ABD, son günlerde uluslararası gündeme taşıdığı “snapback” mekanizmasını, İran’a yönelik süresi dolmak üzere olan yaptırımları tek taraflı olarak yeniden uygulamaya koyma çabasıyla devreye sokacak.
İran’ın nükleer programıyla ilgili uluslararası anlaşmadan 2018 yılında geri çekilen Trump yönetimi, tartışmalı “snapback” girişiminde Avrupalı müttefiklerinden de destek görmüyor.
Peki “snapback” mekanizması ve süreçteki yeri nedir?
“Snapback” tartışması nasıl gündeme geldi?
Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri ABD, Çin, Rusya, Fransa ve İngiltere’yle birlikte Almanya, uzun süren müzakerelerin ardından 2015 yılında İran’la nükleer programıyla ilgili olarak tarihi bir anlaşma imzaladı.
Anlaşmada, Tahran hükümetinin nükleer silah üretmeme vaadi karşılığında BM’nin İran’a karşı uluslararası yaptırımları kaldırması kararı alındı.
Resmi adı Kapsamlı Ortak Eylem Planı olan, BM Güvenlik Konseyi’nin 2231 sayılı kararıyla yürürlüğe koyulan anlaşmaya göre İran’a uygulanan konvansiyonel silah ambargosunun süresi 18 Ekim’de sona erecek.
BM Güvenli Konseyi üyelerini bu sürenin uzatılmasına ikna etmede başarılı olamayan Trump yönetimi, bunu sağlayabilmek için “snapback” mekanizmasını gündeme taşıdı.
“Snapback” mekanizması nasıl işliyor?
Barack Obama başkanlığı döneminde yapılan anlaşmadaki ‘geri tepme’ anlamına gelen “snapback” mekanizması, İran’ın anlaşmanın şartlarını ihlal etmesi halinde daha önce yürürlükte olan tüm yaptırımların yeniden devreye sokulmasını sağlama amacıyla eklenmişti.
Bu mekanizma, diğer BM Güvenlik Konseyi kararlarından farklı olarak, beş daimi üyeye veto hakkı tanımıyor.
2231 sayılı kararda ayrıca anlaşmanın imzacısı olan herhangi bir ülkeye, bir başka anlaşma katılımcısının kuralları ihlal ettiği yönünde şikayette bulunma hakkı tanıyor. Bir ülke bu hakkı kullandığında da, 30 günlük bir süreç başlıyor ve Güvenlik Konseyi’nin süreç sonucunda, anlaşma uyarınca devrede olan tüm yaptırımları tamamen kaldıran yeni bir karar alması gerekiyor.
Amerika da bu süreci başlatmak için resmi adımı attı. Anlaşmaya göre, bu adımı atan ülke Güvenlik Konseyi’nin 30 gün içinde alacağı yeni kararı veto hakkına, dolayısıyla da mevcut koşullar altında tüm yaptırımları yeniden devreye sokma şansına sahip.
ABD ile Avrupalı ülkeler Trump yönetiminin adımı konusunda neden fikir çatışması yaşıyor?
Amerika, Başkan Trump liderliğinde anlaşmadan geri çekilme kararını 2018 yılı Mayıs ayında aldı. Trump, anlaşmanın İran’ı nükleer bomba üretme planından alıkoymaya yetmediği görüşünde.
İngiltere, Fransa ve Almanya, anlaşmadan geri çekilmiş olması nedeniyle ABD’nin artık bir katılımcı olmadığı, bu nedenle de “snapback” mekanizmasını da yasal olarak devreye sokamayacağını savunuyor.
Trump yönetimiyse, anlaşmanın imzalanma sürecinde katılımcı olduğu gerekçesiyle hala yaptırım kararına müdahale hakkı olduğu iddiasında.
Güvenlik Konseyi’nin sıradaki adımı nedir?
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, İran’a yönelik uluslararası yaptırımları yeniden başlatma niyetinde olduğunu resmi olarak bildirdi. Ancak bu mekanizma daha önce hiç kullanılmadığından, sürecin nasıl ilerleyeceği net bir şekilde bilinmiyor.
Öte yandan, Amerika Güvenlik Konseyi’nde daha önce hiç karşılaşmadığı kadar büyük bir muhalif duruşla karşı karşıya. Geçen hafta Konsey’de Amerika’nın yaptırımların uzatılması çağrısına sadece Dominik Cumhuriyeti’nden destek geldi.
Güvenlik Konseyi’nin bu ayki dönem başkanı Endonezya’nın üye ülkelerle görüşerek ABD’nin mevcut durumlar kapsamında “snapback” mekanizmasını devreye sokma hakkı olup olmadığı hususunda karara varmaya çalışacak.
BM uzmanlarına göre karar muhtemelen Amerika’nın şu an böyle bir hakkı olmadığı yönünde verilecek.
Olası sonuçlar nedir?
Konsey üyelerinin, anlaşmada yer almayan Amerika’nın yaptırımları uzatmayı talep etme hakkı olmadığı kararına varması durumunda Amerika’nın yaptırımları önce kaldırıp daha sonra da reddederek “snapback” mekanizmasını tek taraflı harekete geçirme çabasına girebileceği tahmin ediliyor.
Böylesi bir durumda da, İran’a yönelik yaptırımlar ABD tarafından tek taraflı olarak tamamıyla yeniden devreye sokulurken, BM Güvenlik Konseyi ve diğer BM üyeleri tamamen farklı bir yol izliyor olacak.
