos'ta 4 milyar 600 milyon yuan değerindeki ilk tahvillerin hazır olduğunu kaydetmişti.
Rus alüminyum üreticisi Rusal da, Asyalı yatırımcıları cezbetmek için Çin para biriminde tahvil alım satımı yapan Moskova Borsası'nda yuan tahvil piyasasına giriş yaptı.
